نوراپی نفرین، ماده‌ای با دو چهره‌ی متفاوت
نوراپی نفرین یا نور آدرنالین نام ماده‌ای در بدن ما است که هم در نقش ناقل عصبی و هم در نقش هورمون فعالیت دارد. این ماده به‌طور خاص در بروز واکنش جنگ و گریز در سیستم عصبی سمپاتیک مؤثر است و باعث قرارگیری بدن در حالت آماده‌باش میشود. نقش این ماده به عنوان هورمون، در موقعیت‌هایی که فرد تحت فشارهای عصبی و روانی قرار می‌گیرد، بارز است. بخشی از نوراپی نفرین توسط نورون‌های دستگاه عصبی خودمختار و در مغز ساخته میشود و بخش دیگر آن نیز توسط غدد فوق کلیوی تولید میشود. در این مطلب قصد داریم تا عملکرد و ویژگی‌های نوراپی نفرین را مورد بررسی قرار دهیم.
در ادامه با ما همراه باشید.
بیشتر بخوانید: با نوروترنسمیتر ها یا انتقال دهنده های عصبی بیشتر آشنا شوید
نوراپی نفرین که با نام نورآدرنالین نیز شناخته میشود، هم به‌عنوان نوروترانسمیتر و هم به عنوان هورمون در بدن، ایفای نقش میکند. نوراپی نفرین به عنوان یک نوروترانسمیتر، پیامرسان شیمیایی است که به انتقال سیگنال های عصبی میان پایانه های نورونی و دیگر نورون‌ها، سلول‌های ماهیچه‌ای یا سلول‌های موجود در غدد، کمک میکند. نوراپی نفرین، به عنوان یک هورمون از غدد فوق کلیوی (adrenal glands) آزاد می شود. این غدد شکل کلاه مانندی دارند و در بالای هر کلیه یک غده‌ی فوق کلیوی وجود دارد.
دوپامین، پیشساز تولید اپی نفرین (در نقش نوروترانسمیتر) در سیستم عصبی است. نوراپی نفرین به عنوان نوروترانسمیتر، در نورون‌های ساقه‌ی مغز و در محلی نزدیک به نخاع تولید میشود.
نوراپی نفرین بخشی از دستگاه عصبی سمپاتیک است. دستگاه عصبی سمپاتیک خود، بخشی از سیستم اضطراری بدن در پاسخ به خطر است که در اصطلاح به آن، واکنش جنگ یا گریز (fight-or-flight) گفته میشود. از منظر علم پزشکی واکنش جنگ یا گریز، واکنش شدید در برابر تنش (acute stress response) نامیده میشود.
عملکرد نوراپی نفرین در بدن چیست؟
نوراپی نفرین در مغز و نخاع در نقش نوروترانسمیتر، به عملکردهایی که در ادامه می‌آیند می‌پردازد:
- افزایش هشیاری، برانگیختگی و دقت
- انقباض رگ‌های خونی (این کار به حفظ فشار خون در زمان تنش کمک میکند.)
- اثرگذاری بر چرخه‌ی خواب و بیداری، خلق‌وخو و حافظه
چه چیزی باعث رهاسازی نوراپی نفرین میشود؟
استرس باعث رهاسازی نوراپی نفرین (به‌عنوان هورمون)، از غدد فوق کلیه میشود. این اتفاق خود باعث ایجاد زنجیرهایی از تغییرات در بدن ما میشود که درمجموع با عنوان «واکنش جنگ یا گریز» شناخته می‌شوند.
واکنش جنگ یا گریز (fight-or-flight) چیست؟
واکنش جنگ یا گریز، به پاسخ بدن به یک موقعیت تنش‌زا، مثلاً احتیاج به گریز از خطر (مانند دور شدن از اطراف یک سگ خشمگین) یا روبه‌روشدن با یک ترس (مثل ارائه‌ی یک سخرانی در مدرسه یا محل کار) اشاره دارد. این اصطلاح در اصل از انتخاب اجداد ما بر سر ایستادن و جنگیدن یا فرار کردن از خطر (در هنگام مواجهه با خطرات) منشأ گرفته است.
