نوروپاتی ، وقتی اعصاب درد می‌کشند

نوروپاتی همان‌طور که از اسم آن بر می‌آید، اختلالی مربوط به بافت عصبی است. در این اختلال، اعصاب محیطی آسیب دیده و باعث ایجاد درد و مشکلاتی از جمله بی‌حسی و اختلال در عملکرد اندام‌ها می‌شوند. در این مطلب قصد داریم تا ضمن آشنا کردن شما با نوروپاتی، به بررسی علل، علائم و نحوه‌ی تشخیص این بیماری پرداخته و همچنین راجع به عوامل تأثیرگذار و درمان آن صحبت کنیم.

پس با مجله‌ی بیوزوم همراه باشید.

نوروپاتی چیست؟

نوروپاتی محیطی، نتیجه‌ی آسیب به عصب‌های حاضر در نواحی خارج از مغز و نخاع (عصب‌های محیطی) است، که به طور معمول باعث ضغف، بی‌حسی و درد در دست‌ها و پاها می‌شود. نوروپاتی همچنین بر سایر قسمت‌های بدن و عملکرد آن‌ها  شامل هضم، دفع ادرار و گردش خون اثر می‌گذارد.

سیستم عصبی محیطی، اطلاعات حرکتی را از مغز و نخاع (دستگاه عصبی مرکزی) به بقیه‌ی قسمت‌های بدن فرستاده و اطلاعات حسی را به صورت معکوس از اندام‌های حسی به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کند. نوروپاتی محیطی می‌تواند نتیجه‌ی آسیب‌های جراحتی، عفونت‌ها، مشکلات متابولیک، علل ارثی و در معرض سموم قرار گرفتن، باشد. همچنین گفتنی است که یکی از شایع‌ترین علل آن دیابت است که با نام نوروپاتی دیابتی شناخته می‌شود.

افرادی که دچار نوروپاتی محیطی هستند، درد آن را معمولاً به شکل درد ضربه‌ای، احساس سوزش یا سوزن سوزن شدن توصیف می‌کنند. در بسیاری از موارد، علائم نوروپاتی بهبود پیدا می‌کنند، مخصوصاً اگر علت بیماری، یک عامل قابل درمان بوده باشد.

علل ابتلا به نوروپاتی

همان‌طور که می‌دانیم، نوروپاتی محیطی یک آسیب عصبی بوده که توسط عارضه‌های مختلفی که در ذیل به آن پرداخته‌ایم، ایجاد می‌شود:

1- بیماری‌های خودایمنی

این بیماری‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• سندروم شوگرن (Sjogren’s syndrome)
• لوپوس (lupus)
• آرتریت روماتوئید (rheumatoid arthritis)
• سندروم گیلن باره (Guillain-Barre syndrome)
• پلی‌نوروپاتی دمیلینیزاسیون التهابی مزمن (chronic inflammatory demyelinating polyneuropathy)
• التهاب رگ (vasculitis)

2- دیابت

این علت، شایع‌ترین علت نوروپاتی محیطی است. در میان افراد دیابتی، بیش از نیمی از آن‌ها، دچار نوعی از نوروپاتی می‌شوند. به این نوع نوروپاتی که در اثر دیابت به وجود می‌آید نوروپاتی دیابتی نیز می‌گویند.

3- عفونت‌ها

این مورد شامل عفونت‌های مشخص ویروسی یا باکتریایی می‌شود که خود این‌ موارد شامل موارد زیر می‌شوند:

• بیماری لایم (Lyme disease)
• زونا (shingles)
• ویروس اپشتین – بار(Epstein-Barr virus)
• هپاتیت B  و C
• جذام (leprosy)
• دیفتری (diphtheria)
• HIV

4- تومورها

تومورهای سرطانی (بدخیم) و غیر سرطانی (خوش خیم)، می‌توانند روی اعصاب ایجاد شوند یا بر روی اعصاب فشار وارد کنند. همچنین، پلی نوروپاتی (polyneuropathy) می‌تواند در نتیجه برخی سرطان های مرتبط با پاسخ ایمنی بدن ایجاد شود. این‌ها نوعی اختلال تحلیل‌برنده (degenerative) به نام سندروم پارانئوپلاستیک (paraneoplastic) هستند.

