غده تالاموس | چیستی، محل قرارگیری، عمکرد، آناتومی و آسیب‌ها
غده تالاموس در مرکز نیمکره‌های مغز واقع شده و از دو ساختار بیضی‌شکل تشکیل شده است که توسط یک توده میانی به هم متصل می‌شوند. هر یک از این ساختارها شامل گروه‌های مختلف هسته‌ای هستند که وظایف متنوعی از جمله تقویت و پردازش اطلاعات را انجام می‌دهند. مسیرهای حرکتی و حسی (به جز حس بویایی) از این ناحیه مرکزی عبور می‌کنند. تالاموس به حدود 60 ناحیه مختلف تقسیم می‌شود که به نام هسته‌های تالاموس شناخته می‌شوند. هر هسته مسیرهای خاصی به عنوان ورودی و خروجی دارد که اکثر آن‌ها اطلاعات را به قشر مغز منتقل می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با ساختار، موقعیت، عملکرد و نقش تالاموس، با مجله بیوزوم همراه باشید.
غده تالاموس، که به‌صورت تخم‌مرغی شکل است، از مجموعه‌ای از هسته‌های تالاموس تشکیل شده و بخشی از مغز به شمار می‌رود. این ساختار وظیفه انتقال سیگنال‌های حسی و حرکتی را از مناطق مختلف بدن، مانند عقده‌های قاعده‌ای (basal ganglia)، لمنیسکوس داخلی (medial lemniscus) و شبکیه (retina)، به قشر مغز بر عهده دارد. علاوه بر این، تالاموس نقش مهمی در تنظیم خواب و هوشیاری، همچنین یادگیری و حافظه ایفا می‌کند.
تالاموس در کجا قرار دارد؟
غده تالاموس در عمق مغزمیانی قرار دارد و بین دو نیمکره مغز پنهان شده است. در نمای میانی مغز، این ناحیه شامل دی‌انسفالون (که از تالاموس و هیپوتالاموس تشکیل شده) است و اطراف حفره‌ای به نام بطن سوم را دربر می‌گیرد. به عبارت دیگر، تالاموس در مرکز مغز، در عمق و میان نیمکره‌های مغز قرار دارد و بخشی از ساختار مرکزی آن به شمار می‌آید. هیپوتالاموس، یک ساختار کوچک در مغز، نقش کلیدی در حفظ تعادل داخلی بدن و تنظیم هورمون‌ها دارد. این بخش، کف و دیواره‌های پایین بطن سوم مغز را شکل می‌دهد. بالاتر از هیپوتالاموس، تالاموس قرار دارد که توسط شیار هیپوتالاموس از آن جدا می‌شود. در قسمت جلو و پایین هیپوتالاموس، کیاسم بینایی واقع شده است؛ جایی که دو عصب بینایی از یکدیگر عبور می‌کنند.
بیشتر بخوانید: لوب های مغز | اسامی، اجزا، بخش‌ها، آناتومی و عملکرد
عملکرد تالاموس
عملکرد غده تالاموس به‌شکل یک ایستگاه تقویت بین مغز و بدن بوده و انواع مختلف اطلاعات حسی و حرکتی را فیلتر می‌کند. غده تالاموس ارتباطات زیادی با قشر مغز دارد که به حلقه‌های تالاماکورتیکال (thalamacortical loops) معروف هستند. این غده تقریباً تمام اطلاعات حسی از جمله بینایی، چشایی، لمس و تعادل را به قشر مغز منتقل کرده؛ اما اطلاعات بویایی را خارج نمی‌کند. سیگنال‌های حرکتی را از قشر مغز به نخاع و در نهایت به سیستم عصبی محیطی هدایت می‌کند.
غده تالاموس همچنین مکانیسم‌های برانگیختگی را تعدیل کرده، هوشیاری را حفظ می‌کند و توجه را به رویدادهای حسی معطوف می‌کند. تالاموس با تعدادی از ساختارهای سیستم لیمبیک (limbic system) از جمله هیپوکامپ (hippocampus)، اجسام پستانی (mammillary bodies) و فورنیکس (fornix) ارتباط داشته، بنابراین در یادگیری و حافظه اپیزودیک نقش دارد.
بیشتر بخوانید: آشنایی با انعطاف‌پذیری عصبی یا نوروپلاستیسیتی
در ادامه توضیحات بیشتری درباره‌ی بخش‌های اصلی عملکردی غده تالاموس، آورده شده است.