در طی واکنش جنگ یا گریز، مغز ما نسبت به خطر ادراک پیدا میکند. پس از آن، اعصاب ناحیه‌ی هیپوتالاموس سیگنالی به سمت نخاع می‌فرستند و بعد از آن، سیگنال به تمام بدن منتقل میشود. نوروترانسمیتری که این پیامِ سیستم عصبی را انتقال می‌دهد، همان نوراپی نفرین (نورآدرنالین) است.
نوروترانسمیتر نورآدرنالین پس از رسیدن به اندام‌ها و بافت‌هایی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، باعث ایجاد برخی واکنش‌های سریع در بدن میشود.
- چشم‌ها: مردمک چشم به منظور ورود نور بیشتر و در نتیجه بهتر دیدن محیط اطراف، گشاد میشود.
- پوست: پوست حالت رنگپریدگی پیدا میکند؛ علت این رنگپریدگی هدایت خون به مناطقی با نیاز بیشتر اکسیژن خون، در اثر دریافت سیگنالی توسط رگ‌های خونی است.
- قلب: قلب شدیدتر و سریعتر می‌تپد تا خون اکسیژن‌دار به مناطقی از بدن که به این خون احتیاج بیشتری دارند (مثل ماهیچهها) با کارایی بیشتری، برسد. علاوه‌براین، فشار خون نیز افزایش پیدا میکند.
- ماهیچهها: ماهیچهها جریان خون و اکسیژن بیشتری دریافت میکنند که این امر باعث میشود بتوانند با قدرت و سرعت بیشتری واکنش نشان دهند.
- کبد: گلیکوژن ذخیرهشده در کبد به گلوکز شکسته میشود تا انرژی بیشتری برای اعضای بدن فراهم کند.
مجاری تنفسی: تنفس عمیقتر و سریعتر میشود. مجاری تنفسی اتساع پیدا میکنند، در نتیجهی این امر، اکسیژن بیشتری به خون میرسد تا در نهایت به ماهیچهها انتقال پیدا کند.
نوروترانسمیتر نورآدرنالین بر غدد فوق کلیه نیز اثر گذاشته و باعث رهاسازی هورمون‌های آدرنالین (اپی نفرین) و نورآدرنالین (نوراپی نفرین) میشود. این هورمون‌ها از طریق جریان خون به سایر قسمت‌های بدن مانند چشم‌ها، قلب، مجاری تنفسی و رگ‌های خونی موجود در پوست می‌روند و در نهایت دوباره به غدد فوق کلیه می‌رسند. پیامی که این هورمون‌ها به اندام‌ها و بافت‌ها می‌رسانند، استمرار واکنش در برابر خطر تا زمان خروج از شرایط خطر است.
مطالبی که بیان شد، توصیفی اجمالی درباره‌ی واکنش جنگ یا گریز بود. بهتر است در نظر داشته باشیم که سایر قسمت‌های سیستم عصبی و سایر دستگاه‌های بدن همانند برخی هورمون‌ها و نوروترانسمیترهای دیگر نیز در این واکنش دخیل هستند.
در نتیجهی پایین بودن سطح نوراپی نفرین، امکان ابتلا به چه عارضه‌هایی وجود دارد؟
عارضه‌هایی که می‌توانند ناشی از سطوح پایین نوراپی نفرین در بدن باشند، شامل موارد زیر هستند:
- اضطراب
- افسردگی
- اختلال کم توجهی-بیش فعالی (ADHD)
- سردرد
- مشکلات حافظه
- اختلال در خواب
- فشار خون پایین (hypotension)
- کم بودن سطح قند خون
- نوسان در فشار خون و نرخ تپش قلب
در نتیجهی این نقص، سطح نوراپی نفرین در بدن، پایین‌تر از حد معمول خواهد بود و علائم ذکرشده در بالا، برای فرد مبتلا به این نقص ژنتیکی، قابل انتظار هستند.
در نتیجهی بالا بودن سطح نوراپی نفرین، امکان ابتلا به چه عارضه‌هایی وجود دارد؟
عارضه‌هایی که می‌توانند ناشی از سطوح بالای نوراپی نفرین باشند، شامل موارد زیر هستند:
- فشار خون بالا (hypertension)
- تپش قلب بیشازحد یا نامنظم
- تعریق بیشازحد
- سرد بودن یا رنگپریدگی پوست
- سردردهای شدید
- احساسات متشنج و عصبانیت
فئوکروموسیتوما (pheochromocytoma) توموری است که در غدد فوق کلیوی ظاهر میشود. این تومور منجر به انتشار نامنظم و بیش از حد هورمون نوراپی نفرین و اپی نفرین میشود. در نتیجهی این اتفاق سطح نوراپی نفرین در بدن، بالا رفته و نتایجی که در بالا ذکر شد برای فرد مبتلا به این تومور موردانتظار خواهند بود.
