معرفی کتاب حقایق مغز

اگر دانش‌آموزِ علاقه‌مند به جهان مغز هستید یا به تازگی پا به عرصه‌ی یادگیری علوم اعصاب گذاشته‌اید، احتمالا در انتخاب منبع مناسب برای مطالعات اولیه با سردرگمی مواجه شده‌اید. این یک موضوع طبیعی است، چرا که کتاب‌های علمی زیادی در حوزه‌ی علوم اعصاب تالیف و منتشر شده و بعضا بسیار تخصصی هستند. حال برای‌ این‌که بتوانید انتخاب درست و مفیدی در زمینه‌ی منبع مقدماتی علوم اعصاب داشته‌ باشید، در این مطلب قصد داریم یکی از منابع پایه‌ی علوم اعصاب با عنوان کتاب حقایق مغز را به تفصیل معرفی کنیم.

نگاهی بر کتاب حقایق مغز

کتاب حقایق مغز به عنوان یک کتاب پایه‌ای در زمینه‌ی علوم اعصاب، شما را با این علمِ میان‌رشته‌ای که به مطالعه‌ی ساختار، فعالیت‌ها، ناهنجاری‌ها و اصول پژوهشی در مغز می‌پردازد، آشنا می‌کند. همچنین این کتاب برخلاف بسیاری از منابع نگارش شده در حوزه‌ی علوم اعصاب، به توضیح بخشی جدید از دنیای عصب‌شناسی، تحت عنوان علوم اعصاب در جامعه پرداخته و آن را به عنوان علمی گسترده توصیف می‌کند.

شما با مطالعه‌ی اولین صفحه از کتاب حقایق مغز به صورت ناخودآگاه، خود را در میان دنیایی دیگر می‌بینید. این دنیای جدید با شغل، رشته‌ی تخصصی و موقعیت اجتماعی شما نه تنها تداخلی ندارد بلکه با آموزشِ نوع فعالیت‌ها و فرآیندهای زیستی مغز و سیستم عصبی انسان، به شما در راستای داشتن درکی بهتر از پیرامون خود، روابط با افراد و حتی تعاملات فردی کمک می‌کند.

کاربرد کتاب حقایق مغز

چرا باید کتاب حقایق مغز را بخوانیم؟ این سوال 2 پاسخ دارد:

1. برای شرکت در مرحله‌ی اول مسابقات دانش مغز (برین بی)
2. برای شناخت پیچیدگی مغز و داشتن زندگی بهتر

پاسخ اول در ارتباط با دانش‌آموزانی است که قصد شرکت در مسابقات دانش مغز (برین بی) را دارند. این دسته از دانش‌آموزان بایستی برای پاسخ به سوالات مرحله‌ی اولِ مسابقات دانش مغز، کتاب حقایق مغز را مطالعه کنند.

و اما پاسخ دوم به این سوال، داشتن زندگی بهتر است. اما چرا؟

همه‌ی تصمیماتی که یک پریمات (پستانداران عالی) در طول زندگی و در راستای بقای خود می‌گیرد، ریشه در مغز دارند و علم بر عملکردهای مغزی می‌تواند به تعاملات (فردی و اجتماعی) و تصمیمات درست‌تر منجر شود. همچنین منشأ ادراک و احساسات نیز در مغز بوده و از این رو با شناخت بهتر آن می‌توانیم تخیلات، افکار و احساسات خود را ریشه‌یابی کنیم. پس بنابراین داشتن چنین دیدگاهی، اهمیت مطالعه‌ی مغز را برای ما بیش‌تر آشکار می‌کند.

حال که متوجه‌ شدیم چرا باید کتاب حقایق مغز را بخوانیم، بیایید در ادامه به معرفی این کتاب بپردازیم.

بیشتر بخوانیم: جزئیات مسابقات دانش مغز 2022 (برین بی 2022)

مترجمین کتاب حقایق مغز

کتاب حقایق مغز در ویراست اول، سال ۱۳۹۳ توسط گروهی از متخصصین علوم اعصاب ترجمه و در اختیار مخاطبان قرار داده شد. مترجمین حقایق مغز عبارت‌‌اند از:

• دکتر عباس حق پرست
• دکتر امیر رضوانی
• دکتر حسین مصطفوی
• دکتر علی شهبازی
• خانم شهرناز پارسانیا

بعد از مدتی این کتاب با انتشار نسخه‌ی اصلی (به زبان انگلیسی) جدید، در سال 1389 بار دیگر توسط متخصصین ترجمه شد که در زیر به مشخصات آن اشاره می‌کنیم:

مترجمین ویراست دوم:

• دکتر محمد تقی جغتایی (مقدمه)
• دکتر رضا پناهی
• دکتر بهنام سور
• دکتر علی شهبازی
• دکتر عباس حق پرست

انتشارات:

• انسان

نسخه‌های قابل تهیه:

• فیزیکی
• الکترونیکی

بخش‌ها و فصول کتاب حقایق مغز

این کتاب شامل چند بخش با عناوین زیر بوده که به اختصار درباره‌ی هر یک توضیح می‌دهیم:

1- مبانی مغز

در این فصل از کتاب حقایق مغز، موضوعات بسیار ابتدایی همچون توضیح درباره‌ی نیم‌کره‌های مغز، لوب‌های مغز، آناتومی نورون، عملکردهای فیزیولوژیک نورون و… به زبانی ساده توضیح داده می‌شود.

2- حواس و ادراک، حرکت

در فصل دوم این کتاب به همکاری و هماهنگی سیستم عصبی محیطی و سیستم عصبی مرکزی انسان می‌پردازد. همچنین توضیح می‌دهد که ارتباط بین این 2 قسمت از دستگاه عصبی انسان چگونه در شکل‌گیری رفتارهای عالی همچون ادراک و حرکت (روی دو پا) نقش دارد.

3- یادگیری، حافظه و عواطف

شاید یکی از جالب‌ترین فصول کتاب حقایق مغز این فصل باشد. چرا که از دیرباز مکانیسم حافظه و یادگیری بسیار مورد توجه محققین و دانشمندان بوده و همچنان نیز تحقیقات گسترده‌ای بر روی آن در حال انجام است. همچنین این فصل اندکی به مبحث عواطف و احساسات انسانی نیز پرداخته و عملکرد مغز را به زبانی ساده توضیح می‌دهد.

4- تفکر، برنامه‌ریزی و زبان

متمایزترین چیزی که ما انسان‌ها را از سایر موجودات عالی جدا می‌کند، توانایی برقراری ارتباط کلامی بوده که خود از توانایی تفکر نشات می‌گیرد. پس به همین دلیل، کتاب حقایق مغز این فصل را به این مباحث اختصاص داده است.

5- مغز در حال رشد

علم زیست‌شناسی تکوینی به بررسی تمامی اتفاقات و فرآیندهایی که از زمان لقاح تا زمان مرگ یک موجود زنده رخ می‌دهد، می‌پردازد. مغز نیز به عنوان یک ارگان بیولوژیک دارای روند تکوینی مخصوص به خود بوده که در این فصل تا حدی به آن پرداخته شده است.

6- مغز نوزاد،کودک و نوجوان

از زمان شکل‌گیری سیستم عصبی انسان، مغز ما دائما در حال تغییر است. این تغییرات در هر سنی متفاوت می‌باشد. به طوری‌که 3 مرحله‌ی اول زندگی هر انسان که شامل نوزادی، کودکی و نوجوانی است، در این فصل مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

7- مغز بزرگسالان و پیری

در نهایت با مطالعه‌ی فصل مغز بزرگسالان و پیری در کتاب حقایق مغز به پایان تکوین مغزی می‌رسیم.

8- حالت‌های مغز

فصل حالت‌های مغز به بررسی امواج مغزی، فرآیند خواب، توجه، تمرکز و اختلالات آن‌ها می‌پردازد.

9- بدن در تعادل

موجودات پرسلولی برای حفظ و ادامه‌ی بقا خود نیاز به فراهم آوردن محیطی بدون تغییرات دمایی، pH، الکترولیتی و… برای سلول‌هایشان دارند. که به این حالت پایدار همئوستازی گفته می‌شود. در مبحث بدن در تعادل به موضوع همئوستازی پرداخته شده است.

10- اختلالات دوران کودکی

برخی از اختلالات مغزی – عصبی که در دوران کودکی رخ می‌دهند ممکن است تا آخر عمر روی فرد تاثیر گذاشته و یا حتی زودتر از سن عادی باعث مرگ شخص شوند. به همین دلیل این فصل از کتاب به بیماری‌ها یا اختلالات دوران کودکی اعم از اوتیسم، سندرم داون، بیش‌فعالی، OCD و… پرداخته و سعی در آشنایی کلی شما با آن‌ها دارد.

11- اختلالات روان‌پزشکی

روان‌پزشکی به عنوان شاخه‌ای از علوم پزشکی، ارتباط تنگاتنگی با علوم اعصاب داشته و تحقیقات متخصصین در هر 2 حوزه مکمل خوبی برای یک‌دیگر است. به همین منظور فصل اختلالات روان‌پزشکی نیز به کتاب حقایق مغز اضافه گردیده است.

