سرطان خون | چیستی، تاریخچه، انواع، علائم، تشخیص و درمان

بافت نرم و اسفنجی مغز استخوان محل مناسبی برای تولید سلول‌های خونی است و به همین علت بخش اعظمی از سلول‌های خونی انسان در این بافت تولید و تکثیر می‌شوند. حال اگر یکی از این سلول‌ها دچار تکثیر بی رویه و غیر قابل کنترل شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این همان چیزی است که در سرطان خون رخ می‌دهد. چنانچه یکی از سلول‌های خونی (اغلب گلبول‌های سفید نابالغ) بیش از حد و با سرعت زیاد تقسیم  شوند فرد دچار سرطان خون می‌شود. سلول‌های سرطانی حاصل از تقسیم سریع مانع از تبدیل سلول‌های نابالغ به سلول‌های خونی سالم یعنی گلبول‌های قرمز و سفید و پلاکت‌ها می‌شوند. در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا به تفضیل با چگونگی ایجاد این بیماری و روش‌های تشخیص و درمان آن اشنا شوید.

سرطان خون چیست؟

لوسمی یک سرطان خون است که با رشد سریع سلول‌های خون غیرطبیعی مشخص می‌شود. این رشد غیرقابل کنترل در سلول‌های مغز استخوان اتفاق می‌افتد، جایی که بیشتر خون بدن در آن ساخته می‌شود. سلول‌های لوسمی (سلول‌های سرطانی خون) معمولاً گلبول‌های سفید نابالغ (در حال بلوغ) هستند. عبارت لوسمی از معادل یونانی کلمات سفید (لوکوس) و خون (هایما) آمده است. برخلاف سایر سرطان‌ها،عموما لوسمی توده‌ای تشکیل نمی‌دهد که با روش‌های تصویربرداری مختلف مانند سی تی اسکن یا تصویربرداری با اشعه ایکس قابل مشاهده باشد. انواع مختلفی از لوسمی وجود دارد. برخی از آن‌ها در کودکان رایج‌تر هست، درحالی که وقوع برخی دیگر در بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود. درمان لوسمی وابسته به نوع آن و سایر عوامل می‌باشد.

اکنون ممکن است این سوال در ذهنتان شکل گرفته باشد که سرطان خون چگونه ایجاد می‌شود؟ پس تا انتهای این مطلب همراه ما باشید تا به این پرسش پاسخ دهیم.

سرطان خون چگونه ایجاد می‌شود؟

لوسمی درسلول‌های مغز استخوان آغاز می‌شود، بافتی نرم و اسفنجی در جرم درونی استخوان‌های که سلول‌های خون بدن در آن ساخته می‌شوند. سلول‌های خونی پیش از این که به فرم کاملاً بالغ خود برسند از چندین مرحله عبور می‌کنند. سلول‌های خونی طبیعی و بالغ شامل موارد زیر می‌شوند:

• گلبول‌های قرمز خون: سلول‌هایی که اکسیژن و سایر مواد حیاتی را به همه بافت‌ها و ارگان‌های بدن حمل می‌کنند.
• گلبول‌های سفید خون: سلول‌هایی که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند.
• پلاکت‌ها: سلول‌هایی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند.

این سلول‌ها به عنوان سلول‌های بنیادی هماتوپوئتیک (hemo به معنای خون و poiesis به معنای ساختن) عمل می‌کنند. سلول‌های بنیادی به سلول‌های میلوئید یا لمفوئیدها تبدیل می‌شوند. اگر سلول‌های خون به بلوغ طبیعی ادامه می‌دادند، شکل بالغ آن‌ها به صورت‌های زیر نمود پیدا می‌کرد:

سلول‌های میلوئید به صورت گلبول‌های قرمز خون، پلاکت‌ها و انواع خاصی از گلبول‌های سفید (بازوفیل‌ها، ائوزینوفیل‌ها ونوتروفیل‌ها) تبدیل می‌شوند.

سلول‌های لمفوئید به صورت گلبول‌های سفید خاصی (لمفوسیت‌ها و سلول‌های کشنده طبیعی) تبدیل می‌شوند.

