آشنایی با نوروترانسمیتر گابا (گاما آمینو بوتیریک اسید)

 در این مطلب با یک انتقال دهنده‌ی عصبی به نام گابا آشنا خواهیم شد که در سیستم عصبی نقش مهارکنندگی را ایفا می‌کند و در واقع توانایی سلول‌های عصبی را برای دریافت، ایجاد یا ارسال پیام‌های شیمیایی به سلول‌های عصبی دیگر کاهش می‌دهد و جلوی فعالیت آن‌ها را می‌گیرد. همچنین متوجه خواهیم‌ شد که بسیاری از بیماری‌ها ممکن است با تغییر سطوح گابا در بدن مرتبط باشند. بنابراین برای آشنایی کامل با این ناقل عصبی، در ادامه با ما همراه باشید.

بیشتر بخوانید: با نوروترنسمیتر ها یا انتقال دهنده های عصبی بیشتر آشنا شوید

گاما آمینوبوتیریک اسید یا گابا (GABA)

گاما آمینوبوتیریک اسید که به اختصار گابا نامیده می‌شود، یک انتقال دهنده عصبی غیرپروتئینی یا به اصطلاح یک پیام‌رسان شیمیایی در مغز ما می‌باشد که با غیرفعال کردن سیگنال‌های خاصی در سیستم عصبی مرکزی (یعنی مغز و نخاع)، فعالیت‌های ما را آهسته و کند می‌کند. به همین دلیل، گابا را به عنوان یک ماده آرام بخش نیز می‌شناسند. تصور می‌شود که این ماده نقش مهمی در کنترل فعالیت سلول‌های عصبی درهنگام بروز استرس و ترس دارد. خوب است بدانید که گابا بیشتر در مغز یافت می‌شود.

ارتباط سد خونی مغزی با گابا

جالب است بدانید که در حال حاضر گابا به عنوان یک مکمل غذایی مورد استفاده افراد زیادی قرار می‌گیرد. این ماده در زمینه‌های مختلفی مثل تسکین اضطراب، بهبود خواب و بهبود اختلالات خلقی مانند افسردگی استفاده می‌شود.

اما بر اساس مقاله‌ای که در اکتبر 2015 در  مجله Frontiers in Psychology منتشر شده است، محققان مطمئن نیستند که آیا گابا خوراکی، می‌تواند از سد خونی مغز ​​عبور کند یا خیر.

سد خونی مغزی (Blood Brain Barrier)، قسمتی از مغز است که از مغز ما در برابر مواد مضر محافظت می‌کند. برای عبور از این سد و دسترسی به مغز، ماده مورد نظر به انرژی و مولکول‌های ویژه‌ای نیاز دارد یا همچنین می‌تواند از طریق انتشار (از غلظت بالاتر به غلظت پایین تر) نیز وارد مغز شود.

در هر صورت حتی اگر گابا بتواند از سد خونی مغزی عبور کند، مقدار ماده عبوری بسیار کم است. البته بیشتر مطالعات درمورد اینکه آیا گابا می‌تواند از سد خونی مغزی عبور کند، بر روی حیوانات انجام شده است و مطالعات انسانی ممکن است نتایج متفاوتی داشته باشد.

همچنین طی تحقیقات انجام شده، مشخص شده است که باکتری‌های خاصی که در روده ما یافت می‌شوند، به نام‌های لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم، قادرند گابا تولید ‌کنند و سطح این انتقال‌دهنده عصبی را در سیستم عصبی روده ما افزایش دهند. در نتیجه ممکن است فعالیت این باکتری‌ها، غلظت این انتقال‌دهنده عصبی را در مایع مغزی-نخاعی افزایش دهد. به همین دلیل است که گاهی اوقات روده را مغز دوم نیز می‌دانند!

فرضیه فوق هنوز در دست تحقیق است، اما می‌تواند نویدبخش استفاده از غذاها و مکمل‌های گابا برای افزایش غلظت این ناقل عصبی در بدن ما باشد.

