آشنایی و شناخت اختلال آفازی (aphasia)

صحبت کردن و برقراری ارتباط کلامی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که ما انسان‌ها را نسبت به سایر پریمات‌ها تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر کرده است. این مهارت عالی توسط سمت چپ مغز ما کنترل و پردازش می‌شود. حال اگر این قسمت از مغز به دلایل گوناگون از جمله: ضربه، سکته‌ی مغزی، تومور، عفونت و… آسیب ببیند، توانایی ما در برقراری ارتباط دچار اختلال و اشکال شده، که به این نوع از اختلال، همان‌طور که در بخش ناهنجاری‌های سیستم عصبی کتاب حقایق مغز نیز به آن اشاره شده است، آفازی می‌گوییم.

بیشتر بخوانید: آناتومی مغز انسان

آفازی چیست؟

آفازی یا زبان پریشی اختلالی است که بر ارتباطات فرد، تکلم و همچنین درک گفتاری و نوشتاری بیمار تأثیر می‌گذارد. این اختلال معمولاً به طور ناگهانی پس از سکته‌ی مغزی یا بر اثر ضربه به سر اتفاق می‌افتد. همچنین زبان پریشی می‌تواند به تدریج از یک تومور مغزی که معمولا با رشد آهسته و پیش‌رونده همراه است، ایجاد شود.

انواع آفازی

افراد مبتلا به زبان پریشی، ممکن است الگوهای گفتاری متفاوتی از خود بروز بدهند. در این صورت انواع آفازی را داریم که عبارت‌اند از:

1- آفازی بروکا (Broca’s aphasia)

اولین نوع از انواع آفازی، آفازی بروکا است. در این نوع از زبان پریشی، گفتار فرد کوتاه، بریده بریده و بسیار دشوار بوده و دستیابی به کلمات صحیح برایش سخت است.

2- آفازی ورنیکه (Wernicke aphasia)

آفازی ورنیکه یکی دیگر از انواع آفازی می‌باشد که فرد مبتلا به این نوع از زبان پریشی می‌تواند جملات متصل به یکدیگر را (بامعنی یا بی‌معنی) بیان کند اما درک معنای کلمات برایش دشوار است.

3- آفازی یا زبان پریشی حسی (Transcortical aphasia)

در زبان پریشی حسی فرد قادر به شنیدن صدای دیگران است ولی مفهوم جملات را متوجه نمی‌شود. افراد مبتلا به زبان پریشی حسی به این دلیل که خودشان معنای سخنان خود را متوجه نمی‌شوند ممکن است به صورت نامفهوم و پشت‌سر هم صحبت کنند.

4- آفازی یا زبان پریشی گلوبال (Global aphasia)

زبان پریشی گلوبال که یکی دیگر از انواع آفازی است، غالباً در اثر سکته‌‌ی مغزی بروز پیدا می‌کند. این نوع از زبان پریشی، از شدیدترین انواع آفازی بوده و فرد مبتلا علاوه بر آن‌که توانایی درک و بیان کلمات را ندارد، در خواندن و نوشتن نیز مشکلات زیادی دارد.

5- آفازی آنومی (Anomic aphasia)

زبان پریشی آنومی شاید نسبت به دیگر انواع آفازی جالب‌تر باشد. در این نوع از زبان پریشی، فرد در پیدا کردن اسامی واژگان مشکل دارد. به این صورت که فرد مبتلا مثلا کلمه‌ی شانه را به یاد نمی‌آورد اما می‌تواند کاربرد آن را توضیح دهد.

الگوهای گفته شده در بالا، مشخص می‌کنند که فرد تا چه حد می‌تواند کلام دیگران را متوجه شود. همچنین این الگوها می‌توانند نشان‌دهند که صحبت کردن برای فرد بیمار تا چه اندازه راحت است و یا این‌که آیا او قادر است آن‌چه را که شخص دیگری می‌گوید به درستی تکرار کند یا خیر.

علل بروز و ابتلا به آفازی

آفازی در اثر آسیب به سمت چپ مغز یعنی قسمتی که مربوط به پردازش زبان است بروز پیدا می‌کند که این آسیب می‌تواند توسط عوامل زیر اتفاق بیفتد:

• سکته‌ی مغزی
• آسیب فیزیکی به سر
• تومور مغزی
• عفونت
• زوال عقل

همچنین گفتنی است که در حال حاضر مشخص نیست که آیا آفازی باعث از بین رفتن کامل ساختار زبان می‌شود و یا اینکه تنها در نحوه‌ی دسترسی و استفاده از زبان مشکل ایجاد می‌کند.

علائم آفازی

علائم آفازی، مشابه برخی بیماری‌های دیگر مانند سکته‌ یا تومور مغزی است. به عبارتی فرد مبتلا به زبان پریشی ممکن است:

• با جملات کوتاه یا ناقص صحبت کند.
• جملاتی بگوید که معنی واضحی ندارند.
• یک کلمه را به جای کلمه‌ی دیگر یا یک صدا را جایگزین صدایی دیگر کند.
• کلمات غیر قابل تشخیص را به زبان بیاورد.
• در یافتن کلمات مشکل داشته باشد.
• مکالمه دیگران را درک نکرده و متوجه مضمون آن نشود.
• جملاتی بنویسد که معنی ندارند.