 با این حال، اگر به لوسمی مبتلا باشید یکی از سلول‌های خونی بالغ شروع به تکثیر غیرقابل کنترل می‌کند. این سلول‌های غیرطبیعی که سلول‌های لوسمی نامیده می‌شوند شروع به تصاحب فضای داخل مغز استخوان می‌کنند. آن‌ها سلول‌هایی که تلاش می‌کنند به گلبول‌های قرمزو سفید و پلاکت‌های سالم تبدیل شوند را ازبین می‌برند.

معرفی انواع سرطان خون

به طور کلی سه نوع سرطان خون وجود دارد که هر کدام از آن ها خود دارای چندین زیرگروه هستند. در ادامه به معرفی هر سه نوع سرطان خون می‌پردازیم.

لوسمی رایج ترین سرطان خون در ایالات متحده و رایج ترین سرطان در بین کودکان و نوجوانان است. طی 40 سال گذشته، نرخ بقای پنج ساله این بیماری چهار برابر شده است. لوسمی خود دارای چهار زیر گروه شامل لوسمی شامل لوسمی لنفوبلاستیک حاد، لوسمی میلوئید حاد، لوسمی لنفوسیتی مزمن و لوسمی میلوژن مزمن می‌باشد.

لنفوما سرطان سیستم لنفاوی است که شامل مغز استخوان می شود. نرخ بقا این دسته از سرطان خون در 40 سال گذشته دو برابر شده است. انواع لنفوما شامل لنفومای هوچکین، لنفومای غیر هوچکین، ماکروگلوبولینمی والدنستروم، لنفومای فولیکولی، لنفومای سلول B و لنفومای سلول T پوستی می شود.

میلوما نوعی سرطان خون است که از مغز استخوان شروع شده و بر سلول‌های پلاسما اثر می‌گذارد. مولتیپل میلوما شایع ترین نوع میلوما است. بیش از نیمی از بیماران با تشخیص میلوما، پنج سال پس از تشخیص زنده هستند. پلاسماسیتوما و آمیلوئیدوز نیز انواع دیگری از میلوما هستند.

اکنون که چگونگی ایجاد سرطان را درک کرده اید، به سراغ اولین گزارش‌های موجود و منتشر شده از بیماران مبتلا به سرطان خون می رویم.

تاریخچه سرطان خون

پیترکالن

پیتر کالن در سال 1811 بیماری 35 ساله با علائم افزایش حاد حجم طحال، درد شدید شکمی و تب و سرم خونی شبیه به شیر گزارش کرد که با توجه به دانش امروزی این احتمالاً اولین توصیف منتشر شده از بیماری با لوسمی مزمن باشد.

آلفرد آرماند لویی ماری ولپو

ولپو در سال 1827 گزارشی از یک بیمار 63 ساله با علائم تورم شدید شکم، تب، ضعف و سنگ‌های ادراری، تب‌های مکرر ناشی از التهاب منتشر کرد. پس از کالبد شکافی بزرگی غیرعادی کبد و طحال و خون چرکی که به غلظتی همچون فرنی رسیده بود گزارش شد. ولپو احتمال داد که این بیماری با سیستم گردش خون مرتبط باشد. او نخستین فردی بود که یک شرح دقیق از بیمار مبتلا به لوسمی را پس از کالبدشکافی ارائه کرد.

ژاک شارل کولینو

کولینو بیمار ۳۹ ساله‌ای را مطالعه کرد که قبلاً مبتلا به پلوریت مزمن تشخیص داده شده بود. در این بیمار نیز خون شیری‌رنگ و پر از چرک دیده شد که البته ممکن است در نتیجه ذات‌الریه بوده باشد. در این مورد، به دلیل شرح ناقص بیماری تشخیص قطعی سرطان خون امکان پذیر نیست.

دوپله

دوپله در کالبدشکافی زنی ۲۷ ساله، تخریب شدید خون، چرک در سیستم شریانی و وریدی، تب، اسهال و دشواری در تنفس و هایپرتروفی کبد و دیواره‌های روده را مشاهده کرد. این مورد بسیارشبیه گزارش منتشر شده از وِلپو بود.

