سرطان مثانه | چیستی، انواع، علل ابتلا، علائم، تشخیص و درمان

مثانه اندامی حیاتی در دستگاه ادراری است که بی‌وقفه تلاش می‌کند تا سموم بدن را از طریق ادرار دفع کند. با این حال، گاهی اوقات سلول‌های طبیعی آن دچار یک سری تغییرات تخریبی خطرناک یا بدخیم می‌شوند که به رشد و تکثیر غیر طبیعی منجر شده و به سرطان مثانه ختم می‌شود. اگرچه این بیماری در هر سنی می‌تواند رخ دهد، اما افراد مسن‌تر به طور چشمگیری در معرض خطر بیشتری قرار دارند. خبر خوب این است که تشخیص زودهنگام می‌تواند شانس درمان موفقیت‌آمیز را به طرز قابل توجهی افزایش دهد. در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا با نگاهی دقیق‌تر به علائم و روش‌های درمان سرطان مثانه، اطلاعاتی جامع و کاربردی برای مدیریت این بیماری کسب کنید.

سرطان مثانه چیست؟

سرطان مثانه نوع نسبتاً نادری از سرطان است که از پوشش داخلی مثانه شروع می‌شود. مثانه یک اندام مثلثی شکل توخالی است که در بین استخوان‌های لگن، بالای مجرای ادرار (پیشابراه) و زیر کلیه‌ها قرار دارد. ادرار از کلیه‌ها به مثانه تخلیه شده و در آن ذخیره می‌شود.

مثانه با بافتی به نام یوروتلیوم (urothelium) پوشیده شده است که این بافت، از سلول‌هایی تشکیل شده است که هنگام پر شدن مثانه از ادرار، کشیده می‌شوند و هنگام خالی شدن مثانه جمع می‌شوند.

سرطان مثانه زمانی اتفاق می‌افتد که برخی سلول‌ها در بافت پوشاننده مثانه دچار تغییر یا جهش می‌شوند و به سلول‌های غیرطبیعی تبدیل می‌شوند. این سلول‌ها تکثیر شده و باعث ایجاد تومور در مثانه می‌شوند. اگر این بیماری درمان نشود، ممکن است از دیواره‌های مثانه عبور کرده و به غدد لنفاوی مجاور و سپس سایر نواحی بدن از جمله استخوان‌ها، ریه‌ها یا کبد گسترش یابد.

متخصصان بهداشت می‌توانند با روش‌های مختلفی از جمله جراحی برای برداشتن تومور، سرطان مثانه را در مراحل اولیه درمان کنند. اما حدود 75 درصد از سرطان‌های مثانه، ممکن است در مراحل اولیه پس از درمان دوباره ظاهر ‌شوند و عود کنند، بنابراین افراد مبتلا به این بیماری باید به صورت مداوم وضعیت خود را با یک متخصص بهداشت پیگیری کنند.

انواع سرطان مثانه

انواع مختلفی از سرطان مثانه وجود دارد که هر یک بر اساس سلول‌هایی که دیواره مثانه را پوشانده و یا محل شروع سرطان، نامگذاری شده است. انواع این سرطان عبارتند از:

کارسینوم سلول ترنزیشنال (Transitional cell carcinoma)

این نوع سرطان در سلول‌های یوروتلیوم در پوشش داخلی دیواره مثانه آغاز می‌شود. حدود 90 درصد سرطان‌های مثانه از این نوع هستند. در این نوع سرطان، سلول‌های غیرطبیعی از پوشش داخلی به لایه‌های دیگر در عمق مثانه یا از طریق دیواره مثانه به بافت‌های چربی که مثانه را احاطه کرده‌اند، گسترش پیدا می‌کنند. این نوع سرطان، به عنوان سرطان مثانه بافت اپیتلیوم یوروتلیال نیز شناخته می‌شود.

کارسینوم سلول سنگفرشی (Squamous cell carcinoma)

سلول‌های سنگفرشی، سلول‌های نازک و مسطحی هستند که قسمت داخلی مثانه را می‌پوشانند. این نوع سرطان حدود 5 درصد از سرطان‌های مثانه را تشکیل می‌دهد و معمولاً در افرادی که به مدت طولانی دچار التهاب یا تحریک مثانه بوده‌اند، ایجاد می‌شود.

