کبد چرب | چیستی، علل، علائم، تشخیص و درمان

در فصل دوم زیست دهم با کبد و نقش حیاتی آن در بدن آشنا شدیم. دانستیم که کبد یک اندام ضروری با عملکردهای متعدد حمایت‌کننده از زندگی است. کبد، صفرا را تولید می‌کند که به هضم غذا کمک می‌کند. کبد برای بدن پروتئین می‌سازد و آهن را ذخیره می‌کند. علاوه بر این‌ها، کبد در فرایند تبدیل مواد مغذی به انرژی نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای دارد. کبد موادی را تولید می‌کند که به لخته شدن خون کمک می‌کنند و با ایجاد فاکتورهای ایمنی و حذف باکتری‌ها و سموم (موادی که می‌توانند برای بدن آسیب‌زا باشند) از بدن در برابر انواع عفونت‌ها حفاظت می‌کند. کبد چرب یکی از بیماری‌هایی است که افراد به دلایل مختلفی به آن مبتلا می‌شوند و در صورت عدم درمان و بی‌توجهی به این بیماری، مشکلات بسیاری را برای سلامتی خود ایجاد می‌کنند، تا حدی که ممکن است بیماری کبد چرب تهدیدکننده‌ی حیاتشان شود. علت ابتلا به بیماری کبد چرب چیست و چطور می‌توان آن را تشخیص داد؟ آیا این بیماری علائم بالینی و ظاهری دارد یا اینکه تنها به کمک آزمایش‌های تشخیصی می‌توان به وجود آن پی برد؟ اصولاً چگونه می‌توان از بروز این بیماری و پیشرفت آن جلوگیری کرد؟ با مجله‌ی بیوزوم همراه باشید، در ادامه با بیماری کبد چرب بیشتر آشنا خواهیم شد.

کبد چرب چیست؟

بیماری کبد چرب در اثر رسوب و انباشتگی بیش‌ازحد و غیرطبیعی چربی در بافت کبد ایجاد می‌شود و یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در قرن حاضر است. تجمع چربی در کبد در وهله اول باعث اختلال در کارکرد طبیعی کبد شده و درنهایت به نارسایی کبد ختم می‌شود.

مطلب مرتبط: لیپید، مولکولی هزارچهره

هنگامی‌که بدن چربی زیادی تولید ‌کند یا چربی را به‌اندازه کافی متابولیزه نکند، کبد چرب به وجود می‌آید. این چربی اضافی به‌مرور در سلول‌های کبدی انباشته‌شده و این حالت منجر به ابتلای فرد به بیماری کبد چرب می‌شود. چیزی حدود 5 تا 10 درصد از وزن کبد را چربی تشکیل می‌دهد. درصورتی‌که کبد یک فرد بیشتر از این مقدار چربی داشته باشد، این فرد در معرض ابتلا به کبد چرب و عوارض ناشی از این بیماری قرار می‌گیرد. افرادی که به‌صورت مکرر الکل مصرف می‌کنند، به بیماری کبد چرب الکلی (AFLD) یا (Alcohilic Fatty Liver Disease) مبتلا می‌شوند. همچنین افرادی که الکل مصرف نمی‌کنند نیز، ممکن است به بیماری کبد چرب مبتلا شوند که در این صورت به آن کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) یا (Non- Alcohilic Fatty Liver Disease) گفته می‌شود.

انواع کبد چرب

دو نوع اصلی از بیماری کبد چرب وجود دارد: کبد چرب الکلی و کبد چرب غیرالکلی. کبد چرب در دوران بارداری نیز ممکن است اتفاق بیفتد، اگرچه این نوع از کبد چرب خیلی معمول نیست. در ادامه با انواع کبد چرب آشنا خواهیم شد.

بیماری کبد چرب غیرالکلی

این نوع از بیماری کبد چرب، زمانی اتفاق می‌افتد که چربی در کبد افرادی که الکل زیادی نمی‌نوشند تجمع پیدا کند و این بیماری می‌تواند به دلایل متعددی رخ بدهد که در بخش علل ابتلا به آن می‌پردازیم.

بیماری کبد چرب الکلی

مصرف زیاد الکل به کبد آسیب جدی وارد می‌کند. بیماری کبد چرب الکلی اولین مرحله از بیماری کبدی مرتبط با الکل است. اگر التهاب یا عوارض دیگری وجود نداشته باشد، این بیماری به‌عنوان کبد چرب الکلی ساده شناخته می‌شود.

