سیستم گردش خون | تکامل، آناتومی، اجزا و عملکرد

همان‌طور که در فصل 4 زیست دهم خواندیم، سیستم گردش خون ، شامل قلب، شاهرگ‌ها، رگ‌ها و مویرگ‌ها است. این ارگان‌های تخصص‌یافته، وظیفه‌ی مهم غذا رسانی و دور کردن مواد زائد از سلول را بر عهده‌دارند. همچنین گفتنی است که در رأس این سیستم پیچیده، ماهیچه‌ی شگفت‌انگیز قلب همیشه و بدون توقف مشغول به انجام‌وظیفه است. به‌راستی این دستگاه پیچیده چطور کار می‌کند؟ از چه بخش‌هایی تشکیل‌شده است؟ و اهمیت انکار ناشدنی آن چیست؟ با مجله‌ی بیوزوم همراه باشید تا علاوه بر آشنایی با دستگاه گردش خون، به پاسخ این سؤالات نیز بپردازیم.

سیستم گردش خون چیست و انواع آن کدام‌اند؟

سیستم گردش خون در موجودات زنده از قسمت‌های مختلفی تشکیل‌شده است که وظیفه اصلی آن انتقال مواد موردنیاز به همه سلول‌های بدن است. طبقه‌بندی سیستم گردش خون در موجودات زنده به ترتیب از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین به سه شکل زیر صورت می‌گیرد:

1. موجودات فاقد سیستم گردش خون
2. موجودات دارای سیستم گردش خون باز (Open Circulatory System)
3. موجودات دارای سیستم گردش خون بسته (Close Circulatory )

مطلب مرتبط: نگاهی بر انواع سلول ، سازندگان حیات

در این مطلب قصد داریم به سیستم گردش خون بسته بپردازیم که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

سیستم گردش خون در پستانداران، یک مجموعه پیچیده و هماهنگ است که انتقال مواد و مولکول‌ها بین دستگاه‌های مختلف بدن ازجمله سیستم تنفسی، سیستم ایمنی، سیستم لنفاوی، دستگاه ادراری و سیستم غدد درون‌ریز را انجام می‌دهد.

سیستم گردش خون، وظیفه انتقال اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌ها را بر عهده دارد و از طرف دیگر در حذف و جمع‌آوری پسماندهای حاصل از سوخت‌وساز بدن از سلول‌ها ایفای نقش می‌کند.

در ادامه سیستم گردش خون بسته که پیچیده‌ترین نوع سیستم گردش خون در موجودات زنده است را بررسی خواهیم کرد.

سیستم گردش خون بسته

منظور از سیستم گردش خون بسته، نوعی سیستم گردش خون است که در آن، خون در طول گردش در سراسر بدن از رگ‌های خونی خارج نمی‌شود. در همه مهره‌داران، مثل کرم‌های حلقوی (شامل کرم‌های خاکی) و سفالوپودها یا سرپایان (شامل ماهی مرکب و اختاپوس) سیستم گردش خون از نوع بسته است.

قسمت‌های اصلی سیستم گردش خون بسته شامل موارد زیر است:

• قلب
• خون
• رگ‌های خونی

در سیستم گردش خون بسته، انواع مختلف رگ‌های خونی شامل سرخرگ‌ها، سیاهرگ و مویرگ‌ها هستند. در ادامه به معرفی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:

سرخرگ (Artery)

به رگی که خون دارای اکسیژن را به بافت‌های مختلف بدن منتقل می‌کند، سرخرگ گفته می‌شود (به‌جز سرخرگ‌های ریوی). همچنین تعریف بهتری که می‌توان برای سرخرگ به کار برد آن است که به رگی گفته می‌شود که خون را از قلب خارج کند.