آدنوکارسینوم (Adenocarcinoma)

این نوع سرطان در غددی که اعضای بدن از جمله مثانه را پوشش می‌دهند، ایجاد می‌شود. آدنوکارسینوم یک نوع بسیار نادر از سرطان مثانه است که 1 تا 2 درصد از کل سرطان‌های مثانه را تشکیل می‌دهد.

کارسینوم سلول کوچک مثانه (Small cell carcinoma of the bladder)

این نوع بسیار نادر از سرطان مثانه حدود 1000 نفر را در ایالات متحده تحت تاثیر قرار می‌دهد.

سارکوم (Sarcoma)

به ندرت، سارکوم‌های بافت نرم در سلول‌های عضلانی مثانه شروع می‌شوند.

متخصصان بهداشت همچنین ممکن است این سرطان را با عنوان‌های غیر تهاجمی، غیر تهاجمی عضلانی یا تهاجمی عضلانی طبقه بندی کنند.

• غیر تهاجمی: این سرطان ممکن است تومورهایی در بخش کوچکی از بافت باشد یا فقط در سطح یا نزدیک به سطح مثانه قرار گرفته باشد.
• غیر تهاجمی عضلانی: این بیماری به سرطان مثانه‌ای اشاره دارد که به لایه‌های عمیق‌تری از مثانه نفوذ کرده اما به عضله گسترش نیافته است.
• تهاجمی عضلانی: این نوع سرطان مثانه به عضله دیواره مثانه نفوذ کرده و ممکن است به لایه‌های چربی یا بافت‌های اندام‌های خارج از مثانه گسترش یافته باشد.

علل ابتلا به سرطان مثانه

علت دقیق سرطان مثانه هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما متخصصان بهداشت عوامل خطر متعددی را شناسایی کرده‌اند که ممکن است شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:

• دود سیگار: استعمال سیگار خطر ابتلا به این بیماری را بیش از دو برابر افزایش می‌دهد. مصرف پیپ، سیگار برگ و قرار گرفتن در معرض دود سیگار (دود دست دوم) نیز ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهد.
• قرار گرفتن در معرض پرتو: پرتودرمانی برای درمان سرطان ممکن است خطر ابتلا به سرطان مثانه را افزایش دهد.
• شیمی درمانی: برخی از داروهای شیمی‌درمانی ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص: مطالعات نشان می‌دهد افرادی که در شغل خود با مواد شیمیایی خاص موجود در رنگ‌ها، لاستیک، چرم، رنگ، برخی از منسوجات و لوازم آرایشگری کار می‌کنند، ممکن است با خطر بیشتری مواجه شوند.
• عفونت های مکرر مثانه: افراد مبتلا به عفونت‌های مکرر مثانه، سنگ مثانه یا سایر عفونت‌های دستگاه ادراری، ممکن است در معرض خطر ابتلا به کارسینوم سلول سنگفرشی باشند.
• استفاده طولانی مدت از کاتتر: افرادی که به طور مزمن نیاز به استفاده از کاتتر در مثانه خود دارند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به کارسینوم سلول سنگفرشی باشند.

علائم سرطان مثانه

وجود خون در ادرار (هماچوری) شایع‌ترین علامت سرطان مثانه است. با این حال، صرفا مشاهده خون در ادرار نشانه قطعی ابتلا به این بیماری نیست. بسیاری از شرایط دیگر نیز می‌توانند باعث این مشکل شوند. با این حال، اگر فردی در ادرار خود خون مشاهده کرد، باید به یک متخصص بهداشت مراجعه کند. سایر علائم این سرطان عبارتند از:

