گلبول سفید چیستی، عملکرد، انواع و اختلالات
همانطور که در فصل پنجم زیست شناسی یازدهم خواندیم، سیستم ایمنی، از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها و عوامل بیگانه دیگر حفاظت می‌کند. سیستم ایمنی برای انجام این کار نیاز به سلول‌هایی تخصص یافته به نام گلبول سفید دارد که همانند سربازانی وظیفه شناس در حالت آماده باش قرار دارند و منتظر هرگونه علائم تهدید کننده سلامتی انسان هستند تا با آن مبارزه کنند. در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا بررسی کنیم، گلبول سفید چه عملکرد، ویژگی‌ها و انواعی دارند و اختلال در آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز چه مشکلات و بیماری‌هایی برای انسان باشد.
گلبول سفید که به آن‌ها لکوسیت نیز می‌گویند، مسئول محافظت از بدن انسان‌ها در برابر عفونت است. به عنوان بخشی از سیستم ایمنی، گلبول سفید در خون گردش می‌کند و به آسیب یا بیماری پاسخ می‌دهد.
بعد از آشنایی با ماهیت گلبول سفید، در ادامه با عملکرد این سلول‌ها آشنا خواهیم شد.
عملکرد گلبول سفید
گلبول‌های سفید از بدن در برابر عفونت محافظت می‌کنند. هنگامی که گلبول‌های سفید از طریق جریان خون و بافت‌های بدن انسان حرکت می‌کنند، محل عفونت را پیدا می‌کنند و به عنوان یک ژنرال ارتش عمل می‌کنند تا سایر گلبول‌های سفید خون را از محل خود مطلع کنند و از بدن در برابر حمله یک ارگانیسم ناشناخته دفاع کنند. هنگامی که ارتش گلبول‌های سفید خون وارد می‌شود، آن‌ها از طریق تولید پروتئین‌های آنتی بادی برای اتصال به ارگانیسم و نابود کردن آن، با عوامل بیگانه مبارزه می‌کنند.
به راستی موقعیت ارتش گلبول‌های سفید در بدن کجاست؟ در ادامه مطالب به بررسی این سوال می‌پردازیم.
مطلب مرتبط: انواع بافت بدن انسان
موقعیت گلبول سفید در بدن
گلبول سفید در جریان خون قرار دارد و از طریق دیواره‌ها و بافت‌های رگ‌های خونی حرکت می‌کند تا محل عفونت را پیدا کند.
تعداد گلبول‌های سفید در بدن
گلبول‌های سفید، 1% از خون انسان را تشکیل می‌دهند. تعداد گلبول‌های قرمز در بدن بیشتر از تعداد گلبول‌های سفید است.
منشا ساخت گلبول سفید
گلبول‌های سفید خون از سلول‌هایی منشا می‌گیرند که در بافت نرم استخوان‌ها (مغز استخوان) به سلول‌های دیگر بدن (سلول‌های بنیادی) تبدیل می‌شوند.
گلبول‌های سفید انواعی دارند که در ادامه به انواع این سلول‌ها اشاره می‌کنیم.
انواع گلبول سفید
متخصصان سلامت سه دسته اصلی از گلبول‌های سفید را شناسایی کرده‌اند:
- گرانولوسیت‌ها
- لنفوسیت‌ها
- مونوسیت‌ها
بخش‌های زیر این موارد را با جزئیات بیشتری مورد بحث قرار می‌دهند.
گرانولوسیت
گرانولوسیت‌ها گلبول‌های سفیدی هستند که دانه‌های (گرانول‌ها) کوچک حاوی پروتئین دارند. سه نوع سلول گرانولوسیتی وجود دارد:
- بازوفیل‌ها
- ائوزینوفیل‌ها
- نوتروفیل‌ها
بازوفیل‌ها
این گروه از سلول‌ها، کمتر از 1% گلبول‌های سفید در بدن را شامل می‌شوند و معمولاً پس از یک واکنش آلرژیک تعداد آن‌ها افزایش می‌یابد.
ائوزینوفیل‌ها
این گروه از سلول‌ها، مسئول پاسخ به عفونت‌هایی هستند که انگل‌ها ایجاد می‌کنند. آن‌ها همچنین در پاسخ ایمنی عمومی و همچنین پاسخ التهابی در بدن نقش دارند.
نوتروفیل‌ها
این گروه از سلول‌ها، شامل اکثریت گلبول‌های سفید خون در بدن هستند. آن‌ها به عنوان سلول‌های پاک کننده یا روبنده عمل کرده و به احاطه و از بین بردن باکتری‌ها و قارچ‌هایی که ممکن است در بدن وجود داشته باشند کمک می‌کنند.
