لوب های مغز | اسامی، اجزا، بخش‌ها، آناتومی و عملکرد

مغز انسان، به‌عنوان مرکز کنترل بدن، از میلیاردها سلول عصبی تشکیل شده است که به‌صورت شبکه‌ای پیچیده به هم متصل هستند. این شبکه پیچیده، به چندین بخش مجزا تقسیم می‌شود که هرکدام وظایف خاصی را بر عهده دارند. یکی از این تقسیم‌بندی‌ها، بر اساس لوب‌های مغزی است. لوب‌های مغز، بخش‌های اصلی قشر مغز را تشکیل می‌دهند و هرکدام نقش مهمی در پردازش اطلاعات حسی، کنترل حرکات، زبان، حافظه و سایر عملکردهای شناختی ایفا می‌کنند. در این مطلب، به بررسی ویژگی‌ها و عملکردهای این لوب‌ها می‌پردازیم تا شما را با چگونگی کارکرد مغز بیشتر آشنا کنیم. با شناخت بهتر ساختار و عملکرد لوب‌های مغز، نه‌تنها می‌توانید دانش خود را در زمینه علوم اعصاب و روان‌شناسی افزایش دهید، بلکه توانایی درک بهتر خود و دیگران را نیز خواهید داشت. این آگاهی می‌تواند در پیشگیری و درمان اختلالات عصبی و روانی نیز مؤثر باشد. پس با مجله بیوزوم همراه شوید تا به کشف شگفتی‌های مغز بپردازیم و ببینیم هر لوب چه نقشی در تشکیل شخصیت و رفتار ما ایفا می‌کند. این سفر کنجکاوانه، به‌طور حتم تجربه‌ای جذاب و آموزنده برای شما خواهد بود.

لوب قدامی مغز (Frontal lobe)

لوب پیشانی یا فرانتال بزرگ‌ترین لوب از لوب‌های مغز است که تقریباً یک‌سوم سطح نیمکره را تشکیل می‌دهد.

محل قرارگیری

این لوب عمدتاً در حفره جمجمه‌ای قدامی قرار دارد و بر روی صفحه اوربیتال استخوان پیشانی تکیه دارد. لوب پیشانی، بخش قدامی قسمت نیمکره‌های مغز را تشکیل می‌دهد و این بخش از سایر لوب‌های مغز توسط شیارهای مختلفی جدا شده است. لوب قدامی مغز، از لوب پاریتال در قسمت خلفی توسط شیار مرکزی و از لوب تمپورال در قسمت خلفی – پایینی توسط شیار جانبی (شکاف سیلوین) جدا می‌شود. قدامی‌ترین قسمت لوب پیشانی به‌عنوان قطب پیشانی شناخته می‌شود.

اجزا و عملکرد

لوب پیشانی از سه سطح قشری تشکیل شده است: سطح جانبی، میانی و پایینی.

• سطح جانبی: شامل چهار شکنج یا چین (Gyri) اصلی است: پیش‌مرکزی (Precentral)، پیشانی فوقانی (Superior frontal)، پیشانی میانی (Middle frontal) و شکنج پیشانی تحتانی (Inferior frontal).
• سطح میانی: سطح میانی (بین دو نیمکره‌) تا شیار سینگولیت (Cingulate sulcus) که در قسمت داخلی مغز و بلافاصله بالای جسم پینه‌ای قرار دارد گسترش می‌یابد. این شیار در قشر سینگولیت قرار دارد که بخشی از دستگاه لیمبیک مغز محسوب می‌شود و در پردازش احساسات و تنظیم خلق‌وخو مؤثر است. سطح میانی عمدتاً شامل لوب پارامرکزی (Paracentral lobe) امتداد شکنج پیش‌مرکزی و پس‌مرکزی و امتداد داخلی شکنج پیشانی فوقانی است.
• سطح پایینی: سطح تحتانی شامل دستگاه بویایی و پیاز بویایی، شکنج مستقیم و چهار شکنج مداری است.

از نظر عملکردی، کل قشر پیشانی لوب فرانتال به سه قسمت تقسیم می‌شود: قشر جلوی پیشانی (Prefrontal cortex)، قشر حرکتی (Motor cortex) و ناحیه بروکا (Broca’s area).