برای افزایش سطح نوراپی نفرین در بدن، به‌صورت طبیعی چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
برای افزایش سطح نوراپی نفرین به‌صورت طبیعی، فعالیت‌هایی وجود دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- انجام فعالیت‌های بدنی به طور منظم (۳۰ دقیقه در روز، به میزان حداقل ۵ روز در هفته)
- خوابیدن به میزان کافی (سعی کنید به مقدار ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه داشته باشید)
- خوردن گوشت، مرغ، آجیل، تخم مرغ و پنیر
- گوش دادن به موسیقی یا انجام دادن کاری که از آن لذت می‌برید (احساس شادی، رهاسازی نوراپی نفرین را افزایش می‌دهد)
اپی نفرین و نوراپی نفرین چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند؟
| اپی نفرین (آدرنالین) | نوراپی نفرین (نورآدرنالین) | |
| فعالیت نوروترانسمیتری | دارد | دارد؛ فروان‌ترین نوروترانسمیتر سیستم عصبی سمپاتیک است و بیشتر، فعالیت نوروترانسمیتری دارد. |
| فعالیت هورمونی | دارد؛ بیشتر به عنوان هورمون عمل میکند. | دارد |
| فعالیت در واکنش جنگ یا گریز | دارد | دارد |
| محل ساخت/ رهاسازی | بیشتر در غدد فوق کلیوی | بیشتر در سلول‌های عصبی |
| پیشساز ماده | نوراپی نفرین | دوپامین |
| عملکرد/فعالیت | تقریباً بر تمامی بافت‌ها اثر می‌گذارد. | بیشتر بر افزایش یا حفظ فشار خون اثر می‌گذارد. |
| زمان رهاسازی در جریان خون | در طول زمان‌های تنش | به طور مداوم |
| کاربردهای رایج دارویی | آسم شدید، شوک آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک جدی)، فشار خون پایین در اثر عارضه‌های شدید | عارضه‌هایی که در اثر آن‌ها فشار خون کاهش شدیدی پیدا میکند و شرایط اضطراری به وجود می‌آید. |
جمع‌بندی
به‌طورکلی می‌توان گفت نوراپی نفرین، هم در سیستم عصبی و هم در سیستم هورمونی بدن ما نقش ویژه‌ای دارد. با توجه به این حقیقت، بدیهی است شناخت اثرات میزان غیرطبیعی این ماده در بدن می‌تواند در کنترل بیماری‌ها و عارضه‌های سلامتی مؤثر واقع شود.
سوالات متداول
در اثر وجود مقدار بیش ازحدِ نوراپی نفرین بروز چه عارضه‌هایی محتمل است؟
در اثر بالا بودن مقدار نوراپی نفرین در بدن، ممکن است فرد، دچار تپش قلب سریع یا نامنظم شود. علاوه براین فشار خون فرد نیز بالا رفته و ممکن است دچار سردردهای شدید، احساسات متشنج، رنگپریدگی پوست و … شود.
در اثر پایین بودن مقدار نوراپی نفرین بروز چه عارضه‌هایی محتمل است؟
در اثر کمبود نوراپی نفرین در بدن، فرد ممکن است دچار اضطراب، افسردگی، سردرد، مشکلات حافظه و افت فشار خون شود.
اپی نفرین و نوراپی نفرین چه تفاوتی با هم دارند؟
هر دو ماده در بدن ما، هم به عنوان ناقل عصبی و هم به عنوان هورمون فعالیت دارند، اما نوراپی نفرین بیشتر فعالیت نوروترانسمیتری دارد و اپی نفرین بیشتر فعالیت هورمونی دارد. این دو ماده تقریباً عملکردهای مشابهی دارند و از نظر ساختار شیمیایی نیز مشابهت زیادی بین این دو ماده وجود دارد.
مطلب جالبی بود.
ممنون