تقسیم‌بندی تالاموس بر اساس پنج جزء عملکردی اصلی
غده تالاموس را می‌توان به پنج جزء عملکردی اصلی تقسیم کرد:
- هسته‌های مشبک و داخل لامینار (Reticular and intralaminar nuclei): در تنظیم برانگیختگی و درد نقش دارند.
- هسته‌های حسی (Sensory nuclei): به غیر از بویایی، دامنه‌های حسی را تنظیم می‌کنند.
- هسته‌های مؤثر (Effector nuclei): عملکردهای حرکتی و زبانی را کنترل می‌کنند.
- هسته‌های انجمنی (Associative nuclei): در کارکردهای شناختی نقش دارند.
- هسته لیمبیک (Limbic nuclei): در مدیریت خلق‌وخو و انگیزه نقش دارند.
این هسته‌های خاص به اسکن قشر مغز و تعیین مناطق فعال مغز کمک کرده و این اطلاعات را به بقیه تالاموس منتقل می‌کنند.
تالاموس و آسیب
غده تالاموس در بسیاری از عملکردهای حیاتی دخیل بوده و آسیب به این غده می‌تواند باعث ایجاد طیف وسیعی از مشکلات شود، از جمله:
- مشکلات حسی (مانند درد، پارستزی (paresthesias)، بی‌حسی، حساسیت مفرط)
- اختلال بینایی و حساسیت به نور
- اختلال حرکتی
- لرزش
- مشکلات توجه
- اختلال حافظه
- مشکلات خواب
- اختلال حس عمقی
بیشتر بدانید: پارستزی اصطلاحی برای احساس سوزن‌سوزن‌شدن، سوزش، گزگز، خارش و بی‌حسی بر روی پوست یا زیر آن است. این حالت می‌تواند مکان‌هایی را در سراسر بدن تحت‌تأثیر قرار دهد.
مواردی که در اثر آسیب‌دیدگی تالاموس رخ می‌دهند
اختلال عملکرد غده تالاموس معمولاً در اثر سکته مغزی، میگرن، بیماری متابولیک، عفونت مغزی، آسیب یا تومور ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های اختلالات تالاموس متفاوت است و می‌تواند شامل پارستزی، احساس سوزش، آلودینیا (allodynia)، ضعف در یک طرف بدن، از دست دادن بینایی، از دست دادن حافظه و گیجی باشد.
بیشتر بخوانید: تومور مغزی، انقلاب سلول‌ها بر علیه بدن
بیشتر بدانید: آلودینیا به‌عنوان “درد ناشی از محرکی که به‌طور معمول باعث تحریک درد نمی‌شود” تعریف می‌گردد. به‌عنوان‌مثال، لمس پر که فقط باید حس لمس ایجاد کند، باعث درد می‌شود.
موارد زیر در آسیب تالاموس منحصربه‌فرد هستند:
سندرم درد تالاموس (thalamic pain syndrome)
یک احساس درد آزاردهنده که به مسکن پاسخ نمی‌دهد. این بیماری که زمانی سندرم دژرین – روسی (Dejerine-Roussy) نامیده می‌شد، معمولاً با انفارکتوس (سکته) تالاموس ونتروپوسترو جانبی همراه است.
سندرم پوشر (pusher syndrome)
همچنین به‌عنوان “فردی که فشار می‌دهد” نامیده می‌شود، یک ضایعه در تالاموس خلفی اتصال به هسته‌های دهلیزی را قطع کرده و منجر به لاتروپولشن در جهت سمت آسیب‌دیده می‌شود.
حالت نباتی و کما
ضایعه‌ای در هسته‌های غیراختصاصی (داخل لایه (intralaminar) و رتیکولار (reticular)) است. کما ممکن است به دلیل نقش تالاموس در خواب و برانگیختگی رخ دهد.
جمع‌بندی
تالاموس، که به‌عنوان ساختاری کوچک اما پیچیده و مهم در مغز شناخته می‌شود، نقش کلیدی در پردازش احساسات، کنترل حرکت، رفتارهای انگیزشی و حفظ هوشیاری دارد. همچنین، این ساختار در انتقال اطلاعات حرکتی و حسی از نقاط مختلف بدن به قشر مغز اهمیت دارد. از نظر تشریحی، تالاموس بین دو نیمکره مغزی و بالای آن قرار دارد و بخشی از دی‌انسفالون محسوب می‌شود. اختلالات عملکرد تالاموس، که ممکن است ناشی از عواملی مانند سکته مغزی یا عفونت‌های مغزی باشد، می‌تواند به مشکلاتی مانند از دست دادن حافظه و اختلالات بینایی منجر شود.