• خون قابل مشاهده در ادرار (هماچوری): متخصصان بهداشت می‌توانند هنگام انجام آزمایش ادرار مقادیر میکروسکوپی خون در ادرار را نیز تشخیص دهند.
• درد هنگام دفع ادرار (دیسوریا): این درد ممکن است به صورت سوزش یا گزگز هنگام شروع یا پایان دفع ادرار حس شود. مردان ممکن است قبل یا بعد از دفع ادرار در آلت تناسلی خود درد داشته باشند.
• نیاز مکرر به دفع ادرار: تکرر ادرار به این معنی است که فرد در یک دوره 24 ساعته چندین بار دفع ادرار داشته باشد.
• مشکل در دفع ادرار: جریان ادرار ممکن است به صورت ناپیوسته یا با توقف‌های مکرر همراه باشد یا ممکن است نسبت به حالت عادی ضعیف‌تر باشد.
• عفونت مکرر مثانه: عفونت مثانه و علائم سرطان مثانه علائم مشابهی دارند. اگر فردی عفونت مثانه دارد که پس از درمان با آنتی بیوتیک از بین نمی‌رود، باید به یک متخصص بهداشت مراجعه کند.

تشخیص سرطان مثانه

متخصصان بهداشت مجموعه‌ای از آزمایش‌ها را برای تشخیص این بیماری انجام می‌دهند، از جمله:

• آنالیز ادرار: متخصصان بهداشت از انواع آزمایشات برای تجزیه و تحلیل ادرار استفاده می‌کنند. این مورد، ممکن است به منظور رد احتمال عفونت کاربرد داشته باشد.
• سیتولوژی: در این روش، سلول‌ها زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند تا علائم سرطان شناسایی شوند.
• سیستوسکوپی: این آزمایش، تست اصلی برای شناسایی و تشخیص سرطان مثانه است. در این روش، متخصصان بهداشت از یک لوله باریک و روشن به اندازه یک مداد به نام سیستوسکوپ استفاده می‌کنند تا داخل مثانه و مجرای ادرار را مشاهده کنند. ممکن است از یک رنگ فلورسنت و یک نور آبی خاص استفاده شود که تشخیص سرطان در مثانه را آسان‌تر می‌کند. متخصصان همچنین ممکن است در حین انجام سیستوسکوپی از بافت نمونه برداری کنند.

اگر نتایج آنالیز آزمایش ادرار، سیتولوژی و سیستوسکوپی نشان دهنده ابتلا به سرطان مثانه باشد، متخصصان بهداشت آزمایشات دیگری را برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این سرطان انجام می‌دهند، از جمله:

• برداشتن تومور مثانه از طریق پیشابراه (TURBT): متخصصان از این روش برای برداشتن تومورهای مثانه جهت انجام آزمایش‌های تکمیلی استفاده می‌کنند. این روش‌ همچنین ممکن است به عنوان درمان نیز کاربرد داشته باشد، زیرا تومورهای مثانه را پیش از تهاجم تومورها به دیواره عضلانی مثانه، برمی‌دارند. این آزمایش یک روش سرپایی است که تحت بی حسی نخاعی یا عمومی انجام می‌شود.
• تصویربرداری MRI: این آزمایش تصویربرداری با استفاده از آهنربا، امواج رادیویی و کامپیوتر تصاویر دقیقی از مثانه ارائه می‌دهد.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT اسکن): متخصصان ممکن است از این آزمایش برای بررسی گسترش سرطان خارج از مثانه استفاده کنند.
• عکس برداری از قفسه سینه: این آزمایش نشان می‌دهد که آیا سرطان مثانه به ریه‌ها گسترش یافته است یا خیر.
• اسکن استخوان: در این روش مانند عکس‌برداری قفسه سینه، گسترش این سرطان به استخوان‌ها را بررسی می‌کند.

سپس پزشکان اطلاعاتی را که درباره سرطان جمع‌آوری کرده‌اند، برای مرحله بندی بیماری استفاده می‌کنند. تعیین مرحله سرطان به پزشکان کمک می‌کند تا درمان را برنامه ریزی و نتیجه آن را پیش بینی کنند.

مراحل سرطان مثانه

تومور مثانه ممکن است به صورت محدود در لایه داخلی مثانه باقی بماند (مرحله اولیه) یا تهاجمی‌تر شده و به دیواره مثانه نفوذ کند و در موارد پیشرفته‌تر، این نوع سرطان می‌تواند به اندام‌ها یا غدد لنفاوی نزدیک گسترش یابد.

