اسپیرومتری | چیستی، عملکرد و زمان انجام
همان‌طور که در فصل سوم زیست‌شناسی دهم راجع‌به اسپیرومتری خواندیم، همواره در دنیای پزشکی، ابزارهایی وجود دارند که به ما کمک می‌کنند درک بهتری از سلامتی خود پیدا کنیم. یکی از این ابزارها، اسپیرومتری یا تست عملکرد ریوی است. اسپیرومتری یک آزمایش ساده و غیرتهاجمی است که عملکرد ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.این تست برای تشخیص بیماری‌هایی مانند آسم، اختلالات سیستم تنفسی و بیماری انسداد مزمن ریوی انجام می‌شود و با اندازه‌گیری میزان هوای ورودی و خروجی هنگام تنفس، کارکرد ریه‌های فرد را تعیین می‌کند.
در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا با تست اسپیرومتری و ویژگی‌های آن بیشتر آشنا شویم.
اسپیرومتری یکی از تست‌های رایج برای ارزیابی عملکرد ریوی است، که معمولاً به عنوان تست عملکرد ریه نیز شناخته می‌شود. تست اسپیرومتری، جریان هوا را از طریق ریه‌های فرد اندازه‌گیری کرده و مقدار هوای موجود در ریه‌ها را تخمین می‌زند. همچنین به ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی نشان می‌دهد که ریه‌های شخص تا چه اندازه قوی بوده و چه میزان تنفس خوبی دارد.
اسپیرومتری بی‌خطر بوده و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی معمولاً آن را برای ارزیابی عملکرد ریه انجام می‌دهند.
چرا اسپیرومتری انجام می‌دهیم؟
اسپیرومتری، فعالیت ریه‌های فرد را در سطح مورد انتظار خود تعیین می‌کند و همچنین به در زمینه تشخیص بیماری‌های مسیرهای هوایی و ریوی کمک می‌کند، از جمله:
- آسم (Asthma)
- بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
- فیبروز کیستیک (Cystic fibrosis)
- فیبروز ریوی (Pulmonary Fibrosis)
اسپیرومتری همچنین می‌تواند:
- ظرفیت ریه فرد را تعیین کند.
- تغییرات در حجم، ظرفیت و عملکرد ریه را در طول زمان اندازه‌گیری کند. این تغییرات در نتیجه بیماری‌های مزمن ریوی رخ می‌دهد.
- تغییرات اولیه در عملکرد ریه فرد شناسایی کرده و در برخی موارد به روند درمان کمک کند.
- باریک شدن مسیرهای هوایی شخص را تشخیص دهد.
- احتمال کمک رسانی داروهای استنشاقی به علائم فرد را بسنجد.
- تغییرات احتمالی در عملکرد ریه فرد به هنگام قرار گرفتن در معرض مواد خاص را تعیین کند.
- خطر عوارض تنفسی بیمار را، پیش از انجام عمل جراحی ارزیابی کند.
چه زمانی به انجام اسپیرومتر نیاز است؟
پزشک معالج ممکن است در صورت مشاهده علائم بیماری ریوی یا مشکلات در مسیرهای هوایی، بذای فرد این آزمایش را تجویز کند. برخی از علائمی که بروز آن‌ها، سبب تجویز احتمالی اسپیرومتری توسط ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی می‌شود عبارت‌اند از:
- سفتی قفسه سینه، درد یا فشار
- سرفه، به‌خصوص سرفه همراه با خلط
- دشواری در تنفس عمیق
- تنگی نفس
- خس‌خس سینه
اپراتور اسپیرومتر چه کسی است؟
ممکن است درمانگر تنفسی یا پرستار، پزشک عمومی و یا متخصص ریه اسپیرومتری را انجام دهند.
تست اسپیرومتری چگونه انجام می‌شود؟
در تست اسپیرومتری از دستگاهی به نام اسپیرومتر استفاده می‌شود. اسپیرومتر یک دستگاه پزشکی است که از یک قطعه دهانی تشکیل شده است. این قطعه به یک دستگاه کامپیوتری متصل گردیده است و جریان هوای ریه را اندازه‌گیری می‌کند.
ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی ممکن است آزمایش را در مطب پزشکی و یا در آزمایشگاه ویژه عملکرد ریه انجام دهد. آن‌ها گیره‌های نرمی را روی بینی قرار می‌دهند و گیره‌ها کمک می‌کنند فرد فقط از طریق قطعه دهانی متصل به اسپیرومتر تنفس کند.
پس از تنظیم دستگاه، شخص باید یک نفس عمیق کشیده و سپس از طریق قطعه دهانی، به‌شدت به اسپیرومتر بدمد. اسپیرومتر میزان هوایی را که از ریه‌های او خارج شده و مقداری که به ریه‌ها بازدم شده را اندازه‌گیری می‌کند.
نکته: برای اطمینان از دقت و تکرارپذیر بودن نتایج، آزمون حداقل سه بار تکرار خواهد شد.
همچنین، ممکن است پزشک از فرد درخواست کند یک داروی تنفسی را مصرف کند که به باز کردن مجاری تنفسی کمک می‌کند. سپس مجدداً انجام آزمون اسپیرومتری درخواست خواهد شد. ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی نتایج آزمون‌های قبل و بعد از مصرف دارو را مقایسه نموده و با توجه به این نتایج، درباره جایگزینی یا ادامه مصرف دارو در برنامه درمانی تصمیم خواهد گرفت.