5- اختلال‌های نوروپاتی مربوط به مغز استخوان

این موارد شامل حضور پروتئین غیر طبیعی در خون (monoclonal gammopathies)، نوعی سرطان استخوان (myeloma)، لنفوم (lymphoma) و بیماری نادر آمیلوئیدوز (amyloidosis) هستند.

6- اعتیاد به الکل

انتخاب‌های غذایی ضعیف توسط افراد مبتلا به الکلیسم (Alcoholism) می‌تواند منجر به کمبود ویتامین در بدن شده و احتمال ابتلا به نوروپاتی را بالا ببرد.

7- قرارگیری در معرض سموم

مواد سمی شامل مواد شیمیایی صنعتی و فلزات سنگین مانند سرب و جیوه هستند که در صورت قرار گرفتن در معرض آن‌ها (به مقدار زیاد)، احتمال ابتلا به نوروپاتی و دیگر بیماری‌ها بالا می‌رود.

8- داروها

برخی داروها، به ویژه آن‌هایی که برای درمان سرطان (شیمی‌درمانی) استفاده می‌شوند، می‌توانند باعث نوروپاتی محیطی شوند.

9- آسیب یا فشار روی اعصاب

صدماتی، مانند تصادفات ناشی از وسایل نقلیه‌ی موتوری، سقوط یا آسیب‌های ورزشی، می‌توانند اعصاب محیطی را از بین ببرند یا به آن آسیب برسانند. فشار عصبی می تواند ناشی از گچ گرفتن یا استفاده از عصا یا تکرار حرکتی مانند تایپ کردن باشد.

10- کمبود ویتامین

ویتامین‌های B – شامل B-1، B-6 ،B-12، ویتامین E و نیاسین برای سلامت اعصاب بسیار مهم هستند. از این جهت، احتمال دارد که کمبود هرکدام از این ویتامین‌ها باعث بالا رفتن ابتلا به نوروپاتی شود.

علائم نوروپاتی

همان‌طور که از مطلب نگاه کلی به سیستم عصبی انسان آموختیم، اعصاب به دسته‌بندی‌های زیر تقسیم می‌شوند:

• اعصاب حسی که حس‌هایی مانند دما، درد، لرزش یا لمس را از پوست دریافت می‌کنند.
• اعصاب حرکتی که حرکت عضلات را کنترل می‌کنند.
• اعصاب خودمختار که عملکردهایی مانند فشار خون، تعریق، ضربان قلب، هضم و عملکرد مثانه را کنترل می‌کنند.

حال با توجه به موارد بالا دریافتیم که هر عصب در سیستم عصبی محیطی عملکرد مشخصی دارد، بنابراین علائم نوروپاتی بسته به عصب‌های آسیب‌دیده می‌توانند متفاوت باشند.

علائم و نشانه‌های نوروپاتی محیطی ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• درد تیز، ضربه‌ای، ضربان دار یا سوزش
• حساسیت شدید به لمس
• درد در حین فعالیت‌هایی که نباید باعث درد شوند، مانند درد در پاها هنگامی که وزن خود را روی آن‌ها وارد می‌کنیم یا زمانی که پاها زیر پتو هستند.
• عدم هماهنگی و زمین خوردن
• ضعف عضلانی
• احساس اینکه گویی دستکش یا جوراب پوشیده‌اید در حالی که اینطور نیست
• فلج شدن، درصورتیکه اعصاب حرکتی تحت تأثیر قرار گیرند

اگر اعصاب خودمختار تحت تأثیر قرار گیرند، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عدم تحمل گرما
• تعریق بیش از حد یا عدم توانایی در عرق کردن
• مشکلات روده‌ای، مثانه یا گوارشی
• کاهش فشار خون که باعث سرگیجه یا سبکی سر می‌شود

نوروپاتی محیطی می‌تواند یک عصب (mononeuropathy)، دو یا چند عصب در نواحی مختلف (multiple mononeuropathy) یا تعدا زیادی از اعصاب (polyneuropathy) را تحت تاثیر قرار دهد که بد نیست بدانیم اکثر افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی دچار پلی نوروپاتی هستند.