سیاهرگ (Vein)

خونی که اکسیژن را به بافت‌ها منتقل کرده و فاقد این گاز شده، توسط سیاهرگ‌ها از بافت‌ها به سمت قلب بازمی‌گردد (به‌جز سیاهرگ‌های ریوی و جفت). به تعریف کامل‌تر می‌توان به رگی که خون را به قلب می‌آورند سیاهرگ گفت.

مویرگ‌ها (Capillaries)

مویرگ‌ها به‌عنوان یک واسط بین سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها عمل می‌کنند و خون را از سرخرگ‌ها به سیاهرگ‌ها منتقل می‌کنند. این رگ‌ها در بدن، نسبت به سایر رگ‌ها تعداد بیشتری دارند و دیواره آن‌ها از سایر عروق نازک‌تر است.

سیستم گردش خون بسته در طول تکامل به ترتیب از ماهی‌ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستاندارانی مانند انسان دچار پیچیدگی‌های بیشتری شده است.

آناتومی دستگاه گردش خون در موجودات محتلف

در بخش زیر به‌طور خلاصه، قسمت‌های مختلف سیستم گردش خون بسته در این موجودات و نحوه تکامل این سیستم را بررسی می‌کنیم:

ماهی‌ها

سیستم گردش خون بسته در ماهی‌ها به شکل یک چرخه منفرد است. خون توسط شبکه مویرگی به آبشش‌ها و سایر بافت‌های بدن ماهی پمپ می‌شود. این سیستم را «گردش خون ساده» نیز می‌نامند.

قلب ماهی‌ها دارای دو قسمت است. ابتدا خون در یک گردش به بدن پمپ می‌شود و از قلب به درون آبشش‌ها می‌رود، سپس با عبور از آن‌ها به سایر بافت‌های بدن رفته و در آخر مجدداً به قلب بازمی‌گردد.

دوزیستان و خزندگان

در دوزیستان و خزندگان، سیستم گردش خون بسته در طی دو گردش در بدن جریان پیدا می‌کند. به این نوع سیستم «گردش خون مضاعف» نیز می‌گویند.

قلب دوزیستان و خزندگان دارای سه قسمت است، دو دهلیز در بالا و یک بطن در قسمت پایین. سیستم گردش خون در برخی از خزندگان تکامل بیشتری پیداکرده و دارای دو دهلیز و دو بطن است، اما این بطن‌ها به‌طور کامل از هم جدا نشده‌اند.

در سیستم گردش خون مضاعف، ابتدا خون بدون اکسیژن برای تبادلات گازی (دریافت اکسیژن از محیط بیرون) از بطن به پوست و شش‌ها منتقل می‌شود و سپس خون دارای اکسیژن از دهلیز چپ وارد قلب شده و با ورود به بطن مجدداً به سراسر بدن ارسال می‌شود. بعد از انجام تبادلات اکسیژن و سایر مواد، خون از طریق دهلیز راست وارد بطن شده و این چرخه تکرار می‌شود.

پرندگان و پستانداران

تکامل‌یافته‌ترین ساختمان قلب متعلق به پرندگان و پستانداران است. در این موجودات قلب دارای چهار بخش است. این قلب چهاربخشی، خون حاوی اکسیژن و خون فاقد اکسیژن را کاملاً از هم جدا می‌کند. به همین دلیل، پستانداران و پرندگان، کارآمدترین قلب را در بین موجودات زنده دارند.

خون حاوی اکسیژن توسط قلب این جانداران از طریق رگ‌های خونی به سراسر سلول‌های بدن می‌رسد و خونی که اکسیژن آن توسط سلول‌ها برداشته‌شده، برای تبادلات گازی به ریه‌ها منتقل می‌شود.

بعد از آشنایی با سیستم گردش خون بسته در موجودات زنده، در ادامه به تاریخچه کشف آناتومی قلب و سیستم گردش خون اشاره می‌کنیم.