گابا و سلامت روان

اختلال در آزادسازی انتقال دهنده‌های عصبی گابا در فضای سیناپسی، می‌تواند بر سلامت روان تأثیر بگذارد و سبب اختلال در رشد سیستم عصبی مرکزی شوند. فعالیت نامناسب گابا ممکن است در اسکیزوفرنی، اوتیسم، سندرم تورت و سایر اختلالات نقش داشته باشد، که در بخش زیر به بررسی نمونه‌هایی از این اختلالات می‌پردازیم.

1- اختلالات اضطرابی

گابا با جلوگیری از ارسال پیام‌هایی که بدن را تحریک به فعالیت می‌کنند، به نورون‌ها کمک می‌کند تا پاسخی درست، به استرس داشته باشند.

تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل استرس‌زای خارجی در زندگی می‌توانند به طور مستقیم بر نحوه عملکرد گابا در بدن تأثیر بگذارند و باعث عدم تعادل سطوح گابا در بدن و بروز اختلالات اضطرابی شوند.

2- اختلالات روانی

کمبود گابا با مشکلاتی در انجام عملکردهای ذهنی همراه است که این مورد به عنوان نقص شناختی، شناخته می‌شود. برای مثال، یکی از اختلالات روانی که بر اثر بروز مشکل در گیرنده‌های گابا بوجود می‌آید، بیماری اسکیزوفرنی می‌باشد. در این بیماری فرد در تفکر و رفتار دچار مشکل می‌شود و از توهمات و اختلالات شناختی رنج می‌برد.

3- اختلال طیف اوتیسم

با این که علت دقیق اختلال طیف اوتیسم (ASD) هنوز نامشخص است، مطالعات حیوانی و انسانی انجام شده، ارتباطاتی را بین فعالیت ناقلین عصبی گابا و علائم اوتیسم پیدا کرده‌اند. به نظر می‌رسد که بین گابا و چگونگی ابتلا فرد به اوتیسم و اینکه چرا فرد مبتلا علایق محدودی دارد یا در تعامل اجتماعی مشکل دارد، رابطه وجود دارد.

همچنین مطالعات مربوط به اوتیسم، نشان می‌دهد که گابا به تنهایی کار نمی‌کند. عدم تعادل در سطوح در این انتقال دهنده عصبی در بدن، ممکن است بر سایر انتقال دهنده‌های عصبی و گیرنده‌های دیگر نیز تأثیر بگذارد یا حتی ممکن است خود گابا تحت تأثیر سایر انتقال دهنده‌های عصبی قرار گیرد.

4- افسردگی شدید

سطوح پایین گابا در بدن با اختلال افسردگی مرتبط است. علت این امر احتمالاً به این دلیل است که گابا با سایر انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، که در اختلالات خلقی نقش دارد، همکاری می‌کند.

تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که عملکرد نامناسب گابا، ممکن است عاملی باشد که فرد را به سمت خودکشی سوق دهد.

بیشتر بخوانید: نوروترانسمیتر سروتونین، دلیلی برای شاد بودن

گابا و سلامت جسمانی

فعالیت گابا نقش مهمی در چندین بیماری از جمله اختلالات نورودژنراتیو ایفا می‌کند. اختلالات نورودژنراتیو طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها هستند، که به طور اولیه نورون‌های مغز را درگیر کرده و به تدریج باعث از بین رفتن و تجزیه نورون‌ها می‌شوند.

 از جمله این اختلالات عبارتند از:

• بیماری هانتینگتون: کاهش سطح گابا در افراد مبتلا به بیماری هانتینگتون، ممکن است سبب اختلال عملکرد در ناحیه ای از مغز شوند، که حرکات ارادی را تنظیم می‌کند.

• صرع: عدم فعالیت گابا، سبب فعالیت بیش از حد سیستم عصبی، در طول تشنج می‌شود.

• بیماری پارکینسون: فعالیت بیش از حد گابا در بیماری پارکینسون پیام های عصبی را در مراکز حرکتی مغز مسدود می‌کند.

