نوروترانسمیتر سروتونین، دلیلی برای شاد بودن

همه‌ی ما اسم سروتونین را شنیده‌ایم و آن‌ را به عنوان هورمون شادی می‌شناسیم. سروتونین یک انتقال‌دهنده‌ی عصبی یا نوروترانسمیتر بوده و همچنین به عنوان هورمون در بدن عمل می‌کند. این ماده‌ی شیمیایی، در بسیاری از فرایندهای شناختی و عملکردی سلول‌های مغز نقش داشته و بر روی طیف وسیعی از عملکردها و سیستم‌های بدن تأثیر می‌گذارد.

در این مطلب قصد داریم تا با نگاهی موشکافانه به بررسی سروتونین پرداخته و شما را با ویژگی‌ها، وظایف و ناهنجاری‌های این مولکول شادی بخش آشنا کنیم.

بیشتر بخوانید: با نوروترنسمیتر ها یا انتقال دهنده های عصبی بیشتر آشنا شوید

نوروترانسمیتر سروتونین چیست؟

سروتونین (Serotonin) یک انتقال دهنده‌ی عصبی (نوروترانسمیتر) و مسئول انتقال پیام بین سلول‌های عصبی است. این ماده بیش‌تر در سیستم عصبی مرکزی، دستگاه گوارش و پلاکت های خون وجود دارد. تحقیقات علمی معتبر نشان می‌دهد که سطح نوروترانسمیتر سروتونین می‌تواند بر خلق‌وخو و رفتار تأثیر گذاشته و این ماده‌ی شیمیایی معمولاً با احساس شادی و زندگی طولانی‌تر مرتبط است.

پیش‌ساز سروتونین

نوروترانسمیتر سروتونین از یک اسید آمینه ضروری به نام تریپتوفان ساخته می‌شود. این اسید آمینه باید از طریق رژیم غذایی وارد بدن شما شود و معمولاً در مواد غذایی مانند: آجیل، پنیر و گوشت قرمز یافت می‌شود. لازم به ذکر است که کمبود تریپتوفان می‌تواند منجر به کاهش سطح انتقال دهنده عصبی سروتونین و بروز اختلالات خلقی، مانند اضطراب یا افسردگی شود.

وظایف و عملکرد نوروترانسمیتر سروتونین

به طور کلی سروتونین در همه‌جای بدن حضور داشته و تاثیر خود را اعمال می‌کند. در این بخش به بعضی از وظایف این ماده‌ی شیمیایی پرداخته و درباره‌ی هریک توضیح خواهیم داد:

1- تثبیت خلق و خو

تصور می‌شود که نوروترانسمیتر سروتونین در مغز، مکانیسم اضطراب، شادی و خلق و خو را تنظیم می‌کند. سطوح پایین این ماده‌ی شیمیایی منجر به افسردگی شده و افزایش سطح سروتونین باعث ایجاد سندروم سروتونین خواهد شد که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.

2- تاثیر بر خواب و ریتم شبانه روزی

سروتونین مسئول تحریک بخش‌هایی از مغز است که خواب و بیداری را کنترل می‌کند. این‌که بخوابید یا بیدار شوید بستگی به این دارد که چه ناحیه‌ای تحریک شده و از کدام گیرنده‌ی سروتونین استفاده شود.

3- عملکرد جنسی

سطوح پایین نوروترانسمیتر سروتونین با افزایش میل جنسی همراه است، در حالی که افزایش سطح سروتونین با کاهش میل جنسی همراه است.

4- تاثیر بر حرکات روده

انتقال دهنده عصبی سروتونین عمدتاً در معده و روده‌ها به کنترل حرکات و عملکرد روده‌ها کمک می‌کند.

5- تاثیر بر مکانیسم استفراغ

همه‌ی ما به نحوی حالت تهوع را تجربه کرده‌ایم. فعال سازی و بروز این حالت ناخوشایند توسط سروتونین انجام می‌شود. به طوری که به دستور سیستم عصبی، تولید سروتونین افزایش یافته تا مواد غذایی مضر یا ناراحت کننده را سریع‌تر از طریق اسهال یا فرآیند استفراغ خارج کند. گفتنی است که این ماده‌ی شیمیایی در خون افزایش می‌یابد، تا باعث تحریک بخشی از مغز شود که حالت تهوع را کنترل می‌کند.