تاریخچه‌ی کشف آناتومی دستگاه گردش خون (قلب)

حدود قرن چهارم قبل از میلاد، وجود دریچه‌های قلب توسط یک پزشک مکتب بقراط کشف شد ولی عملکرد آن‌ها به‌درستی شناخته نشد. با توجه به این‌که رگ‌های خونی بعد از مرگ خالی می‌شوند، تصور آناتومیست‌های باستان این بود که رگ‌ها پر از هوا هستند و انتقال هوا در بدن توسط رگ‌ها انجام می‌شود.

کالبدشناس یونانی به نام هروفیلوس توانست سیاهرگ‌ها را از سرخرگ‌ها متمایز کند، اما او فکر می‌کرد که نبض خاصیت خود شریان‌ها است.

پزشک یونانی به نام اراسیستراتوس مشاهده کرد اگر رگ‌ها در طول زندگی فرد بریده شوند، از آن‌ها خون خارج می‌شود و ازاین‌رو در توضیح این پدیده گفت، وقتی هوا از شریان‌ها خارج می‌شود، جایگزینی رگ‌ها با خون رگ‌های بسیار کوچک که بین آن‌ها قرار دارند، اتفاق می‌افتد.

پزشک یونانی به نام گالن، در قرن دوم میلادی، این موضوع را مطرح کرد که رگ‌ها، خون را حمل می‌کنند. رنگ خون سیاهرگ به رنگ قرمز تیره و رنگ خون شریان به رنگ قرمز روشن‌تر است و هرکدام از این رگ‌ها عملکردهای متفاوت و جداگانه‌ای دارند.

گالن معتقد بود که خون وریدی ایجادشده در کبد از کیلوس که یکی از مایعات بدن متشکل از لنف و امولسیون‌های چربی است و باعث تأمین انرژی و رشد می‌شود، ولی خون شریانی یا سرخرگی ازآنجایی‌که از قلب سرچشمه دارد، با مهار هوا به بدن زندگی می‌بخشد.

بر اساس یافته‌های گالن، خون به تمام قسمت‌های بدن که از آن جریان می‌یابد و بازگشت آن به قلب یا کبد رخ نمی‌دهد. پمپاژ خون توسط قلب اتفاق نمی‌افتد، بلکه حرکت قلب در حین دیاستول خون را به درون آن وارد می‌کند و سپس توسط ضربان شریان‌ها، خون در بدن به حرکت درمی‌آید.

کشف روند دقیق گردش خون

ابن نفیس، دانشمند عرب، در سال 1242، اولین کسی بود که توانست روند دقیق گردش خون در بدن انسان را توصیف کند.

مایکل سرووتوس در سال 1552، روند گردش خون را دوباره توصیف کرد.

رئالدو کلمبو توانست مفهوم گردش خون را اثبات کند. در این زمان، سیستم گردش خون در اروپا شناخته‌نشده بود.

ویلیام هاروی، شاگرد هیرونیموس فبریسوس که توانسته بود دریچه‌های رگ‌ها را بدون تشخیص عملکرد آن‌ها شناسایی کند، در آخر، یک سری از بررسی‌ها را انجام داد و موفق شد در سال 1628، کشف سیستم گردش خون انسان را اعلام کند.

هاروی کتابی درباره کشف سیستم گردش خون نیز منتشر کرد. این اثر توانست تصویر صحیحی از سیستم گردش خون ارائه دهد و به‌مرور دنیای پزشکی آن زمان را قانع کند.

مارچلو مالپیگی، توانست سیستم مویرگی را بعد از هاروی که موفق به شناسایی سیستم مویرگی متصل به عروق و رگ‌ها نشده بود، توصیف کند.

در بخش بعد، سیستم گردش خون انسان و اجزای آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

سیستم گردش خون انسان

سیستم گردش خون انسان از سه بخش قلب، خون و رگ‌های خونی تشکیل‌شده است و وظیفه اصلی انتقال مواد موردنیاز به بافت‌ها و سلول‌ها و دور کردن مواد زائد از آن‌ها را عهده‌دار است.