آلفرد فرانسوا دونه

تصاویر میکروسکوپی حاصل از مطالعه نمونه خون زنی 44 ساله و دارای بزرگی طحال در سال 1839، به‌وضوح اندازه بزرگ سلول‌های لوکمیایی و مورفولوژی آن‌ها را نشان می‌دهد. این سلول‌ها منشأ میلوییدی داشتند و ترکیبی از سلول‌های پیش‌ساز میلوسیتی و گرانولوسیت‌ها بودند. دونه اولین پزشکی بود که ترکیب تغییریافته خون در بیماران لوسمی را با استفاده از میکروسکوپ به‌طور دقیق بررسی، توصیف و به تصویر کشید.

جان هیوز بنت

در سال ۱۸۴۵، بنت بدن یک مرد ۲۸ ساله با بزرگی طحال و کبد را بررسی کرد. او این بیماری را لوسوسیتِمیا نام‌گذاری کرد و نخستین پزشکی بود که بیان کرد در لوسوسیتِمیا، تجمع لوکوسیت‌ها یک اختلال سیستمیک اولیه در خون است.

دیوید کریگی

در سال 1841، کریگی پس از کالبدشکافی فردی که به دلیل بیماری طحال فوت شده بود ترکیب عادی خون و توموری در طحال را مشاهده کرد. او معتقد بود که گلبول‌های چرکی و لنف منجر به مشکل طحال شده که در نهایت منجر به از دست رفتن بیمار شده است.

رودولف لودویگ کارل ویرشو

بیمار ویرشو زنی 50 ساله با ورم پاها، بزرگی طحال، اسهال و خونریزی بینی بود. پس از کالبدشکافی، خون چرکی در اطراف قلب نسبتاً بزرگ بیمار مشاهده شد. بررسی میکروسکوپی خون افزایش بسیار زیاد گلبول‌های سفید و کاهش گلبول‌های قرمز را نشان داد. ویرشو در سال 1847 این بیماری را ” لوسمی“ نامید. همچنین پس از بررسی چندین بیمار مبتلا به لوسمی دیگر، برای نخستین بار موفق شد بین لوسمی طحالی و لوسمی لنفاوی تمایز قائل شود.

هنری ویلیام فولر

در سال 1846، فولر و کانتب یک گزارش از مردی 22 ساله منتشر کردند که طحال و کبد بزرگ‌شده، گشادشدگی کلیه رگ‌های خونی بدن، تغییر در وضعیت خون، درد در اندام‌ها، سردرد، سرگیجه هنگام ایستادن، بی‌خوابی، از دست دادن کامل اشتها، حالت تهوع، استفراغ گاه‌به‌گاه، تشنگی شدید و اسهال داشت. بیمار دارای گلبول‌هایی بسیار بزرگ‌تر از گلبول‌های عادی بود که حداقل 25 درصد از گلبول‌های خون بیمار را تشکیل می‌دادند. فولر اولین فردی بود که توانست بیماری لوسمی را در یک بیمار زنده تشخیص دهد.

حال که به اختصار با تاریخچه این بیماری آشنا شدید، در ادامه به بررسی علائم و نشانه‌های این بیماری می‌پردازیم.

علائم سرطان خون

علائم لوسمی،  با توجه به نوع لوسمی متفاوت است. علائم و نشانه‌های معمول لوسمی عبارت‌اند از:

تب یا لرز

• خستگی مداوم، ضعف
• عفونت‌های مکرر یا شدید
• کاهش وزن بدون تلاش
• غدد لنفاوی متورم، کبد یا طحال بزرگ شده
• خونریزی یا کبودی آسان
• خونریزی‌های مکرر بینی
• نقاط قرمزبسیار ریز در پوست
• تعریق زیاد به خصوص در شب
• درد استخوان یا حس درد به دنبال لمس شدن