6- لخته شدن خون

پلاکت‌های خون، سروتونین ترشح می‌کنند تا به بهبود زخم‌ها کمک کنند. نوروترانسمیتر سروتونین باعث باریک شدن مویرگ‌های ریز شده و به تشکیل لخته‌های خون کمک می‌کند.

7- سلامت استخوان

سروتونین در سلامت استخوان‌ها نقش دارد. سطوح بالای سروتونین در استخوان‌ها می‌تواند منجر به پوکی استخوان شود که این امر باعث ضعیف‌تر شدن استخوان‌ها می‌شود.

مدار سروتونین در مغز

به مناطقی از مغز که نورون‌های ترشح کننده‌ی نوروترانسمیتر سروتونین در آن‌ حضور داشته و این ماده‌ی شیمیایی در آن‌جا به نوعی گردش می‌کند، مدار سروتونین (مدار سروتونرژیک) گفته می‌شود. این مدار قسمت زیادی از مغز را شامل شده و در تنظیم یک‌سری فعالیت‌های اساسی مغز مانند: تنظیم رفتار شناختی، خلق و خو، ضربان قلب، دستگاه گوارش و… نقش موثری دارد.

محدوده‌ی طبیعی سطح سروتونین

به طور کلی، محدوده‌ی طبیعی سطح سروتونین در خون بین 101 تا 283 نانوگرم در میلی لیتر (ng/mL) است. با این حال، این معیار ممکن است بسته به اندازه‌گیری‌ها و نمونه‌های آزمایش شده کمی متفاوت باشد.

سطوح بالای انتقال دهنده عصبی سروتونین ممکن است نشانه‌ای از باشد. سندرم کارسینوئید موقعی بروز پیدا می‌کند که تومور کارسینوئید (نوعی تومور سرطانی) ترکیبات شیمیایی خاصی از جمله سروتونین را به جریان خون ترشح کند. این ترشحات وارد شده به خون معمولا سبب بروز علائم در ارگان‌های زیر می‌گردد:

• روده کوچک
• آپاندیس
• روده بزرگ
• لوله های برونش

کمبود سروتونین

گاهی اوقات بنا به دلایل گوناگونی احتمال دارد سطح سروتونین خون پایین بیاید که این موضوع با کاهش تاثیر سروتونین در مدارات مغزی همراه بوده و علائم زیر بروز پیدا می‌کند:

• خستگی
• بی‌حالی
• کم شدن تمایلات جنسی
• بد اخلاقی
• زود عصبانی شدن
• افسردگی (در موارد شدید)
• مشکلات خواب
• اضطراب

درمان کمبود سروتونین

برای بالا بردن سطح سروتونین در بدن از 2 راه می‌توانیم اقدام کنیم:

1. داروهای سروتونین
2. مواد غذایی و روش‌های طبیعی

داروهای سروتونین – SSRI

سطوح پایین انتقال دهنده عصبی سروتونین در مغز ممکن است باعث شود. بسیاری از پزشکان یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) را برای درمان افسردگی تجویز می‌کنند. این مهارکننده‌ها رایج‌ترین نوع داروهای ضد افسردگی هستند.

SSRI ها با مسدود کردن بازجذب این ماده شیمیایی، سطح سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند، بنابراین مقدار بیشتری از آن فعال باقی می‌ماند.  SSRI ها شامل Prozac و Zoloft هستند.

هنگامی که داروهای سروتونین مصرف می‌کنید، نباید بدون مشورت با پزشک خود از داروهای دیگر استفاده کنید. تداخل داروها ممکن است شما را در معرض خطر سندروم سروتونین قرار دهد.