مطلب مرتبط: خون چیست؟ اجزا، وظایف و ناهنجاری ها – به زبان ساده

قلب

قلب عمل پمپ خون و به گردش درآوردن آن را در بدن بر عهده دارد و مهم‌ترین عضو دستگاه گردش خون در موجودات زنده است. این اندام در موجودات مختلف اشکال متنوعی دارد:

• در بعضی از موجودات مثل عنکبوت‌ها و کرم‌های آنلید، قلب می‌تواند شکل لوله مستقیم داشته باشد.
• در دوزیستان قلب ساختار پیچیده‌تری دارد و دارای یک یا چند بخش دریافت خون (دهلیز) و یک قسمت اصلی پمپاژ (بطن) است.
• قلب در ماهی‌ها به شکل یک لوله منعطف است. این قلب منعطف دارای سه یا چهار قسمت بزرگ بوده و مشابه با بخش‌ها و محفظه‌های قلب پستانداران است.
• قلب انسان‌ها، سایر پستانداران و هم‌چنین پرندگان، به‌صورت یک پمپ مضاعف چهارقسمتی است که تشکیل‌دهنده مرکز سیستم گردش خون است.

آناتومی و ساختار قلب

قلب یک اندام عضلانی است و نقش پمپ در سیستم گردش خون بسته در همه مهره‌داران و بعضی بی‌مهره‌ها (مثل آنلیدها و سفالوپودها) را ایفا می‌کند. این ارگان، سبب حرکت خون از طریق رگ‌های خونی می‌شود. حرکت خون در رگ‌ها توسط انقباضات مداوم، اتوماتیک و دارای ریتم صورت می‌گیرد. این نوع حرکات، مشابه حرکت همولنف در سیستم گردش خون باز است که در برخی بی‌مهرگان (مثل بندپایان و برخی از حلزون‌ها) وجود دارد.

موقعیت قلب در انسان، بین دو ریه و کمی متمایل به سمت چپ در مرکز سیستم تنفسی است. این اندام در پشت استخوان قفسه سینه قرارگرفته است. وزن قلب انسان به‌طور متوسط حدود ۳۰۰ گرم است.

در یک فرد سالم در حال استراحت قلب حدود ۷۰ بار در دقیقه می‌تپد؛ یعنی طول زمان هر تپش قلب به‌طور میانگین 8/0 ثانیه است. هر ضربان قلب شامل سه بخش است:

• انقباض دهلیزی (1/0 ثانیه)
• انقباض بطنی (3/0 ثانیه)
• استراحت قلب (4/0 ثانیه)

قلب چندین لایه دارد که از خارج به داخل شامل موارد زیر هستند:

پیراشامه یا پری‌کارد (Pericardium)

لایه نازکی از جنس بافت فیبروزه است که تمام بخش خارجی قلب و عروق نزدیک آن را احاطه کرده است. به این لایه آب شامه هم گفته می‌شود.

برون‌شامه یا اپی‌کارد (Epicardium)

بیرونی‌ترین لایه محافظت‌کننده از ماهیچه قلب است.

ماهیچه قلب یا میوکارد (Myocardium)

ضخیم‌ترین لایه قلب بوده و تشکیل‌دهنده قسمت عضلانی قلب است. لایه میوکارد با توانایی منقبض کردن خود، خون را در سراسر بدن پمپ می‌کند.

درون‌شامه یا اندوکارد (Endocardium)

داخلی‌ترین لایه قلب است و پوشش درونی حفره‌های قسمت‌های مختلف قلب را تشکیل می‌دهد. این لایه نقش کنترل‌کننده انقباضات میوکارد قلب را نیز دارد.

دیواره‌ای که در وسط حفره قلب قرارگرفته است، آن را به بخش‌های چپ و راست تقسیم می‌کند. هرکدام از این بخش‌ها به‌نوبه خود به دو بخش دیگر تقسیم می‌شوند: دهلیز و بطن.