تشخیص سرطان خون

نتایج آزمایش خون می‌تواند در رابطه با حاد یا مزمن بودن بیماری به پزشک هشدار دهد که البته تایید آن نیازمند آزمایش‌های تکمیلی است. همچنین، در شرایطی که بیمار علائم لوسمی را نشان دهد باز هم احتمالا انجام آزمایشات بیشتر برای تایید تشخیص توصیه ‌شود. تست‌ها و معاینات تشخیصی معمولاً شامل موارد زیر می‌شوند:

• معاینه فیزیکی:  معمولا پزشکان در رابطه با علائم بیماران با آن‌ها گفت و گو می‌کنند. همچنین،گره‌های لنفی را برای بررسی تورم، و کبد و طحال را برای بررسی بزرگ شدگی لمس خواهند کرد. آن‌ها همچنین ممکن است لثه‌هارا برای خونریزی و تورم بررسی کنند. علاوه بر این، ممکن است لکه‌های پوستی مرتبط با لوسمی را که معمولاً قرمز، بنفش یا قهوه‌ای هستند را جستجو کنند.
• شمارش کامل خون (CBC): این آزمایش خون پزشک را از سطوح غیرطبیعی گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها اگاه می‌کند. اگر مبتلا به لوسمی باشید، احتمالاً تعداد گلبول‌های سفیدتان بیشتر از حد طبیعی است.
• معاینه سلول‌های خون: پزشک ممکن است به منظور بررسی نشانگرهایی که وجود سلول‌های لوسمی یا نوع خاصی از لوسمی را نشان می‌دهند، نمونه خون اضافی  بگیرد. فلوسایتومتری و اسمیر خون محیطی آزمایش‌های دیگری هستند که ممکن است پزشک دستور دهد.
• بیوپسی مغز استخوان (آسپیراسیون مغز استخوان): اگر میزان گلبول‌های سفید غیرطبیعی باشد، ممکن است پزشک بیوپسی انجام دهد. یک سوزن بلند وارد مغز استخوان می‌شود (معمولاً در استخوان لگن) و مایع را در طول عمل بیرون می‌کشد. نمونه مایع در یک آزمایشگاه به منظور یافتن سلول‌های لوسمی مورد آزمایش قرار می‌گیرد. بیوپسی مغز استخوان به تعیین درصد سلول‌های غیر طبیعی در مغز استخوان کمک می‌کند که این تأیید کننده تشخیص سرطان خون است.
• تصویربرداری و سایر آزمایش‌ها: اگر علائم نشان دهند که لوسمی بر استخوان‌ها، اندام‌ها یا بافت تأثیر گذاشته است، پزشک ممکن است ایکس ری از قفسه سینه، سی تی اسکن یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) را درخواست کند. سلول‌های لوسمی در تصویربرداری نشان داده نمی‌شوند.
• پونکسیون کمری (یا اسپاینال تپ): ممکن است پزشک نمونه‌ای از مایع نخاعی را به منظور بررسی سرایت لوسمی به مایع نخاعی اطراف مغز و نخاع آزمایش کند.

درمان سرطان خون

درمان لوسمی به نوع لوسمی، سن و سلامت کلی و اینکه آیا لوسمی به سایر اندام‌ها یا بافت‌ها گسترش یافته است یا نه بستگی دارد. درمان‌های رایج اغلب شامل ترکیبی از موارد زیر هستند:

• شیمی درمانی: شیمی درمانی رایج‌ترین شکل درمان لوسمی است. این روش درمانی شامل استفاده از مواد شیمیایی به منظور از بین بردن سلول‌های لوسمی یا جلوگیری از زیاد شدن آن‌ها است. در طول درمان احتمالاً مواد شیمیایی دارویی را به صورت قرص، تزریق درون وریدی یا تزریق زیر پوست خود دریافت کنید. معمولاً، ً ترکیبی از داروهای شیمی درمانی را دریافت خواهید کرد.

• ایمونوتراپی (درمان زیستی): این درمان از داروهای خاصی برای ارتقا سیستم دفاعی بدن استفاده می‌کند تا با سرطان خون مبارزه کند. ایمونوتراپی به سیستم ایمنی کمک می‌کند تا سلول‌های سرطانی را شناسایی کنند و سلول‌های ایمنی بیشتری را برای مبارزه با آن‌ها تولید کنند.