کبد چرب حاد بارداری

کبد چرب حاد بارداری (AFLP)، زمانی رخ می‌دهد که در دوران بارداری چربی اضافی در کبد تجمع پیدا کند. این یک عارضه جدی اما نادر در بارداری است. علت دقیق کبد چرب حاد بارداری ناشناخته است، اگرچه ممکن است ژنتیک یک عامل مستعد کننده برای ابتلا به این بیماری باشد. در صورت عدم درمان، کبد چرب حاد بارداری خطرات جدی برای سلامتی مادر و نوزاد به همراه دارد.

گریدهای کبد چرب

کبد چرب در چهار مرحله یا گرید پیشرفت می‌کند:

گرید یک یا کبد چرب ساده (Simple Fatty Liver): وجود چربی اضافی در کبد

گرید دو یا استئاتوهپاتیت (Steatohepatitis): علاوه بر چربی اضافی، التهاب نیز در کبد وجود دارد.

گرید سه یا فیبروز: (Fibrosis): ایجاد زخم در کبد به علت وجود فیبروز و التهاب

گرید چهار یا سیروز (Cirrhosis): سیروز که یک وضعیت خطرناک و تهدیدکننده‌ی حیات بیمار است، می‌تواند باعث ایجاد نارسایی کبدی شود. این مرحله ممکن است غیرقابل‌برگشت باشد به همین خاطر بسیار مهم است که در مراحل اولیه از بروز آن جلوگیری شود.

علل ابتلا به کبد چرب

عوامل بسیاری، زمینه‌ساز ابتلا به بیماری کبد چرب هستند که یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین این عوامل سبک زندگی رایج در جوامع امروزی است. این بیماری معمولاً در افراد میان‌سال شیوع بیشتری دارد ولی با نظر به سبک زندگی کنونی، کبد چرب در جوانان و حتی کودکان نیز مشاهده می‌شود. تحرک کم، نداشتن فعالیت بدنی، اضافه‌وزن و رژیم‌های غذایی پرکالری مصرف کم فیبر و سبزیجات و مصرف فست‌فود و انواع سس‌ها از عوامل مهم در شیوع بیماری کبد چرب در جوامع امروزی است.

طبق مطالعات انجام‌شده در مورد افراد در معرض خطر ابتلا به بیماری کبد چرب، این بیماری در افراد چاق بیشتر اتفاق می‌افتد و درواقع ارتباط مستقیمی بین اضافه‌وزن و احتمال ابتلا به کبد چرب وجود دارد. با گسترش و همه‌گیر شدن سبک زندگی ماشینی و افزایش مصرف غذاهای آماده و کاهش فعالیت بدنی، چاقی و افزایش وزن گریبان گیر درصد بالایی از افراد جامعه شده است و به‌تبع این موضوع درصد افراد مبتلابه بیماری کبد چرب نیز روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند. افراد مبتلابه بیماری‌های متابولیسمی مانند دیابت یا افراد دارای چربی و فشارخون بالا، جزو گروه‌های در معرض خطر ابتلا به کبد چرب قرار دارند.

علاوه بر مواد عنوان‌شده، مصرف مشروبات الکلی نیز یکی از دلایل عمده‌ی ابتلا به بیماری کبد چرب است.

به‌طورکلی، می‌توان عوامل عمده‌ی ابتلا به بیماری کبد چرب را در موارد زیر خلاصه کرد:

• چاقی
• نداشتن فعالیت بدنی و تحرک فیزیکی
• قند خون بالا (مصرف کربوهیدرات بالا و مصرف کم فیبر)
• مقاومت به انسولین (افراد مبتلابه دیابت)
• فشارخون و چربی خون بالا

علائم کبد چرب

افراد مبتلابه بیماری کبد چرب اغلب هیچ علامتی ندارند تا زمانی که بیماری به سیروز کبدی پیشرفت کند. در صورت وجود علائم، ممکن علائم زیر توسط فرد تجربه شوند:

• درد شکم یا احساس پر بودن در سمت راست بالای شکم.
• حالت تهوع، ازدست‌دادن اشتها یا کاهش وزن
• رنگ پوست و چشم مایل به زرد (یرقان)
• ورم شکم و پاها (آدم)
• خستگی شدید یا آشفتگی ذهنی
• ضعف

تشخیص کبد چرب

ازآنجایی‌که بیماری کبد چرب اغلب هیچ علامتی ندارد، پزشک ممکن است اولین فردی باشد که این بیماری را تشخیص می‌دهد. سطوح بالا و غیرطبیعی آنزیم‌های کبدی (افزایش سطح آنزیم‌های کبدی در خون) که در بیماری‌های مختلفی ظاهر می‌شوند، ممکن نشانه‌ی یک مشکل جدی و زنگ خطری برای سلامت کبد باشند. در بسیاری از موارد، افزایش آنزیم‌های کبدی نشانه‌ی آسیب کبد است. برای تشخیص، ممکن است پزشک دستور موارد زیر را برای بیمار و مراجع بدهد:

• سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (سی‌تی‌اسکن) برای گرفتن تصویری از کبد
• بیوپسی کبد (نمونه‌برداری از بافت کبد) برای تعیین میزان پیشرفت بیماری کبدی
• فیبرو اسکن: یک سونوگرافی تخصصی که گاهی به‌جای بیوپسی کبد برای تعیین میزان چربی و بافت اسکار در کبد استفاده می‌شود.