مطلب مرتبط: انواع بافت بدن انسان

دهلیز (Atrium)

محفظه‌های بالایی قلب، دهلیز نامیده می‌شود. دو دهلیز به‌عنوان محفظه‌های پذیرنده خون، برای ورود خون به قلب عمل می‌کنند.

بطن (Ventricle)

به محفظه‌های پایینی قلب بطن می‌گویند. بطن‌ها ماهیچه‌های ضخیم‌تر و بزرگ‌تری نسبت به دهلیزها دارند و با انقباضات خود، می‌توانند خون را از قلب به سراسر بدن ارسال کنند.

عضله قلب از نوع ماهیچه قلبی است که فقط در این اندام یافت می‌شود. ماهیچه قلبی، یک بافت عضلانی غیرارادی است که تحت کنترل سیستم عصبی خودمختار قرار می‌گیرد.

انواع سلول‌های عضلانی قلب

در عضله قلبی دو نوع سلول وجود دارد: سلول‌های ماهیچه‌ای و سلول‌های ضربان‌ساز.

• سلول‌های ماهیچه‌ای: توانایی انقباض دارند. سلول‌های ماهیچه‌ای حدود 99 درصد از سلول‌ها را در دهلیزها و بطن‌ها تشکیل می‌دهند.
• سلول‌های ضربان‌ساز: هدایت تحریک الکتریکی به سایر سلول‌ها را بر عهده‌دارند. سلول‌های ضربان‌ساز تشکیل‌دهنده 1 درصد از سلول‌های قلب هستند و سیستم هدایت قلب را بر عهده‌دارند.

اتصال سلول‌های انقباضی به هم از طریق دیسک‌های درونی اتفاق می‌افتد. این اتصالات، امکان پاسخ سریع به تکانه‌های الکتریکی سلول‌های ضربان‌ساز را فراهم می‌کنند. دیسک‌های درهم‌تنیده باعث می‌شوند سلول‌ها به‌صورت همگون عمل کنند و برای پمپ خون از طریق قلب و رگ‌های اصلی انقباضاتی را ایجاد کنند.

به‌طورکلی اندازه سلول‌های ضربان‌ساز بسیار کوچک‌تر از سلول‌های انقباضی است و انعطاف‌پذیری آن‌ها به دلیل میوفیبریل‌های کمی که دارند، محدود است. عملکرد آن‌ها از بسیاری جهات با نورون‌ها مشابه است.

رگ‌ها جز دیگری از سیستم گردش خون هستند که در ادامه به این موضوع اشاره خواهیم کرد.

رگ‌های سیستم گردش خون انسان

رگ‌های خونی شبکه‌ای کانال مانند ایجاد می‌کنند که خون را به اندام‌های مختلف انتقال می‌دهند. وظیفه اصلی این شبکه، تأمین مواد مغذی و اکسیژن موردنیاز اندام‌های مختلف و دور کردن مواد زائد و دی‌اکسید کربن از آن‌ها است.

رگ‌های خونی و انواع آن

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، رگ‌های خونی شبکه پیچیده‌ای از کانال‌های توخالی هستند که با گسترش در تمام بدن، مواد غذایی را به اندام‌ها می‌رسانند و مواد زائد را از آن‌ها دور می‌کنند. این لوله‌ها دارای لایه‌های بافت پیوندی، ماهیچه و بافت پوششی هستند.

عروق خونی در بافت‌ها و اندام‌های مختلف یافت می‌شوند و دارای ساختار و عملکرد متفاوتی هستند. عروق خونی در چهار دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:

• سرخرگ‌ها
• سیاهرگ‌ها
• مویرگ‌ها
• سینوسوئیدها

سرخرگ

سرخرگ‌ها، رگ‌هایی انعطاف‌پذیر هستند که خون را از قلب به سایر اندام‌ها می‌برند. سرخرگ‌ها جزو سیستم قلبی-عروقی هستند این سیستم که مواد ضروری سلول را به آن می‌رساند و مواد زائد را دریافت می‌کند.