مراحل سرطان مثانه از TA (محدود به پوشش داخلی مثانه) تا IV (تهاجمی ترین) متغیر است. در مراحل اولیه (TA، T1 یا CIS)، سرطان به پوشش داخلی مثانه یا بافت پیوندی زیر پوشش داخلی محدود می‌شود و هنوز به دیواره عضلانی اصلی مثانه تهاجم نکرده است.

مراحل II تا IV نشان دهنده سرطان تهاجمی است:

• در مرحله II، سرطان به دیواره عضلانی مثانه گسترش یافته است.
• در مرحله III، سرطان به بافت چربی خارج از عضله مثانه گسترش یافته است.
• در مرحله IV، سرطان از مثانه به غدد لنفاوی یا سایر اندام‌ها یا استخوان‌ها گسترش پیدا کرده است.

سیستم مرحله بندی پیچیده‌تر و ترجیحی، TNM است که مخفف تومور (T)، درگیری غدد لنفاوی (N) و متاستاز (M) است. در این سیستم:

• تومورهای مهاجم مثانه می‌توانند از ₂T (گسترش تومور به دیواره عضلانی اصلی زیر پوشش داخلی مثانه) تا T₄ (گسترش تومور از مثانه به اندام‌های مجاور یا دیواره جانبی لگن) متغیر باشند.
• درگیری غدد لنفاوی از N₀ (بدون گسترش در غدد لنفاوی) تا N₃ (سرطان در بسیاری از غدد لنفاوی، یا در یک یا چند غدد لنفاوی حجیم بزرگتر از 5 سانتی متر گسترش یافته) متغیر است.
• M₀ نشان‌دهنده نبود متاستاز (گسترش) به خارج از لگن است. M₁ بیانگر متاستاز سرطان به خارج از لگن است.

درمان سرطان مثانه

برای درمان این سرطان، چهار روش اصلی وجود دارد که پزشکان ممکن است از یکی یا همه این روش‌ها به صورت ترکیبی استفاده کنند:

جراحی

جراحی یکی از روش‌های رایج درمان این سرطان است. متخصصان بهداشت بر اساس مرحله سرطان گزینه‌های جراحی را انتخاب می‌کنند. به عنوان مثال، TURBT که یک روش تشخیصی است، اغلب می‌تواند سرطان مثانه‌ای را که گسترش نیافته را درمان کند. در جراحی، یا تومور برداشته می‌شود یا از یک جریان پرانرژی برای سوزاندن آن با فرآیندی به نام فولگوراسیون (fulguration) استفاده می‌شود.

سیستکتومی رادیکال یکی دیگر از گزینه‌های درمانی است. در این روش مثانه و اندام‌های اطراف برداشته می‌شود. این جراحی زمانی انجام می‌شود که افراد به سرطانی مبتلا باشند که به خارج از مثانه گسترش یافته است یا چندین تومور در مراحل اولیه در سرتاسر مثانه‌ وجود داشته باشد.

در مردان، این جراحی می‌تواند پروستات و کیسه‌های منی را نیز حذف کند. در زنان، پزشکان ممکن است تخمدان‌ها، رحم و بخشی از واژن را بردارند. همچنین جراحی‌ای به نام انحراف ادراری انجام می‌شود تا فرد بتواند همچنان ادرار کند.

پس از جراحی، ممکن است از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که در جراحی از بین نرفته‌اند، استفاده شود. این روش به عنوان درمان کمکی (Adjuvant) شناخته می‌شود.

شیمی درمانی

این روش درمانی، شامل تجویز داروهایی است که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برند. یکی از روش‌ها درمان داخل مثانه‌ای است که طی آن داروهای شیمی‌درمانی از طریق یک لوله به طور مستقیم به مثانه منتقل می‌شوند. این روش با هدف قرار دادن سلول‌های سرطانی بدون آسیب به بافت‌های سالم عمل می‌کند.

ایمونوتراپی

ایمونوتراپی یا ایمنی‌درمانی از سیستم ایمنی بدن برای حمله به سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. پزشک ممکن است برای درمان این سرطان، درمان‌های ایمنی باسیلوس کالمت گورین (BCG) یا PD-1 یا PD-L1 را توصیه کند.