درمان کبد چرب

تاکنون هیچ‌گونه درمان دارویی قطعی برای بیماری کبد چرب تأیید نشده است، اما پژوهشگران سرتاسر جهان هنوز در حال یافتن درمانی دارویی برای درمان بیماری کبد چرب هستند.

در اکثر مواقع، تغییر سبک زندگی می‌تواند برای درمان بیماری کبد چرب کمک‌کننده باشد. به همین علت، پزشکان به مبتلایان به این بیماری توصیه‌هایی برای تغییر و بهبود سبک زندگی ارائه می‌کنند. توصیه‌هایی از قبیل:

محدود کردن یا توقف مصرف الکل

کنترل و کاهش وزن

اصلاح و کنترل رژیم غذایی

انجام فعالیت بدنی و داشتن تحرک روزانه

در صورت مدیریت نکردن بیماری در مراحل اولیه، ممکن است بیمار به سمت سیروز کبدی پیش برود. در این صورت پزشک رویکردهای درمانی دیگری را مدنظر قرار می‌دهد. رویکردهایی ازجمله:

تغییر در سبک زندگی

مصرف داروهای خاص

انجام عمل‌های جراحی

سیروز کبدی مرحله‌ی تهدیدکننده‌ی حیات است که ممکن است منجر به نارسایی کبدی شود. در صورت بروز نارسایی کبدی ممکن است چاره‌ای جز پیوند کبد برای بیمار باقی نماند.

خط اول درمان بیماری کبد چرب، تغییر سبک زندگی افراد است. با توجه به شیوه‌ی زندگی و شرایط افراد موارد زیر باید به‌تدریج در زندگی فرد بیمار اعمال شوند ازجمله:

کاهش وزن

خودداری از مصرف الکل

افزایش مصرف مواد غذایی کم‌کالری، با چربی اشباع و چربی ترانس پایین

نیم ساعت ورزش روزانه در اکثر روزهای هفته

طبق پژوهش‌های انجام‌شده در مراکز پزشکی بالینی معتبر، مصرف ویتامین E، نقش بسزایی در کاهش عوارض و حتی درمان بیماری کبد چرب دارد. اما همچنان تحقیقات بیشتر در این زمینه موردنیاز است. البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که به دلیل جلوگیری از بروز عوارض و مشکلات ناخواسته برای سلامتی، مصرف هرگونه مکمل دارویی باید تحت نظر پزشک متخصص و با تجویز ایشان صورت بگیرد.

پیشگیری از ابتلا به کبد چرب

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب و عوارض احتمالی آن، پیروی از یک سبک زندگی سالم بسیار مهم است. برخی از نکات کلی پیشگیری شامل موارد زیر است:

محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل

مدیریت و کنترل وزن

پیروی از یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی که شامل حداقل چربی اشباع‌شده، چربی ترانس و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده

انجام‌دادن اقدامات لازم برای مدیریت قند خون، سطح تری‌گلیسیرید و سطح کلسترول

پیروی از برنامه درمانی توصیه‌شده برای بیماری دیابت در صورت داشتن بیماری کبد چرب

هدف‌گذاری برای انجام حداقل 30 دقیقه ورزش و فعالیت بدنی در بیشتر روزهای هفته

پایبندی به موارد مطرح‌شده علاوه بر مدیریت بیماری کبد چرب، به بهبود سلامت کلی بدن نیز کمک بسیاری می‌کند.

جمع‌بندی

در این مقاله از مجله‌ی بیوزوم با بیماری کبد چرب و انواع آن و سطوح مختلف این بیماری آشنا شدیم. کبد چرب، بیماری شایع قرن 21 است و در صورت بی‌توجهی به آن و پیشرفت بیماری، ممکن از تهدیدکننده‌ی حیات و جان فرد مبتلا باشد. اما بااین‌وجود می‌توان از ابتلا به این بیماری و پیشرفت آن جلوگیری کرد. سبک زندگی، کلمه‌ای کلیدی در پیشگیری و حتی در درمان این بیماری است. سبک زندگی هم زمینه‌ساز ابتلا به کبد چرب و هم راه درمان و غلبه بر آن است.