سرخرگ‌ها به چهار گروه تقسیم می‌شوند:

سرخرگ‌های ریه

سرخرگ‌های ریه از قلب به ریه‌ها می‌روند تا اکسیژن دریافت کنند. این رگ‌ها به دوشاخه چپ و راست تقسیم می‌شوند.

سرخرگ‌های سیستمی

سرخرگ‌های سیستمی وظیفه انتقال خون از قلب به سایر بخش‌های بدن را بر عهده‌دارند. این سرخرگ‌ها انواع مختلفی دارند.

آئورت

آئورت بزرگ‌ترین سرخرگ سیستمی در بدن است. این سرخرگ از قلب شروع‌شده و دارای شاخه‌هایی می‌شود که خون را به اندام‌های فوقانی، خود قلب و اندام‌های تحتانی بدن انتقال می‌دهند.

سرخرگ‌های کوچک

سرخرگ‌های کوچک، وظیفه تأمین خون موردنیاز اندام‌ها را بر عهده‌دارند و با مویرگ‌ها در ارتباط هستند.

ساختار سرخرگ

ساختار سرخرگ‌ها از سه لایه تشکیل‌شده است:

بافت پوششی همبند: بخش بیرونی سرخرگ از بافت محکم پوششی همبند تشکیل‌شده است که آن را می‌پوشاند. این بافت دارای کلاژن و فیبرهای الاستیک است.

لایه میانی: این لایه بین دو لایه بیرونی و درونی قرارگرفته و دارای ماهیچه صاف و فیبرهای الاستیک است.

لایه داخلی: درونی‌ترین لایه غشایی سرخرگ است و دارای فیبرهای الاستیکی و اندوتلیال صاف است.

نکته: دیواره انعطاف‌پذیر سرخرگ، این امکان را فراهم می‌کند که با تغییر فشارخون، منقبض و منبسط شود و جریان خون مداوم در تمام بدن ایجاد شود.

سیاهرگ

سیاهرگ‌ها عروق خونی انعطاف‌پذیری هستند که خونِ دارای اکسیژن کم را از اندام‌های مختلف بدن به قلب بازمی‌گردانند. سیاهرگ‌ها برای انجام‌وظیفه خود از انقباض ماهیچه‌های صاف دیواره، بهره می‌برند.

سیاهرگ‌ها را می‌توان در چهار گروه طبقه‌بندی کرد:

سیاهرگ‌های ریه

برخلاف دیگر سیاهرگ‌ها، دارای خون اکسیژن‌دار است و آن را از ریه به دهلیز چپ انتقال می‌دهد.

سیاهرگ‌های سیستمی

خون کم اکسیژن را از اندام‌های مختلف بدن به دهلیز راست هدایت می‌کند.

سیاهرگ‌های سطحی

موقعیت این سیاهرگ‌ها در نزدیکی سطح پوست و دور از سرخرگ‌ها است.

سیاهرگ‌های عمقی

در نواحی عمقی بافت ماهیچه‌ای هستند و معمولاً در مجاورت سرخرگی با همان نام، به‌عنوان‌مثال، سرخرگ و سیاهرگ کرونری قرار می‌گیرند.

اندازه سیاهرگ‌ها

قطر سیاهرگ‌ها بین ۱ میلی‌متر تا 5/1 سانتی‌متر متغیر است. سیاهرگ کوچک باریک‌ترین سیاهرگ در بدن است.

سیستم گردش خون به‌طور خلاصه، شامل انتقال خون سرخرگ‌های بزرگ به سرخرگ‌های کوچک و از آن‌ها به مویرگ است؛ سپس مویرگ‌ها به‌عنوان حد واسط، خون را به سیاهرگ کوچک تحویل می‌دهند و این سیاهرگ‌ها خون را به سیاهرگ‌های بزرگ منتقل می‌کنند. درنهایت خون توسط بزرگ‌ترین سیاهرگ بدن به قلب برمی‌گردد.