قشر جلوی مغز (Prefrontal cortex)

منقاری‌ترین (در اصطلاحات آناتومیکی، «منقاری» به ناحیه‌ای از مغز اطلاق می‌شود که در قسمت جلویی لوب پیشانی قرار دارد و به سمت جلو و پایین متمایل است) قسمت قشر پیشانی به نام قشر جلوی مغزی شناخته می‌شود که شکنج پیشانی فوقانی، میانی و تحتانی لوب پیشانی را در بر می‌گیرد. این بخش نقش مهمی در پردازش اطلاعات فکری و عاطفی از جمله پرخاشگری ایفا می‌کند و قضاوت و تصمیم‌گیری را تسهیل می‌کند.

 قشر حرکتی (Motor cortex)

قشر حرکتی مربوط به شکنج پیش‌مرکزی لوب فرانتال است. شکنج پیش‌مرکزی شامل قشر حرکتی اولیه (ناحیه برادمن 4) است که مسئول ادغام سیگنال‌ها از مناطق مختلف مغز برای تعدیل عملکرد حرکتی است. قشر حرکتی اولیه، جایی است که دستگاه قشر نخاعی از آن منشأ می‌گیرد.

در جلوی قشر حرکتی اولیه در شکنج پری‌سنترال (Precentral gyrus)، ناحیه پیش‌حرکتی یا قشر پیش‌حرکتی (ناحیه برادمن 6) و قشر حرکتی کمکی قرار دارند. این نواحی از قشر مغز قسمت جلویی شکنج پری‌سنترال و قسمت‌های پشتی شکنج‌های فرانتال فوقانی، میانی و تحتانی را اشغال می‌کنند. به طور کلی، این نواحی به سازماندهی حرکات و اقدامات کمک می‌کنند.

بخشی از شکنج پیشانی میانی و تحتانی که دقیقاً به سمت ناحیه پیش حرکتی منقاری است، ناحیه‌ای است به نام میدان‌های جلویی چشم (ناحیه 6، 8، 9 برودمن) که مسئول کنترل ارادی حرکات مزدوج (افقی) چشم است.

ناحیه بروکا (Broca’s area)

شکنج فرانتال تحتانی به سه قسمت تقسیم می‌شود:

1. بخش اوپرکولاریس (pars opercularis): به پشتی‌ترین قسمت شکنج اشاره دارد.
2. بخش تریانگولاریس (pars triangularis): قسمت میانی و مثلثی شکل این شکنج است.
3. بخش اوربیتالیس (pars orbitalis): نشان‌دهنده شکمی‌ترین قسمت شکنج است.

از نظر عملکردی، قسمت پشتی (Opercularis) و مثلثی (Triangularis) در نیمکره غالب به‌عنوان منطقه گفتار بروکا (ناحیه برادمن 44 و 45) نامیده می‌شود. ناحیه بروکا مسئول تولید مؤلفه حرکتی گفتار است که شامل سلاست کلامی یا لفظی، پردازش واج‌شناختی، پردازش دستور زبان و توجه در حین گفتار است.

لوب آهیانه (Parietal lobe)

محل قرارگیری

لوب پاریتال یا جداری و یا آهیانه یکی دیگر از لوب های مغز است که در زیر استخوان پاریتال قرار دارد و در پشت لوب پیشانی و در جلو و بالای لوب‌های تمپورال (Temporal) و اکسیپیتال (Occipital) واقع شده است.

مرز جلویی لوب پاریتال توسط شیار مرکزی مشخص می‌شود و مرز پشتی آن توسط یک خط فرضی که بین شیار پاریتو – اکیپیتال (در بالا) و بریدگی پیش‌اکیپیتال (در پایین) کشیده شده، تشکیل می‌شود. مرز پایینی توسط شیار جانبی (شیار سیلوین) و مرز بالایی لوب پاریتال توسط شکاف طولی میانی که دو نیمکره مغز را جدا می‌کند، تشکیل می‌شود.