پرتو درمانی

پرتودرمانی می‌تواند جایگزینی برای جراحی باشد. متخصصان بهداشت ممکن است پرتودرمانی را با TURBT و شیمی درمانی ترکیب کنند. این روش درمانی، جایگزینی برای جراحی برداشتن مثانه است و بر اساس ویژگی‌های تومور و میزان رشد آن توصیه می‌شود.

درمان هدفمند

درمان هدفمند بر تغییرات ژنتیکی که سلول‌های سالم را به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌کند، تمرکز دارد. به عنوان مثال، داروهایی به نام مهارکننده‌های ژن FGFR سلول‌هایی را با تغییرات ژنی که باعث رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند را هدف قرار می‌دهند.

پیشگیری از ابتلا به سرطان مثانه

پیشگیری کامل از سرطان مثانه ممکن نیست، اما آگاهی از عوامل خطر می‌تواند در کاهش احتمال ابتلا مؤثر باشد. عواملی که ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، شامل موارد زیر هستند:

• استعمال دخانیات: سیگار کشیدن بیش از دو برابر، خطر ابتلا به این سرطان را افزایش می‌دهد. مصرف پیپ و سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار (دود دست دوم) نیز این خطر را افزایش می‌دهد.
• درمان‌های سرطان: پرتودرمانی دومین عامل خطر شایع است. افرادی که داروهای شیمی درمانی خاصی استفاده می‌کنند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به سرطان مثانه قرار گیرند.
• قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی: افرادی که با مواد شیمیایی مانند آمین‌های معطر (مواد شیمیایی مورد استفاده در رنگ‌ها) کار می‌کنند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. قرار گرفتن در معرض لاستیک، چرم، برخی از منسوجات، رنگ و لوازم آرایش مو، که معمولاً با شغل فرد ارتباط دارد، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
• عفونت‌ها: افرادی که دچار عفونت‌های مکرر مثانه، سنگ مثانه یا سایر بیماری‌های دستگاه ادراری هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری باشند.
• سابقه سرطان مثانه: افرادی که قبلاً به سرطان مثانه مبتلا شده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای تشکیل تومورهای جدید یا عود مجدد بیماری هستند.

جمع‌بندی

در این مقاله با سرطان مثانه آشنا شدیم. این بیماری اگرچه می‌تواند تهدید کننده حیات باشد، اما با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌توان بر آن غلبه کرد. توجه به علائم آن، اجتناب از عوامل خطر مانند سیگار کشیدن، و داشتن سبک زندگی سالم می‌توانند نقش حیاتی در پیشگیری از این بیماری ایفا کنند. با مراقبت و افزایش آگاهی، نه تنها می‌توان از سلامت مثانه حفاظت کرد، بلکه کیفیت زندگی را نیز بهبود بخشید.

1- مهم ترین علامت سرطان مثانه چیست؟
مهمترین علامت این سرطان، وجود خون در ادرار است که نباید نادیده گرفته شود. در صورت مشاهده حتما به پزشک مراجعه شود.

2- آیا سرطان مثانه درد دارد؟
بله. اما این درد بسته به مرحله بیماری و میزان گسترش آن متفاوت است. یکی از علائم شایع این بیماری، احساس درد هنگام دفع ادرار است که ممکن است در مراحل اولیه بیماری ظاهر شود.

3- آیا سرطان مثانه کشنده است؟
اگرچه این سرطان جز کشنده ترین انواع سرطان محسوب نمی‌شود، اما با این حال هم ممکن است در مواردی منجر به فوت بیماران شود، به خصوص زمانی که این بیماری در مراحل پیشرفته باشد یا به موقع تشخیص داده نشود.

4- آیا سرطان مثانه درمان دارد؟
این بیماری خصوصا در صورت درمان زود هنگام، اغلب درمان شده و بهبود می یابد. اما نوع درمان به مرحله و نوع سرطان بستگی دارد. با این حال، امکان بازگشت و عود مجدد این سرطان وجود دارد.