تشخیص نوروپاتی

نوروپاتی محیطی علل بالقوه‌ی زیادی دارد. علاوه بر معاینه‌ی فیزیکی، که ممکن است شامل آزمایش‌های خونی باشد، تشخیص معمولاً به موارد زیر نیاز دارد:

سابقه‌ی پزشکی کامل

پزشک سابقه‌ی پزشکی شما، از جمله علائم شما، شیوه‌ی زندگی، قرار گرفتن در معرض سموم، عادات مصرف الکل در شما و سابقه‌ی خانوادگی بیماری های سیستم عصبی (بیماری‌های عصبی) را بررسی می‌کند.

معاینه‌ی عصبی

پزشک شما ممکن است رفلکس‌های تاندون، قدرت و کِشَنگ ماهیچه‌ای (muscle tone) شما، توانایی‌ شما در حس کردن برخی احساسات مشخص، و طرز ایستادن و هماهنگی شما را بررسی کند.

آزمایش‌ها

پزشک شما ممکن است آزمایش‌هایی را تجویز کند، که شامل موارد زیر می‌شوند:

آزمایش‌های خونی

این آزمایش‌ها می‌توانند کمبود ویتامین، دیابت، عملکرد غیرطبیعی سیستم ایمنی و سایر نشانه هایی را که می‌توانند باعث نوروپاتی محیطی شوند، تشخیص دهند.

تست های تصویربرداری

سی تی اسکن یا MRI می تواند به جست‌وجو برای یافتن بیرون‌زدگی دیسک، اعصاب تحت فشار (فشرده)، تومورها یا سایر ناهنجاری‌های موثر بر عروق خونی و استخوان‌ها، بپردازد.

تست‌های عملکرد عصبی

الکترومیوگرافی (EMG) فعالیت الکتریکی عضلات شما را برای تشخیص آسیب عصبی ثبت می کند. یک سوزن نازک (الکترود) برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی در حین انقباض عضله وارد ماهیچه می‌شود.

در همان زمان که پزشک یا تکنسینِ EMG  یک الکترومیوگرام می‌گیرد، به طور معمول هدایت عصبی را  نیز بررسی می‌کند. الکترودهای تختی روی پوست قرار می‌گیرند و جریان الکتریکی کوچکی اعصاب را تحریک می‌کند. پزشک پاسخ اعصاب شما به جریان الکتریکی را ثبت می‌کند.

سایر تست‌های عملکرد عصبی

این موارد ممکن است شامل اندازه‌گیری رفلکس اعصاب خودمختار باشد که نحوه‌ی عملکرد رشته‌های عصبی خودمختار را ثبت می کند، یک تست عرق که توانایی بدن شما برای تعریق را اندازه‌گیری می کند، و تست‌های حسی که احساس لمس، ارتعاش، خنک شدن و گرما را ثبت می کنند.

بیوپسی عصبی

این مورد شامل برداشتن بخش کوچکی از عصب، معمولاً یک عصب حسی، برای جستجوی ناهنجاری‌ها است.

بیوپسی پوست

پزشک بخش کوچکی از پوست را برمی‌دارد تا کاهش در قسمت انتهایی عصب را جست و جو کند.