• درمان هدفمند: این درمان از در این روش درمانی از داروهایی استفاده می‌شود که به بخش‌های خاصی از سلول‌های سرطانی (مانند یک پروتئین یا یک ژن بخصوص) حمله می‌کنند. این بخش‌ها اغلب در سرطانی شدن یک سلول نقش مهمی ایفا می‌کنند. درمان‌های هدفمند ممکن است از تکثیر سلول‌های لوسمی جلوگیری کنند، منبع خون سلول‌ها را حذف کنند یا مستقیماً آن‌ها را از بین ببرند. در درمان هدفمند احتمال کمتری وجود دارد که به سلول‌های طبیعی زیانی وارد شود. از جمله داروهای درمان هدفمند می‌توان آنتی بادی‌های مونوکلونال و مهارکننده‌های تیروزین کیناز را نام برد.

• پرتودرمانی: این درمان از پرتوهای انرژی قوی یا اشعه ایکس به جهت نابودی سلول‌های سرطان خون یا جلوگیری از رشد آن‌ها استفاده می‌کند. در طول درمان، یک وسیله، اشعه را به نقاط دقیقی از بدن  که سلول‌های سرطانی در آن حضور دارند هدایت می‌کند یا اشعه را در کل بدن توزیع می‌کند. توزیع اشعه در کل بدن ممکن است پیش از پیوند سلول خونساز اتفاق بیفتد.

• پیوند سلول خونساز (پیوند سلول بنیادی یا سلول مغز استخوان): این درمان سلول‌های سازنده خون سرطانی که توسط شیمی درمانی و/یا پرتودرمانی از بین رفته‌اند را با سلول‌های خونساز سالم و جدید جایگزین می‌کند. پزشک  ممکن است این سلول‌های سالم را قبل از شیمی درمانی و پرتودرمانی از خون یا مغز استخوان  خارج کند یا ممکن است از یک اهدا کننده دریافت شده باشند. سلول‌های جدید سالم تکثیر می‌شوند، سلول‌های خونی و مغز استخوان جدید تشکیل می‌دهند که به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های مورد نیاز بدن  تبدیل می‌شوند.

• درمان گیرنده آنتی ژن کایمریک (CAR) سلول T: این روش، یک رویکرد نوین در درمان سرطان است که در آن سلول‌های T مبارزه کننده با عفونت بدن گرفته می‌شوند (سلول T یا لنفوسیت T نوعی سلول ایمنی است)، مهندسی می‌شوند تا با سلول‌های سرطان خون مبارزه کنند و مجدداً به درون بدن تزریق شوند.

کارآزمایی‌های بالینی نیز دردسترس هستند تا درمان‌های نوین سرطان را آزمایش کنند. لازم است مزایا و خطرات احتمالی شرکت در یک کارآزمایی بالینی با پزشک  مورد بررسی قرار گیرد.

مراحل درمان سرطان خون

بسته به برنامه درمانی،  ممکن است درمان مداوم، درمان بلند مدت یا درمان مرحله‌ای را دریافت کنید. به طور کلی، درمان مرحله‌ای شامل سه بخش می‌شود. هر مرحله یک هدف بخصوص دارد.

1- درمان القایی (Induction therapy): هدف این درمان از بین بردن سلول‌های لوسمی هر چه بیشتر در خون و مغز استخوان برای به دست آوردن بهبودی است. در زمان بهبودی، تعداد سلول‌های خون به سطح طبیعی خود باز می‌گردد، هیچ سلول لوسمی‌ای در خون  یافت نمی‌شود و همه علائم و نشانه‌های بیماری از بین می‌روند. درمان القایی معمولاً چهار تا شش هفته زمان می‌برد.

2- تثبیت (Consolidation/Intensification): هدف این مرحله از بین بردن همه سلول‌های لوسمی باقیمانده کشف نشده است، بنابراین سرطان برنمی‌گردد.  معمولاً درمان تثبیتی را به صورت دوره‌ای، بالغ بر چهار تا شش ماه دریافت می‌کنید.