تشخیص آفازی

برای تشخیص آفازی، پزشک در هنگام معاینات فیزیکی و عصبی، احساسات و رفلکس‌های بیمار را آزمایش می‌کند و به تپش قلب و نبض فرد گوش می‌دهد. همچنین علاوه بر معاینات گفته شده پزشک می‌تواند با تجویز MRI یا سی‌تی‌اسکن، عامل زبان پریشی را سریعاً تشخیص دهد.

لازم به ذکر است که در کنار موارد یاد شده، برای تشخیص آفازی به یک آسیب شناس گفتار نیز نیاز است که بتواند یک ارزیابی جامع برای تکلم فرد بیمار انجام داده، بیماری را تایید و طول دوره‌ی مناسبی برای درمان بیمار پیشنهاد کند.

این ارزیابی‌ها کمک می‌کند تا مشخص شود آیا فرد مبتلا به زبان پریشی می‌تواند در یک گفت و گو شرکت کند و یا از کلمات مناسبی در یک بحث استفاده کند یا خیر. علاوه بر این موارد، جملاتی نیز برای فرد بیمار خوانده می‌شود و از شخص می‌خواهند که آن را تکرار کند و در نهایت فرد بیمار به لحاظ نوشتن و خواندن نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

درمان آفازی

به دنبال آسیب مغزی، تغییرات زیادی به منظور بهبود آسیب‌دیدگی در مغز رخ می‌دهد. در نتیجه، اکثر افراد مبتلا به زبان پریشی در ماه‌های اول بروز اختلال، بدون درمان آفازی از طریق دارو یا موارد دیگر، بهبودی زیادی در توانایی‌ها و مهارت‌های زبانی خود پیدا می‌کنند.

اما در بسیاری از موارد، بعضی از افراد مبتلا به زبان پریشی، پس از این دوره‌ی بهبودی هنوز هم دارای مشکلات منشا گرفته از آفازی هستند. در چنین مواردی گفتاردرمانی برای کمک به بیماران در برقراری ارتباط مجدد، گزینه‌ی درمانی بسیار خوبی بوده و تحقیقات علمی نیز نشان داده‌اند که توانایی‌های زبانی افراد مبتلا به آفازی پس از طی کردن جلسات گفتار درمانی نه تنها به مراتب بهتر شده است بلکه فعالیت‌های مغزی جدیدی نیز در نواحی اطراف محل آسیب‌دیدگی مشاهده شده است.

پزشکان و گفتاردرمان‌ها در راستای درمان آفازی و برای رسیدن به اهداف زیر از گفتار درمانی استفاده می‌کنند:

• استفاده بهتر از مهارت‌ها و توانایی­‌های زبانی
• تقویت مهارت­‌های زبان با آموزش و یادگیری دوباره‌ی آن­‌ها
• ایجاد توانایی برقراری ارتباط به روشی متفاوت

 توانبخشی گفتار و زبان

بازیابی مهارت‌های گفتاری، معمولاً به مرور زمان اتفاق می‌افتد و یک روند کند است. اگرچه اکثر بیماران هنگام درمان پیشرفت قابل توجهی دارند، اما تعداد کمی از افراد هستند که از لحاظ برقراری ارتباط با دیگران به روند سابق خود بازمی‌گردند. در حقیقت هدف از تراپی‌های گفتار درمانی بهبود توانایی برقراری ارتباط است.

پزشکان و گفتاردرمان‌گر‌ها از روش‌های مختلفی برای بازیابی توانایی‌های مبتلا به آفازی استفاده می‌کنند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر می‌باشد:

• درمان سریع: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که درمان زمانی موثرتر است، که بلافاصله پس از آسیب مغزی شروع شود.

• درمان گروهی: در یک محیط گروهی، افراد مبتلا به آفازی می‌توانند مهارت‌های ارتباطی خود را در یک محیط امن امتحان کنند. شرکت‌کنندگان می‌توانند مکالمه، سخنرانی و رفع سردرگمی کلامی را در کنار هم تمرین کنند.

• درمان هوشمند: درمان به کمک رایانه می‌تواند به ویژه برای یادگیری مجدد افعال و صداهای کلمه (واج) مفید باشد.

داروهای درمانی زبان پریشی

داروهای خاصی برای درمان آفازی در دست مطالعه هستند. این داروها شامل موادی است که ممکن است جریان خون‌رسانی به مغز را بهبود بخشیده، توانایی بازیابی اطلاعات مغز را افزایش داده و یا حتی به عملکرد انتقال دهنده‌های عصبی کمک کند.

برخی از این داروها عبارت‌اند از:

• ممانتین (memantine)
• دونپزیل (donepezil)
• گالانتامین (galantamine)
• پیراستام (piracetam)

جمع بندی

در این مطلب اختلال آفازی را با هم بررسی کرده و با علائم و روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا شدیم. امیدواریم که با مطالعه‌ی آن، اطلاعات مفیدی راجع به یکی دیگر از اختلا‌ل‌های مغز و سیستم عصبی، به دست آورده باشید.