اجزاء و عملکرد

لوب جداری را می‌توان به سه ناحیه تقسیم کرد. قدامی‌ترین قسمت لوب جداری، شکنج پس‌مرکزی (Postcentral gyrus) است که به‌موازات شیار مرکزی قرار دارد. از نظر عملکردی، این ناحیه به‌عنوان قشر اولیه حسی تنی شناخته می‌شود (مناطق برادمن 1،2 و 3). این ناحیه اطلاعات حسی را از تمام گیرنده‌های حسی دریافت می‌کند که اطلاعات مربوط به دما، درد (مسیر اسپینوتالاموس)، ارتعاش، حس عمقی و لمس ظریف (مسیر ستون پشتی) را ارائه می‌دهند؛ بنابراین، شکنج پس مرکزی لوب فرانتال عمدتاً در پردازش انواع مختلف اطلاعات حسی نقش دارد.

باقیمانده لوب جداری را می‌توان به دو ناحیه اصلی تقسیم کرد: لوبول‌های جداری فوقانی و تحتانی که از نظر تشریحی توسط شیار داخل جداری از هم جدا می‌شوند. لوبول جداری فوقانی به یکپارچگی حسی حرکتی کمک می‌کند در حالی که لوبول جداری تحتانی به عملکردهای شنوایی و زبان کمک می‌کند.

لوب گیجگاهی (Temporal lobe)

محل قرارگیری

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، هر یک از لوب های مغز جایگاه مشخصی در مغز دارند، لوب تمپورال یا گیجگاهی تا حد زیادی حفره جمجمه میانی را اشغال می‌کند و نام آن به نزدیکی آن به ناحیه یا استخوان گیجگاهی (Temporal) جمجمه مربوط می‌شود. لوب تمپورال نیز با شیارهای متعددی از سایر لوب های مغز جدا شده است. این لوب با شیار جانبی (Sylvian fissure) از لوب فرانتال و جداری جدا می‌شود، به‌صورت شکمی از این شکاف تا سطح تحتانی قشر مغز گسترش می‌یابد. به‌صورت پشتی، این ناحیه تا یک خط دلخواه که بین شیار پاریتو – اکسیپیتال (Parietooccipital) و فرورفتگی پری‌اکسیپیتال (Preoccipital) قرار دارد، گسترش می‌یابد.

لوب تمپورال شامل نواحی قشری است که شنوایی را پردازش می‌کند و همچنین جنبه‌های حسی گفتار و حافظه را پردازش می‌کند.

لوب تمپورال (گیجگاهی)

اجزاء و عملکرد

لوب گیجگاهی شامل سه شکنج اصلی گیجگاهی فوقانی، میانی و تحتانی است که در سطح جانبی قابل‌مشاهده است. شیار گیجگاهی فوقانی شکنج گیجگاهی فوقانی و میانی را جدا می‌کند، در حالی که شیار گیجگاهی تحتانی شکنج گیجگاهی میانی و تحتانی را جدا می‌کند. بخش تحتانی (پایین) و داخلی (نزدیک به خط وسط) (inferomedial) لوب تمپورال، هیپوکامپ را تشکیل می‌دهد.

ناحیه شنوایی اولیه (ناحیه برادمن 41) که همچنین به‌عنوان شکنج عرضی هسکل (Heschl) شناخته می‌شود، در قسمت داخلی و فوقانی شکنج گیجگاهی فوقانی قرار دارد. این یک ناحیه تخصصی از قشر مغز است که مسئول اصلی دریافت اطلاعات شنوایی است.

اطلاعات شنوایی بیشتر در ناحیه شنوایی ثانویه پردازش می‌شود. ناحیه شنوایی ثانویه (ناحیه برادمن 42) در خلف ناحیه شنوایی اولیه در شکنج گیجگاهی فوقانی، در محل اتصال پاریتوتمپورال (Parietotemporal) قرار دارد و تکانه‌هایی را از ناحیه شنوایی اولیه و تالاموس دریافت می‌کند.

بر خلاف شکنج گیجگاهی فوقانی، شکنج گیجگاهی میانی و تحتانی مسئول درک بصری هستند. شکنج گیجگاهی میانی با درک حرکت در میدان بینایی همراه است. در حالی که شکنج گیجگاهی تحتانی حاوی ناحیه صورت دوکی (Fusiform face area (FFA)) است که برای تشخیص چهره ضروری است.