مواد غذایی و روش‌های طبیعی

بر اساس مقاله‌ای که در مجله روان‌پزشکی و منبع معتبر علوم اعصاب منتشر شده است، به غیر از SSRI ها، عوامل زیر نیز می‌توانند سطح انتقال دهنده عصبی سروتونین را افزایش دهند:

• قرار گرفتن در معرض نور شدید
  نور خورشید یا نور درمانی معمولاً برای درمان افسردگی فصلی توصیه می‌شود.

• ورزش
  ورزش منظم می‌تواند اثرات تقویت کننده بر خلق و خو داشته باشد.

• رژیم غذایی سالم
  غذاهایی که می‌توانند سطح سروتونین را افزایش دهند عبارتند از: تخم مرغ، پنیر، بوقلمون، آجیل، ماهی قزل آلا، توفو و آناناس.

• مدیتیشن
  مدیتیشن می‌تواند به کاهش استرس و ارتقای دید مثبت به زندگی کمک کند، که می‌تواند سطح نوروترانسمیتر سروتونین را تا حد زیادی افزایش دهد.

سندرم سروتونین چیست؟

سندرم سروتونین یا مسمویت با سروتونین، حالتی است که در اثر تجمع زیاد نوروترانسمیتر سروتونین در بدن بوجود آمده و علائم و دلایل مختلفی دارد. معمولا مصرف داروهایی که حاوی مقادیر بالای سروتونین هستند، فرد را مستعد ابتلا به سندروم سروتونین می‌کنند. به همین دلیل باید از خوردن چنین داروهایی بدون مشورت پزشک جدا خودداری کنید چون مسمومیت با سروتونین می‌تواند بالقوه خطرناک و کشنده باشد.

علائم سندروم سروتونین چیست؟

ممکن است در عرض چند دقیقه یا چند ساعت پس از شروع یک داروی جدید یا افزایش دوز داروی حاوی انتقال دهنده عصبی سروتونین، علائمی داشته باشید که نشان‌دهنده‌ی سندرم سروتونین است. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• رعشه
• اضطراب
• بی‌قراری
• گیجی
• تعریق
• هایپرترمی
• بالا رفتن ضربان قلب
• حالت تهوع
• سفتی عضلات
• گشادی مردمک‌ها
• اسپاسم عضلانی
• خشکی دهان و گلو
• قرمزی پوست
• لرز

علل ایجاد سندروم سروتونین چیست؟

سندروم سروتونین ناشی از مصرف داروها، مکمل‌ها و سایر مواد حاوی سروتونین است به طوری که اگر 2 داروی حاوی انتقال دهنده‌ عصبی سروتونین را باهم ترکیب کرده یا بیش از حد از آن‌ها استفاده کنید به سندرم سروتونین دچار خواهید شد.

به عنوان مثال، ممکن است پس از مصرف یک داروی ضد افسردگی، برای رفع و کنترل میگرن داروی دیگری مصرف کنید، که در این حالت امکان دارد سروتونین موجود در خون به مقدار زیادی بالا رفته و علائم سندرم سروتونین ظاهر شوند.

درمان سندرم سروتونین

اگر یک مورد بسیار خفیف از سندرم سروتونین دارید، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که فوراً مصرف داروهایی را که باعث ایجاد مشکل می‌شود، قطع کنید.

اما در صورتی که علائم شدید دارید، باید به بیمارستان رفته و درمان‌های زیر را انجام دهید:

• قطع هر دارویی که باعث این بیماری شده است
• تزریق مایعات داخل وریدی برای کم آبی و تب
• تجویز و مصرف داروهایی که به تسکین سفتی یا تحریک عضلات کمک می‌کنند
• تجویز و مصرف داروهایی که نوروترانسمیتر سروتونین را مهار می‌کنند

جمع بندی

با مطالعه‌ی این مطلب آموختیم که سروتونین یک نوروترانسمیتر بسیار مهم در بدن بوده و نقش‌های گوناگونی از جمله تنظیم خلق و خو، کنترل گوارش، تاثیر بر مکانیسم خواب و… را ایفا می‌کند. همچنین دریافتیم که اگر سطح این ماده‌ی شیمیایی در بدن پایین آمده یا بسیار زیاد شود چه مشکلاتی را بوجود خواهد آورد.