ساختار سیاهرگ

دیواره سیاهرگ‌ها شامل سه لایه نازک است:

بافت پوششی همبند: مثل دیواره محکم بیرونی که در سرخرگ‌ها هم اشاره شد، این بافت خارجی از بافت همبند، کلاژن و فیبرهای الاستیک تشکیل‌شده و باعث انعطاف‌پذیری سیاهرگ و سرخرگ می‌شود.

لایه میانی: لایه نازک میانی بین لایه خارجی و داخلی از جنس ماهیچه صاف است.

لایه داخلی: لایه درونی متشکل از اندوتلیال صاف است. در برخی از سیاهرگ‌ها در این بخش، دریچه‌هایی قرارگرفته‌اند که به حفظ جهت حرکت یک‌طرفه خون به سمت بالا کمک می‌کنند.

مویرگ

مویرگ‌ها کوچک‌ترین رگ‌های خونی بدن هستند و در داخل بافت‌ها قرار می‌گیرند. مویرگ‌ها به‌عنوان رگ‌های واسط، وظیفه انتقال خون از سرخرگ‌های کوچک به سیاهرگ‌های کوچک را بر عهده‌دارند. برخی اندام‌های فعال‌تر مثل ماهیچه‌ها، کبد و کلیه‌ها، در مقایسه با بافت پیوندی، تعداد مویرگ‌های بیشتری دارند.

مویرگ‌ها به‌قدری نازک هستند که گلبول‌های قرمز فقط می‌توانند تک‌به‌تک از داخل آن‌ها عبور کنند. دیواره باریک مویرگ‌ها از یک‌لایه اندوتلیوم تشکیل‌شده و قطر این رگ‌ها بین ۵ تا ۱۰ میکرون است. به سبب همین دیواره تک لایه اندوتلیومی، اکسیژن، دی‌اکسید کربن و مواد زائد می‌توانند بین بافت‌ها و خون جابجا شوند.

سینوسوئیدها

برخی از اندام‌ها مثل کبد، طحال و مغز استخوان به‌جای مویرگ‌ها، عروقی به نام سینوسوئید دارند. سینوسوئیدها از اندوتلیوم تشکیل می‌شوند و در دیواره آن‌ها منافذی وجود دارد که باعث تسهیل تبادل گازها، مواد غذایی، مواد زائد و پروتئین‌ها می‌شود.

اندازه این منافذ به‌قدری است که حتی سلول‌های خونی هم قادر به عبور از آن‌ها هستند. غشای پایه این رگ‌ها دارای منفذ است. ازنظر اندازه، قطر سینوسوئیدها بین ۳۰ تا ۴۰ میکرون است.

جمع‌بندی

همان‌طور که اشاره شد، سیستم گردش خون وظیفه انتقال مواد ضروری را به سلول‌ها و بافت‌ها بر عهده دارد و مواد زائد را از آن‌ها دور می‌کند. بر اساس نوع سیستم، موجودات به سه دسته فاقد سیستم گردش خون، دارای گردش خون باز و یا بسته تقسیم می‌شوند. منظور از سیستم گردش خون بسته، حالتی است که خون از رگ‌ها در طول گردش خارج نمی‌شود.

قسمت‌های اصلی این سیستم شامل خون، رگ‌های خونی و قلب هستند. قلب به‌عنوان یک اندام پمپ مانند وظیفه پمپاژ خون به درون رگ‌های خونی را بر عهده دارد و رگ‌های خونی شامل سرخرگ، سیاهرگ، مویرگ و سینوسوئیدها برحسب وظیفه و بافتی که از آن می‌گذرند، انتقال خون در سراسر بدن را انجام می‌دهند.