لوب پس‌سری (Occipital lobe)

محل قرارگیری

لوب پس‌سری یا اکسیپیتال (Occipital) یکی دیگر از لوب های مغز است که درست زیر استخوان اکسیپیتال یا پس‌سری قرار دارد. این بخش، خلفی‌ترین بخش مغز را تشکیل می‌دهد و در پشت هر دو لوب جداری و تمپورال یافت می‌شود. لوب پس‌سری روی تنتوریوم (Tentorium) یا چادر مخچه قرار دارد، در حالی که سطح داخلی آن رو به فلکس سربری (Falx cerebri) است.

لوب پس‌سری در بالا از لوب جداری توسط شیار پاریتواکسیپیتال (Parietoocccipital sulcus) جدا می‌شود. در قسمت قدامی، این لوب از لوب تمپورال توسط یک خط تصوری به نام خط پاریتوتمپورال جانبی (lateral Parietotemporal line) که از انتهای شیار پاریتواکسیپیتال (Parietooccipital) در قسمت فوقانی تا فرورفتگی پری‌اکسیپیتال در قسمت تحتانی امتداد می‌یابد، جدا می‌شود.

اجزاء و عملکرد

در مقایسه با سایر لوب های مغز تنوع آناتومیک قابل توجهی در شکاف و شکنج این لوب وجود دارد. بخش فوق جانبی لوب پس‌سری یا اکسیپیتال با سه شکنج قابل‌توجه ظاهر می‌شود: شکنج پس‌سری فوقانی، میانی و تحتانی. شکنج اکسیپیتال فوقانی شکنجی است که به‌وضوح در سطح جانبی لوب اکسیپیتال قرار دارد. شکنج پس‌سری میانی و تحتانی اغلب نامشخص است و ممکن است وجود نداشته باشد. شیار داخل اکسیپیتال که به‌عنوان امتداد شیار داخل جداری تشکیل می‌شود شکنج فوقانی و میانی (در صورت وجود) را جدا می‌کند. شیار پس‌سری جانبی (همچنین به‌عنوان شیار اکسیپیتال تحتانی شناخته می‌شود) شکنج اکسیپیتال تحتانی را از شکنج اکسیپیتال فوقانی یا شکنج اکسیپیتال میانی (در صورت وجود) جدا می‌کند.

آناتومی سطحی طرف داخلی لوب پس‌سری سازگارتر و به‌وضوح مشخص است. شکافی که به نام شیار کلکارین (Calcarine sulcus) شناخته می‌شود کمی بالاتر از قطب اکسیپیتال درست در پشت شیار پاریتواکسیپیتال شروع می‌شود. شیارکلکارین جنبه داخلی لوب پس‌سری را به شکنج میخی (Cunee) در بالا و شکنج زبانی در پایین تقسیم می‌کند.

شیار کلکارین همچنین محل قشر بینایی اولیه ناحیه (ناحیه برادمن 17) را که مسئول درک بصری است مشخص می‌کند.

قشر ارتباط بینایی (ناحیه برادمن 18 و 19) نواحی باقیمانده از لوب پس‌سری را تشکیل می‌دهد و به‌عنوان قشر بینایی خارج از خط مرکزی نیز شناخته می‌شود. قشر ارتباطی بینایی برای تفسیر تصاویر بینایی عمل می‌کند.

لوب اکسیپیتال به‌عنوان مرکز اصلی پردازش بینایی شناخته می‌شود. با تعیین رنگ، تشخیص چهره، درک عمق، پردازش دیداری و فضایی مرتبط است و حتی در شکل‌گیری حافظه نقش دارد. لوب اکسیپیتال نه‌تنها ادراک بصری را قادر می‌سازد، بلکه به ما امکان می‌دهد اطلاعات بصری را پردازش و تفسیر کنیم.