درمان نوروپاتی

درمان نوروپاتی محیطی بسته به علت آن می تواند بسیار متنوع باشد. عوامل دیگری نیز می توانند بر درمان تأثیر بگذارند، از جمله سابقه‌ی پزشکی، ترجیحات شخصی و موارد دیگر. ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتی شما بهترین فردی است که می‌تواند درباره درمان (های) توصیه‌شده و جدول زمانی احتمالی بهبودی به شما اطلاعات بیشتری بدهد. به طور کلی، روش‌های درمانی زیر برای نوروپاتی محیطی رایج‌تر هستند:

داروها

بسیاری از داروها می‌توانند مشکلات سیستم عصبی محیطی را درمان کنند. آن‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند، از جمله داروهای تزریقی، قرص‌هایی که می‌بلعید، تکه هایی از پارچه یا مواد دیگر که به پوست شما چسبانده می‌شوند، داروهای آهسته-رهش(slow-release) و غیره.

عمل جراحی

جراحی می‌تواند به اتصال مجدد اعصاب بریده‌شده و تسکین درد ناشی از اعصابِ به دام افتاده کمک کند. همچنین می تواند اعصاب آسیب‌دیده یا ناکارآمد را قطع یا حذف کند تا سیگنال‌های آنها به مغز نرسند و بالعکس.

فیزیوتراپی

این کار می تواند به شما کمک کند پس از صدمات یا اقدامات پزشکی بهبود پیدا کنید یا کمک کند علائم درد بهبود پیدا کنند. همچنین می تواند به شما در سازگاری با تغییرات سیستم عصبی، از جمله بهبود تعادل و جلوگیری از سقوط کمک کند.

دستگاه‌ها و تجهیزات پوشیدنی

این‌ها شامل وسایل پزشکی مانند آتل، عصا و واکر، کفش‌های تجویزشده و موارد دیگر می‌شوند. این موارد ممکن است مستقیماً نوروپاتی محیطی را درمان نکنند، اما می‌توانند به پیشگیری از عوارض ناشی از آن کمک کنند. یک مثال کفش مخصوص افرادی است که به دلیل دیابت نوع دو دچار نوروپاتی محیطی هستند.

پادرمانی (Podiatry) و مراقبت از پاها

نوروپاتی محیطی معمولاً پاهای شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این امر می‌تواند باعث تغییرات بافت نرم و استخوان، از جمله به وجود آمدن زخم وعفونت، به ویژه در افراد مبتلا به دیابت نوع دو شود. بسیاری از افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی باید به یک متخصص پا (podiatrist) مراجعه کنند.

سایر درمان‌های درد

اگر درد ناشی از نوروپاتی محیطی یا آسیب عصبی با داروهای استاندارد بهبود نیافت، متخصصان درد ممکن است گهگاه درمان‌های دیگری مانند طب سوزنی، تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست، تزریق یا جراحی برای کاشت محرک نخاعی را پیشنهاد دهند.

عوامل تاثیر گذار بر نوروپاتی

عوامل خطرزا برای نوروپاتی محیطی عبارتند از:

دیابت، به خصوص اگر سطح قند شما به خوبی کنترل نشده باشد

مصرف نادرست و بیش‌ازحدِ الکل

کمبود ویتامین‌ها، به ویژه ویتامین B

عفونت‌هایی مانند بیماری لایم، زونا، ویروس اپشتین بار، هپاتیت B و C و HIV

بیماری‌های خودایمنی، مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس، که در آن سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود بدن حمله می‌کند.

اختلالات کلیه، کبد یا تیروئید

قرار گرفتن در معرض سموم

حرکات تکراری، مانند مواردی که برای حرفه‌های مشخصی انجام می شود

سابقه‌ی خانوادگی نوروپاتی

جمع‌بندی

به‌ طور کلی نوروپاتی، اختلالی است که می‌توند دارای علل متعددی باشد و علائم این بیماری هم بسته به نوع عصب‌های درگیر آسیب می‌توانند متفاوت از هم ظهور کنند. با این تفاسیر درمان‌های نوروپاتی هم با توجه به علل و علائم بیماری، متغیر هستند و می‌توان طیفی از درمان‌ها را برای انواعی از نوروپاتی نام برد. در این مطلب قصد داشتیم تا شما را با این بیماری سیستم عصبی بیشتر آشنا کنیم؛ امید است که این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد.