سندروم تخمدان پلی کیستیک | چیستی، علائم، علل، تشخیص و درمان

سندروم تخمدان پلی کیستیک یکی از شایع‌ترین اختلالات سیستم غدد درون‌ریز در زنان است که در آن بر روی تخمدان‌ها، کیسه‌های کوچک پر از مایع ایجاد می‌شود. این سندروم که به اختصار PCOS نیز نامیده می‌شود، با طیف وسیعی از علائم، از جمله عدم تخمک‌گذاری، چرخه‌های قاعدگی نامنظم، افزایش سطح هورمون‌های مردانه و وجود کیست‌های متعدد کوچک در تخمدان مشخص می‌شود. سندروم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند عوارض متعددی برای سلامتی زنان، از جمله مشکلات باروری، چاقی، دیابت نوع 2، بیماری قلبی و افسردگی به همراه داشته باشد. با این حال، با تشخیص و درمان مناسب، زنان مبتلا به PCOS می‌توانند علائم خود را کنترل کرده و خطر ابتلا به عوارض بلندمدت را کاهش دهند حال سوال اینجاست که علائم PCOS چیست؟ علل این بیماری چیست؟ آیا علم پزشکی توضیحی برای این بیماری دارد؟ چطور می‌توان PCOS را تشخیص داد؟ روش درمان این اختلال هورمونی چیست و چطور می‌توان آن را مدیریت کرد؟در این مقاله از مجله‌ی بیوزوم با سندروم تخمدان پلی کیستیک یا به‌اختصار PCOS بیشتر آشنا خواهیم شد. پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

سندروم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال ناشی از عدم تعادل هورمونی است و زمانی رخ می‌دهد که تخمدان‌ها (اندامی که تخمک را تولید و آزاد می‌کند) هورمون‌هایی اضافی به نام آندروژن را تولید می‌کنند. اگر مبتلا به این سندروم باشید، تخمدان‌های شما سطوح غیرطبیعی و بالایی از آندروژن را تولید می‌کنند. این ترشح غیرطبیعی آندروژن‌ها باعث می‌شود هورمون‌های تولیدمثل شما از تعادل خارج شوند. در نتیجه، افراد مبتلا به PCOS اغلب چرخه‌های قاعدگی نامنظم، پریودهای ازدست‌رفته و تخمک‌گذاری غیرقابل‌پیش‌بینی دارند. ممکن است هنگام سونوگرافی، کیست‌های فولیکولی کوچک (کیسه‌های پر از مایع حاوی تخمک‌های نابالغ) به دلیل عدم تخمک‌گذاری روی تخمدان‌های شما دیده شوند. بااین‌حال لزوماً برای داشتن تخمدان پلی کیستیک نیازی به وجود کیست بر روی تخمدان‌ها نیست. همینطور لازم به ذکر است کیست‌های تخمدان همیشه خطرناک یا دردناک نیستند.

سندروم تخمدان پلی کیستیک یکی از شایع‌ترین علل ناباروری در زنان است. همچنین می‌تواند خطر ابتلا به سایر شرایط سلامتی از جمله بیماری های قلب عروقی، دیابت بارداری و دیابت نوع 2، اضطراب، افسردگی و حتی سرطان را نیز در زنان افزایش دهد.

علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک

علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. این علائم ممکن است به‌مرورزمان تغییر کرده و اغلب بدون هیچ دلیل مشخصی ظاهر شوند. علائم احتمالی سندروم تخمدان پلی کیستیک عبارت‌اند از:

• پریودهای سنگین، طولانی، متناوب، غیرقابل‌پیش‌بینی یا بدون خونریزی
• ناباروری
• آکنه یا پوست چرب
• موی زائد روی صورت یا بدن
• ریزش مو با الگوی مردانه یا کم‌پشت شدن موها
• افزایش وزن، به‌خصوص در ناحیه شکم

افراد مبتلا به PCOS بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به سایر مشکلات سلامتی از جمله موارد زیر هستند:

• دیابت نوع ۲
• فشارخون بالا
• کلسترول بالا
• بیماری قلبی
• سرطان آندومتر (سرطان پوشش داخلی رحم)

PCOS  می‌تواند باعث اضطراب، افسردگی و تصویر ذهنی منفی از وضعیت بدن نیز شود. برخی از علائم مانند ناباروری، چاقی و رشد موهای زائد می‌تواند پیامدهای اجتماعی را در بر داشته باشد. این موضوع می‌تواند بر سایر حوزه‌های زندگی مانند خانواده، روابط، کار و مشارکت در جامعه نیز تأثیر بگذارد.

علل سندروم تخمدان پلی کیستیک

می‌دانیم که سندروم تخمدان پلی کیستیک یک اختلال هورمونی است، اما علت دقیق آن به طور کامل شناخته نشده است. این بیماری ممکن است با سابقه‌ی خانوادگی، ژنتیک، سبک زندگی و محیط زیست مرتبط باشد.

از روی نام سندروم تخمدان پلی کیستیک می‌توان این موضوع را استنباط کرد که مشکلی در تخمدان‌ها وجود دارد و ممکن است کیست‌های متعددی روی تخمدان‌ها باشند. اما باید توجه کرد که این‌ها کیست نیستند بلکه تخمک‌هایی هستند که به‌درستی رشد نکرده‌اند.

ژنتیک و سابقه خانوادگی

احتمال ابتلا به تخمدان پلی کیستیک با چندین ژن مرتبط است. برآورد شده است که تا یک‌سوم زنان مبتلا به  PCOS، بستگانی دارند که به این بیماری مبتلا هستند. این درصد ممکن است در برخی از قومیت‌ها بالاتر باشد.

هورمون‌ها

دانشمندان بر این باورند که افزایش سطح انسولین باعث می‌شود تخمدان‌ها عملکرد متفاوتی داشته باشند. این موضوع منجر به سطوح بالای آندروژن می‌شود و این هورمون‌ها باعث ایجاد علائم مختلف PCOS می‌شوند.

حدود ۸۵ درصد از زنان مبتلا به PCOS مقاومت به انسولین دارند، یعنی بدن مانع ورود گلوکز به سلول‌ها می‌شود. این باعث می‌شود بدن انسولین بیشتری تولید کند. مقاومت به انسولین می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی یا عوامل سبک زندگی مانند اضافه‌وزن باشد. اگر سطح این هورمون کنترل شود، تخمدان‌ها می‌توانند به طور طبیعی عمل کنند و ممکن است علائم PCOS بهبود یابد.

علت اصلی سندروم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

علت اصلی سندروم تخمدان پلی کیستیک همچنان ناشناخته است.  شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ژنتیک در بروز این بیماری نقشی اساسی دارد. همچنین چندین عامل دیگر، به‌خصوص چاقی، در ایجاد PCOS نقش دارند. برخی از علل بروز سندروم تخمدان پلی کیستیک عبارت‌اند از:

• سطوح بالای هورمون‌ مردانه به نام آندروژن: سطوح بالای آندروژن مانع از آزادشدن تخمک از تخمدان‌ها می‌شود و این موضوع باعث ایجاد چرخه‌های قاعدگی نامنظم می‌شود. علاوه بر این، تخمک‌گذاری نامنظم می‌تواند باعث ایجاد کیست‌های کوچک پر از مایع بر روی تخمدان‌ها شود. گذشته از این، آندروژن بالا باعث ایجاد آکنه و رشد موهای زائد در زنان و افراد با سابقه‌ی جنسی زنانه (AFAB) می‌شود.
• مقاومت به انسولین: افزایش سطح انسولین باعث می‌شود تخمدان‌های شما هورمون‌های مردانه (آندروژن) را بسازند و آزاد کنند. افزایش هورمون‌های مردانه، تخمک‌گذاری را سرکوب کرده و به سایر علائم PCOS کمک می‌کند. انسولین به بدن شما کمک می‌کند تا گلوکز (قند) را پردازش کند و از آن برای انرژی استفاده کند. مقاومت به انسولین به این معنی است که بدن شما انسولین را به‌درستی پردازش نمی‌کند و در نتیجه منجر به افزایش سطح گلوکز در خون شما می‌شود. همه‌ی افراد مبتلا به مقاومت به انسولین، قند خون بالا یا دیابت ندارند، اما مقاومت به انسولین می‌تواند منجر به دیابت شود. داشتن اضافه‌وزن یا چاقی نیز می‌تواند در بروز مقاومت به انسولین نقش داشته باشد.داشتن سطوح بالای انسولین (حتی اگر قند خون شما طبیعی باشد) می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مقاومت به انسولین باشد.
• التهاب خفیف و مزمن: افراد مبتلا به PCOS شانس بیشتری برای ابتلا به التهاب خفیف و مزمن دارند. پزشک یا متخصص شما می‌تواند آزمایش خون شما را تفسیر کند و از این طریق ابتلا یا عدم ابتلا به این سندروم را تشخیص بدهد. میزان CRP و گلبول‌های سفید خون، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی سطح التهاب در بدن شما باشد.

تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک

اگر علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک را دارید، به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و شروع به موقع درمان می‌تواند علائم این بیماری را کاهش داده و از مشکلات بلند مدت و مزمن سلامتی جلوگیری کند.

به‌منظور تشخیص، پزشک در مورد علائم و سابقه‌ی پزشکی شما سؤال خواهد کرد و برای کسب اطلاعات بیشتر آزمایش خون و سونوگرافی نیز برایتان تجویز می‌کند.

گاهی اوقات تخمدان‌های پلی کیستیک در سونوگرافی قابل‌مشاهده هستند، اما برای تأیید PCOS  نیازی به سونوگرافی ندارید.

اگر دو مورد یا بیشتر از علائم زیر را دارید، احتمال تشخیص این سندروم در شما بالاست:

• پریودهای نامنظم یا عدم پریود
• آکنه، موی زائد صورت یا بدن، ریزش موی سر یا سطح بالای آندروژن در خون
• تخمدان‌های پلی کیستیک (تعداد زیادی تخمک کوچک تکامل نیافته روی تخمدان‌ها) که در سونوگرافی قابل‌مشاهده است.

درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک

بعد از اینکه با علائم، علل و روش‌های تشخیص سندروم تخمدان پلی کیستیک آشنا شدیم، وقت آن رسیده تا با روش‌های درمان این بیماری نیز آشنا شویم.

سندروم تخمدان پلی کیستیک چگونه درمان می‌شود؟

پزشک یا متخصص زنان و زایمان بر اساس علائم، سابقه پزشکی و سایر شرایط سلامتی و همچنین اینکه آیا قصد بارداری دارید یا خیر، شیوه‌ی درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک را تعیین می‌کند. درمان‌ها می‌تواند شامل مصرف دارو، اصلاح سبک زندگی یا ترکیبی از هر دو باشد.

اگر قصد بارداری ندارید، درمان‌های موجود برای سندروم تخمدان پلی کیستیک عبارت‌اند از:

• روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی: این روش‌ها شامل قرص‌های ضدبارداری، چسب‌های ضدبارداری، آمپول‌های ضدبارداری، حلقه واژینال یا IUD (داخل رحمی) می‌شوند. روش‌های پیشگیری از بارداری هورمونی به تنظیم چرخه‌ی قاعدگی شما کمک می‌کنند، برخی از این روش‌ها باعث بهبود آکنه و کاهش رشد موهای زائد نیز می‌شوند.
• داروهای حساس‌کننده به انسولین: متفورمین دارویی است که برای درمان دیابت استفاده می‌شود. این دارو در پردازش انسولین به بدن کمک می‌کند. زمانی که سطح انسولین تحت کنترل باشد، در برخی از افراد مبتلا به PCOS  بهبودی در چرخه قاعدگی مشاهده می‌شود.
• داروهای ضد آندروژن: برخی داروها می‌توانند اثر آندروژن‌ها را مسدود کنند. این کار به کنترل آکنه یا رشد موهای زائد کمک می‌کند. با پزشک یا متخصص زنان خود در مورد اینکه آیا چنین درمانی برای شما مناسب است صحبت کنید.
• تغییر سبک زندگی: داشتن یک رژیم غذایی مغذی و حفظ وزن مناسب برای بدن می‌تواند تأثیر مثبتی بر سطح انسولین داشته باشد.