12- اعتیاد

از واژه‌ی اعتیاد معمولا برای استعمال مواد مخدر استفاده می‌شود. اما در این فصل از کتاب حقایق مغز می‌خوانیم که اعتیاد یکی از عملکردهای مغز بوده و صرفا وابستگی فرد به مواد مخدر، اعتیاد محسوب نمی‌شود.

13- آسیب و بیماری

فصل آسیب و بیماری به ما نشان می‌دهد که تومورهای مغزی چگونه شکل گرفته و چه اثری روی مغز دارند. همچنین این فصل به بررسی تراتوماهای مغزی و تاثیرات آسیب‌هایی که ممکن است به کانال نخاعی برسد می‌پردازد.

14- بیماری‌های تحلیل برنده عصبی

حتما تا به حال نام آلزایمر، پارکینسون و یا هانتینگتون را شنیده‌اید. متخصصین مغز و اعصاب از این‌ ناهنجاری‌ها به عنوان بیماری‌های تحلیل برنده‌ی عصبی یاد می‌کنند که در این فصل علل بروز، علائم و درمان یا کنترل آن‌ها به اختصار توضیح داده شده است.

15- انواع پژوهش

علوم اعصاب به عنوان علمی بسیار پویا که زمینه‌های بسیار گسترده‌‌ی علمی همچون: زیست‌شناسی، ژنتیک، فیزیولوژی، کامپیوتر، مهندسی پزشکی، آمار و… را به یاری می‌طلبد، دائما در حال رشد و توسعه بوده و این را مدیون پژوهش‌های انجام شده توسط محققین می‌باشد. پس با توجه به اهمیت بحث پژوهش، این فصل از کتاب حقایق مغز به انواع پژوهش در حوزه‌ی علوم اعصاب پرداخته است.

16- حل مشکلات انسانی

این فصل یکی از کوتاه‌ترین فصل‌های کتاب حقایق مغز است. اما حجم کم آن چیزی از جذابیت و هیجان‌انگیزی اش کم نمی‌کند. چون درباره‌ی نقش یافته‌های علوم اعصاب در حل مشکلات انسانی، توضیحاتی را ارائه داده است.

حتما در اخبار دیده‌اید که با پیوند یک دستِ رباتیک به یک فرد که دستش به دلایلی قطع شده است، زندگی تازه‌ای برایش شروع شده باشد؟! بله این‌ اخبار جذاب و مسرت بخش کاملا واقعی بوده و حاصل کار جامعه‌ی بزرگ محققین علوم اعصاب است.

17- علوم اعصاب در جامعه

در ابتدای این مطلب گفتیم که یکی از تفاوت‌های بزرگ کتاب حقایق مغز با سایر کتب مرجع علوم اعصاب، پرداختن آن به مبحثی نسبتا جدید به نام علوم اعصاب در جامعه است. این مبحث در آخرین فصل کتاب آمده و مباحثی همچون قوانین عصبی و اقتصاد عصبی را شامل می‌شود.

کتب مکمل

همه‌ی ما می‌دانیم که هرگاه بخواهیم یک مطلب علمی (سطح بالا) را فرا گرفته یا در زمینه‌ای تخصصی فعالیت کنیم، نیازمند یک‌سری اطلاعات، مهارت‌ها و دانش قبلی هستیم. مطالعه‌ی کتاب حقایق مغز، به عنوان دروازه‌ای برای ورود به دنیای علوم اعصاب نیز از این قائله مستثنی نبوده و برای آن‌که مفاهیم و سرفصل‌های آن را درک کنیم، نیازمند داشتن اطلاعات زیست شناسی (به مقدار محدود) هستیم. که در بخش پایین به برخی از مهم‌ترین منابع برای فراگیری آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• کتاب زیست شناسی کمپبل (بخش سلولی و مولکولی)
• کتاب زیست شناسی سولومون (بخش سلول و مولکولی)
• کتاب فیزیولوژی گایتون (بخش فیزیولوژی سلولی)

جمع‌بندی

با خواندن این مطلب دریافتیم که کتاب حقایق مغز یک کتاب علمی و پایه در زمینه‌ی علوم اعصاب بوده و همچنین منبع پاسخ به سوالات یکی از بزرگ‌ترین مسابقات دانش آموزی جهان به نام مسابقات دانش مغز (برین بی) است. گفتنی است که این کتاب به 2 صورت فیزیکی و الکترونیکی در دسترس بوده و ترجمه‌ی آن نیز به زبان فارسی موجود می‌باشد.