لوب جزیره‌ای (Insular lobe)

لوب انسولار یا قشر جزیره‌ای پنجمین لوب از لوب های مغز در عمق شیار جانبی (شکاف سیلوین)، یعنی لوب انسولار (Insular) قرار دارد. این لوب به‌وضوح از بیرون قابل‌مشاهده نیست، اما می‌توان آن را زمانی که لوب تمپورال از قشر مغز عقب کشیده می‌شود، مشاهده کرد. بخش‌هایی از لوب‌های فرانتال، پاریتال و تمپورال که بر روی انسولا قرار دارند، به‌عنوان اوپرکولا (Opercula) شناخته می‌شوند.

اجزاء و عملکرد

هنگامی که اپرکولوم جزیره‌ای باز می‌شود، اولین ساختاری که دیده می‌شود شیار مرکزی اینسولا است که آن را به دو قسمت قدامی و خلفی تقسیم می‌کند.

قسمت قدامی لوب انسولار از سه شکنج کوتاه (شکنج قدامی، میانی و خلفی) و یک شکنج اضافی یا فرعی تشکیل شده است. قسمت خلفی لوب انسولار از دو شکنج بلند (شکنج قدامی بلند و شکنج خلفی بلند) تشکیل می‌شود.

اینسولا با پردازش و ادغام انواع مختلف اطلاعات از جمله حس چشایی، حس احشایی، احساس درد و عملکرد دهلیزی مرتبط است.

لوب لیمبیک (Limbic lobe)

محل قرارگیری

لوب لیمبیک یکی دیگر از لوب های مغز است و به ناحیه‌ای از قشر مغز اشاره دارد که با جسم پینه‌ای در قسمت داخلی هر نیمکره هم مرز است. این لوب واقع در قسمت داخلی، حاشیه بطن‌های مغز را احاطه کرده و درست در زیر لوب‌های فرانتال، پاریتال و تمپورال قرار دارد.

ساختارهای این ناحیه نقش مؤثری در تعدیل احساسات، عملکردهای احشایی، عملکردهای خودمختار، عملکردهای هورمونی و در یادگیری و حافظه دارند.

اجزاء و عملکرد

ساختارهایی که لوب لیمبیک را تشکیل می‌دهند عبارت‌اند از: شکنج پاراترمینال (Subcallosal)، شکنج سینگولیت (Cingulate) و شکنج پاراهیپوکامپ (Parahippocampal gyri) و همچنین تشکیل هیپوکامپ.

شکنج پاراترمینال

شکنج کوچکی است که در پایین‌تر از منبر جسم پینه‌ای قرار دارد. تصور می‌شود که این شکنج در افسردگی نقش دارد.

شکنج سینگولات

ساختاری به شکل C است که به قشر پیش لیمبیک و زیر لیمبیک، سینگولیت قدامی و قشر رتروسپلنیال (Retrosplenial cortex) تقسیم می‌شود. اعتقاد بر این است که شکنج سینگوله به‌شدت با درک درد نوروپاتیک و شناسایی، انتقال و پردازش سیگنال‌های درد در سیستم عصبی در ارتباط است.

شکنج پاراهیپوکامپ

را می‌توان در سطح تحتانی لوب تمپورال مخ بهتر تشخیص داد. این ناحیه با چندین ناحیه برادمن مانند قشر آنتورینال (Entorhinal cortex) (ناحیه برادمن 27، 28) و نواحی 35، 36، 48 و 49 مطابقت دارد. شکنج پاراهیپوکامپ یک مسیر ارتباطی بین هیپوکامپ و تمام نواحی ارتباطی قشر مغز ایجاد می‌کند که از طریق آن تکانه‌های آوران وارد هیپوکامپ می‌شوند.

جمع‌بندی

امید است با مطالعه این مطلب به درک کاملی از ساختار و لوب های مغز رسیده باشید. مغز انسان از شش لوب اصلی تشکیل شده است که هر کدام وظایف خاصی را بر عهده دارند. این لوب‌ها شامل لوب‌های فرانتال، پاریتال، تمپورال، اکسیپیتال، انسولار و لیمبیک هستند. هر یک از این لوب های مغز به طور خاص در پردازش اطلاعات و کنترل رفتارهای مختلف نقش دارند و همکاری بین آن‌ها برای عملکرد صحیح مغز ضروری است. آسیب به هر یک از این نواحی می‌تواند منجر به اختلالات شناختی و رفتاری شود.