اگر قصد بارداری در حال حاضر یا در آینده را دارید، درمان PCOS شامل موارد زیر است:

• داروهای محرک تخمک‌گذاری: یک بارداری موفق با تخمک‌گذاری شروع می‌شود. اثر برخی از داروها برای تحریک تخمک‌گذاری در افراد مبتلا به PCOS به اثبات رسیده است. داروهای کلومیفن و لتروزول به‌صورت خوراکی مصرف می‌شوند و گنادوتروپین‌ها به‌صورت تزریقی تجویز می‌شوند.
• جراحی: عمل جراحی با برداشتن بافت تخمدان که هورمون‌های آندروژن تولید می‌کند، می‌تواند به بازگرداندن تخمک‌گذاری کمک کند. با وجود داروهای جدیدتر موجود، مانند کلومیفن، لتروزول و متفورمین، جراحان به‌ندرت این عمل را انجام می‌دهند.
• لقاح مصنوعی (IVF): این روش برای افرادی که مبتلا به PCOS هستند و دارو به تخمک‌گذاری آنها کمکی نمی‌کند، یک گزینه مناسب است. در این روش، پزشک متخصص تخمک فرد مبتلا به PCOS را با اسپرم همسر در آزمایشگاه لقاح می‌دهد و سپس آن را به رحم شخص منتقل می‌کند.

تفاوت تخمدان پلی کیستیک و سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCO و PCOS)

PCO  (تخمدان پلی کیستیک) و PCOS  (سندرم تخمدان پلی کیستیک) دو اصطلاح هستند که اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های ظریفی بین آن‌ها وجود دارد.

تخمدان پلی کیستیک یا PCO به حالتی اشاره دارد که در آن تخمدان‌ها تعداد زیادی کیست کوچک دارند. این کیست‌ها فولیکول‌هایی هستند که به طور کامل بالغ نشده و تخمک آزاد نمی‌کنند. این حالت شایع است و تا 20 درصد از زنان در سن باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما PCOS  علاوه بر PCO، یک اختلال هورمونی است که شامل عدم تخمک گذاری یا تخمک گذاری نامنظم، سطح بالای هورمون های مردانه (آندروژن) و علائمی مانند موهای زائد، آکنه و چاقی نیز می‌شود.

همه زنانی که PCO دارند، PCOS ندارند. در واقع، تا 30 درصد از زنان مبتلا به PCO هیچ علامتی ندارند و مشکلی برای باروری ندارند. بنابر این اگرچه هر دو وضعیت PCO و PCOS شامل کیست‌های تخمدان هستند اما تفاوت‌های اصلی بین این دو وجود دارد که در جدول زیر به آن اشاره شده است.

جدول مقایسه PCO و PCOS

جمع‌بندی

بانوان در طول عمرشان با شرایط بسیاری مواجه می‌شوند که سلامتی آن‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. یکی از این شرایط و بیماری‌های بسیار مهم که بر روی قدرت باروری زنان نیز تاثیرگذار است، سندروم تخدان پلی کیستیک نام دارد. در این مقاله از مجله‌ی بیوزوم با سندروم تخمدان پلی کیستیک یا به‌اختصار PCOS آشنا شدیم و علائم آن را بررسی کردیم. خواندیم که اگرچه این وضعیت یک اختلال هورمونی است و احتمالا ژنتیک نیز در به وجود آمدن آن نقش دارد؛ اما علل ابتلا به آن تا کنون به طور دقیق شناخته نشده است. در ادامه در خصوص روش‌های تشخیص این سندروم، مانند معاینه فیزیکی و سونوگرافی، صحبت کردیم و در انتها نیز گریزی به رویکردهای درمانی موجود برای این بیماری زدیم.