• کمبود پیریدوکسین: کمبود پیریدوکسین، یک بیماری نادر است، که در آن پیریدوکسین (ویتامین B6) برای سنتز یا تشکیل گابا در دسترس نیست. کمبود پیریدوکسین ممکن است باعث تشنج در دوران نوزادی شود.

• آنسفالوپاتی کبدی: آنسفالوپاتی کبدی اختلالی است که در آن بیماری کبد بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد. سطوح بالای آمونیاک در بدن، علت این عارضه است. در حقیقت آمونیاک قادر است به گیرنده‌های گابا متصل شود و از عملکرد صحیح آن‌ها جلوگیری کند.

• دیستونی: دیستونی یک اختلال حرکتی است که فرد مبتلا دچار انقباض شدید (اسپاسم) عضلانی غیرارادی ‌میشود. اعتقاد محققین بر این است که این بیماری، با کمبود فعالیت ناقل عصبی گابا مرتبط است.

درمان عدم تعادل در سطوح گابا

محققان هنوز در حال بررسی اثرات افزایش سطح گابا هستند. اگرچه هنوز شواهد روشن نیست، اما پیش‌بینی می‌شود که گابا برای کمک به درمان فشار خون بالا، بی‌خوابی و دیابت موثر است.

بنابراین اینطور تصور می‌شود که، گابا با کند کردن برخی از عملکردهای مغز می‌تواند استرس را کاهش دهد، اضطراب را از بین ببرد و کیفیت خواب را بهبود ببخشد.

داروهای زیادی ساخته شده‌اند که بر روی گیرنده‌های گابا اثر می‌گذارند، که تعدادی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• بنزودیازپین‌ها: این دسته از داروها که شامل دیازپام و آلپرازولام است بر روی گیرنده گابا عمل می‌کند. از بنزودیازپین‌ها در بیهوشی جراحی، درمان صرع، اختلالات خواب ، ترک الکل و کاهش اضطراب استفاده می‌شود.
• ویگاباترین: این دارو برای درمان تشنج در نوزادان استفاده می‌شود.
• والپروئیک اسید: این دارو یک تثبیت کننده خلق و خو و یک داروی ضد تشنج است.
• زولپیدم: این دارو یک آرام بخش- خواب آور است و برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شود.
• گاباپنتین: این دارو برای درمان تشنج و دردهای عصبی استفاده می‌شود.

غذاهای حاوی گابا

طبق مطالعاتی که در سال 2018 میلادی در مجله Nutrients منتشر شده است، غذاهای دارای بالاترین میزان گابا، عبارت‌اند از سبزیجاتی مثل کلم بروکلی، گل‌کلم، دانه‌های سویا، لوبیا، قارچ، اسفناج، گوجه‌فرنگی، گندم سیاه، نخود فرنگی، سیب زمینی، برنج (مخصوصا برنج قهوه‌ای) و چای سفید.

همانطور که ذکر شد، برخی از باکتری‌ها نیز گابا تولید می‌کنند، به این معنی که غذاهای تخمیر شده، مانند ماست، نیز می‌توانند به بدن ما کمک کنند تا گابای بیشتری را از غذایی که می‌خوریم دریافت کنیم. طبق مطالعات انجام شده، مقدار گابا دریافتی در بدن از طریق غذا، به طور کلی از 1 تا 40 میلی‌گرم در هر وعده متغیر است.

جمع‌بندی

در این مقاله با گاما آمینوبوتیریک اسید یا گابا (GABA) آشنا شدیم و نحوه عملکرد آن را در سیستم عصبی مرکزی بررسی کردیم و دانستیم که اختلال در کوچکترین مولکول‌ها، در سیستم عصبی ممکن است سبب وخیم‌ترین بیماری‌ها شود. در ادامه با بررسی داروها و مواد غذایی حاوی گابا، با این ناقل عصبی بیشتر آشنا شدیم. امیدواریم که از این مطلب استفاده لازم را کرده باشید.