تست اسپیرومتر چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان تست بستگی به نوع اسپیرومتری دارد که ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی تجویز می‌کند، اما به طور کلی، انجام تست حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
اسپیروگرام چیست؟
اسپیروگرام یک نمودار گرافیکی از ظرفیت‌ها و حجم‌های ریه است که با استفاده از اسپیرومتر ایجاد می‌شود. برای محاسبه ظرفیت و حجم ریه، ۴ پارامتر زیر ثبت می‌شود:
- سطح دمی انتهایی طبیعی (Normal end inspiratory level)
- سطح بازدم انتهایی طبیعی (Normal end expiratory level)
- حداکثر سطح دم (Maximum inspiratory level)
- حداکثر سطح بازدم (Maximum expiratory level)
یک اسپیروگرام استاندارد شامل بخش‌های زیر است که با ظرفیت و حجم ریه ارتباط دارد:
TV (حجم جاری) – این مقدار، حجم هوای دم و بازدم در یک تنفس عادی است و عمق آن را نشان می‌دهد. TV معمول ۵۰۰ میلی‌لیتر (۰.۵ لیتر) است.
IRV (حجم ذخیره دمی) – این مقدار، حجم هوای اضافی است که می‌تواند پس از یک دم معمولی انتهایی به‌شدت استنشاق شود. مقدار معمول IRV ۳۳۰۰ میلی‌لیتر (۳.۳ لیتر) است.
ERV (حجم ذخیره بازدمی) – این مقدار، حجم هوای اضافی است که می‌توان پس از یک بازدم معمولی باقدرت بازدم کرد. مقدار استاندارد ERV ۱۰۰۰ میلی‌لیتر (۱ لیتر) است.
RV (حجم باقیمانده) – حجم هوایی که حتی پس از بازدم شدید در ریه‌ها باقی می‌ماند. ریه‌ها را نمی‌توان به طور کامل حتی پس از بازدم شدید تخلیه کرد و مقداری هوا همیشه در ریه‌ها باقی می‌ماند. مقدار RV معمول ۱۲۰۰ میلی‌لیتر (۱.۲ لیتر) است.
ظرفیت‌های استاتیک ریه ترکیبی از دو یا چند حجم ریه است که این ظرفیت‌ها به چهار نوع هستند – IC، VC، FRC و TLC.
IC (ظرفیت دمی) – حداکثر حجم هوایی که می‌توان پس از بازدم عادی، استنشاق کرد. ظرفیت دمی مجموع TV و IRV (۳۸۰۰ میلی‌لیتر) است.
VC (ظرفیت حیاتی) – حداکثر حجم هوایی که می‌توان پس از دم عمیق از ریه‌ها به‌شدت بازدم کرد. ظرفیت حیاتی مجموع IRV، ERV و TV (۴۸۰۰ میلی‌لیتر) است.
FVC (ظرفیت حیاتی اجباری) – حجم هوایی که می‌تواند پس از یک دم عمیق، باقدرت و به سرعت بازدم شود. معمولاً برابر با VC است مگر اینکه بیماری ریوی وجود داشته باشد.
FRC (ظرفیت باقیمانده عملکردی) – حجم هوای موجود در ریه‌ها پس از بازدم غیرفعال است که معمولاً با روش‌هایی مانند پلتیسموگرافی (plethysmography)، شستشوی نیتروژن یا رقیق سازی هلیوم اندازه‌گیری می‌شود، نه اسپیرومتری. ظرفیت باقیمانده عملکردی مجموع RV و ERV (۲۲۰۰ میلی‌لیتر) است.
TLC (ظرفیت کل ریه) – در نهایت، حجم هوای موجود در ریه‌ها پس از دم حداکثری TLC (ظرفیت کل ریه) است که مجموع تمام حجم‌ها (۶۰۰۰ میلی‌لیتر) است.
به طور معمول، حجم باقیمانده ریه‌ها را نمی‌توان با استفاده از اسپیرومتری اندازه‌گیری کرد. این موارد را فقط می‌توان با استفاده از تکنیک‌هایی مانند رقیق سازی هلیوم، شستشوی نیتروژن، یا پلتیسموگرافی (plethysmography) اندازه‌گیری کرد. تمامی این تکنیک‌ها برای تشخیص بیماری‌های تنفسی، تشخیص آسم، فیبروز ریوی و فیبروز کیستیک، اختلال عملکرد تارهای صوتی و غیره استفاده می‌شود.
جمع‌بندی
همان‌طور که اشاره شد، اسپیرومتری یک تست غیرتهاجمی عملکرد ریه (PFT) است که پزشک معالج در صورت وجود علائمی مانند سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس در فرد آن را تجویز می‌کند. این تست به‌صورت متداول برای تشخیص بیماری‌های تنفسی مثل آسم و فیبروز کیستیک استفاده می‌شود. همچنین از این تست برای دنبال کردن تغییرات ریه طی درمان دارویی این بیماری‌ها بهره می‌برند؛ بنابراین اسپیرومتری یک تست ساده برای تشخیص و کمک به درمان بیماری‌های ریوی و مجاری تنفسی است.