3- درمان نگهدارنده: هدف این مرحله از درمان، از بین بردن سلول‌های لوسمی است که ممکن است پس از دو مرحله اول درمان هنوز در بدن باقی مانده باشند. همچنین، این مرحله برای جلوگیری از بازگشت یا عود سرطان طراحی شده است. درمان در این مرحله معمولاً حدود دو سال طول می‌کشد.درصورتی که لوسمی مجدداً باز گردد، پزشک  ممکن است درمان را ادامه یا تغییر دهد.

علل ابتلا به سرطان خون

عواملی که ممکن است ریسک بروز برخی از انواع سرطان خون را در  افزایش دهند عبارت‌اند از:

درمان سرطان پیشین

افرادی که انواع خاصی از شیمی درمانی یا رادیوتراپی را برای درمان سایر سرطان‌ها داشته‌اند ریسک بیشتری برای بروز انواع خاصی از لوسمی را دارند.

بیماری‌های ژنتیکی

به نظر می‌رسد ناهنجاری‌های ژنتیکی در ایجاد لوسمی نقشی داشته باشند. بیماری‌های ژنتیکی خاص، مانند سندروم داون با خطر افزایش یافته بروز لوسمی در ارتباط هستند.

قرار گیری در معرض مواد شیمیایی خاص

قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند بنزن که در بنزین یافت می‌شود و در صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد با خطر افزایش یافته برخی از انواع لوسمی در ارتباط است.

سیگار کشیدن

کشیدن سیگار خطر ابتلا به لوسمی میلوژن حاد را افزایش می‌دهد.

سابقه خانوادگی لوسمی

درصورتی که فردی از اعضای خانواده مبتلا به لوسمی تشخیص داده شده باشد، خطر ابتلا به این بیماری ممکن است افزایش یابد.

با این حال، بیشتر افراد با عوامل خطر شناخته شده به لوسمی مبتلا نمی‌شوند و بسیاری از مبتلایان به لوسمی هیچ یک از این عوامل خطر را ندارند.

جمع‌بندی

در این مقاله با چیستی و ماهیت لوسمی آشنا شدیم و آموختیم که این سرطان در اثر رشد سریع و غیرقابل کنترل سلول‌های خون غیرطبیعی در بافت نرم و اسفنجی مغز استخوان ایجاد می‌شود. به دنبال این تکثیر غیرطبیعی، بخش عظیمی از فضای داخل مغز استخوان توسط سلول‌های سرطانی اشغال می‌شود. همچنین، ضمن اشاره به برخی از علائم و نشانه‌های این بیماری آموختیم که علائم این بیماری می‌تواند بسیار متنوع باشد. همانطور که در مقاله نیز اشاره شد، تشخیص و درمان این بیماری باتوجه به صلاحدید پزشک در طی چند مرحله انجام می‌گیرد که به هریک از آن‌ها اشاره شد. مجله بیوزوم امیدوار است که به افزایش آگاهی شما نسبت به ماهیت و روند تشخیص و درمان این بیماری کمک کرده باشد.

1- علائم سرطان خون چیست؟

علائم لوسمی با توجه به نوع آن می‌تواند متفاوت باشد ولی از جمله رایج ترین علائم لوسمی می‌توان به تب یا لرز، ضعف و خستگی، عفونت‌، کاهش وزن، تغییر در وضعیت غدد لنفاوی،کبد یا طحال، لکه‌های پوستی و تعرق شبانه، خونریزی، کبودی، درد استخوان یا حس درد پس از لمس شدن قسمتی از بدن اشاره کرد.

2- درمان سرطان خون چیست؟

معمولا پزشکان با توجه به شدت بیماری و وضعیت جسمی و ویژگی‌های فردی بیمار، ترکیبی از روش‌های شیمی درمانی، ایمونو تراپی، پرتو درمانی، درمان هدفمند، پیوند سلول بنیادی و درمان گیرنده آنتی ژن کایمریک (CAR) سلول Tرا ارایه می‌دهند.