لنفوسیت
این گلبول‌های سفید شامل موارد زیر هستند:
- سلول‌های B
- سلول های T
- سلول‌های کشنده طبیعی
سلول‌های B
همچنین به عنوان لنفوسیت‌های B شناخته می‌شوند. این سلول‌ها آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کنند تا به سیستم ایمنی بدن در پاسخ به عفونت کمک کنند.
سلول های T
همچنین به عنوان لنفوسیت‌های T شناخته می‌شوند. این گلبول‌های سفید خون به شناسایی و حذف سلول‌های عامل عفونت کمک می‌کنند.
سلول‌های کشنده طبیعی (NK)
این سلول‌ها مسئول حمله و کشتن سلول‌های ویروسی و همچنین سلول‌های سرطانی هستند.
مونوسیت
مونوسیت‌ها گلبول‌های سفیدی هستند که حدود 2 تا 8 درصد از کل تعداد گلبول‌های سفید در بدن را تشکیل می‌دهند. تعداد این سلول‌ها زمانی که بدن با عفونت‌های مزمن مبارزه می‌کند، افزایش می‌یابد.
آن‌ها سلول‌هایی که باعث عفونت می‌شوند را هدف قرار داده و از بین می‌برند.
عوامل تاثیرگذار بر تعداد گلبول سفید
تعداد گلبول‌های سفید خون ممکن است به دلایلی کم باشد. این کاهش زمانی رخ می‌دهد که، عاملی سلول‌ها را از بین می‌برد و این اتفاق سریع‌تر از توانایی بدن برای جایگزینی دوباره سلول‌ها باشد؛ یا زمانی که مغز استخوان تولید گلبول‌های سفید کافی را برای حفظ سلامتی بدن متوقف می‌کند. هنگامی که تعداد گلبول‌های سفید خون پایین باشد، انسان در معرض خطر ابتلا به هرگونه بیماری یا عفونت قرار می‌گیرد که می‌تواند به یک تهدید جدی برای سلامتی تبدیل شود.
مراقبت‌کننده‌های سلامتی، می‌توانند آزمایش خون انجام دهند تا ببینند که آیا تعداد گلبول‌های سفید خون انسان طبیعی است یا خیر. اگر تعداد گلبول‌های سفید، خیلی کم یا خیلی زیاد باشد، ممکن است فرد مبتلا به اختلال گلبول سفید باشد.
تعدادی از بیماری‌ها و شرایط ممکن است بر سطح گلبول‌های سفید تأثیر بگذارد:
- سیستم ایمنی ضعیف: این مشکل، اغلب به دلیل بیماری‌هایی مانند HIV/AIDS یا درمان سرطان ایجاد می‌شود. درمان‌های سرطان، مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی می‌توانند گلبول‌های سفید خون را از بین ببرند و فرد را در معرض خطر عفونت قرار دهند.
- عفونت: تعداد گلبول‌های سفید خون بالاتر از حد طبیعی، معمولاً به معنای ابتلا به‌نوعی عفونت است. در این شرایط گلبول‌های سفید در حال تکثیر هستند تا باکتری‌ها یا ویروس‌ها را از بین ببرند.
- سندروم میلودیسپلاستیک: این وضعیت باعث تولید غیرطبیعی سلول‌های خونی می‌شود. این اختلال شامل گلبول‌های سفید در مغز استخوان می‌شود.
- سرطان خون: سرطان‌هایی ازجمله لوسمی و لنفوم می‌توانند باعث رشد کنترل نشده یک نوع سلول خونی غیرطبیعی در مغز استخوان شوند. این اختلال منجر به افزایش شدید خطر عفونت یا خونریزی جدی می‌شود.
- اختلال میلوپرولیفراتیو: این اختلال به شرایط مختلفی اشاره دارد که باعث تولید بیش از حد سلول‌های خونی نابالغ می‌شود. این اختلال می‌تواند منجر به تعادل ناسالم انواع گلبول‌های خونی در مغز استخوان و تعداد بسیار زیاد یا بسیار کم گلبول‌های سفید در خون شود.
- داروها: برخی از داروها می‌توانند تعداد گلبول‌های سفید بدن را افزایش یا کاهش دهند.
شرایطی مانند استرس فیزیکی شدید ناشی از آسیب یا استرس عاطفی نیز می‌تواند باعث افزایش سطح گلبول‌های سفید خون شود. همین‌طور التهاب، زایمان یا پایان بارداری، سیگار کشیدن یا حتی ورزش شدید هم باعث ازدیاد گلبول‌های سفید می‌شوند.
تعداد گلبول‌های سفید باید در بازه مشخصی قرار داشته باشد و هرگونه تغییر در این بازه و تعداد سلول‌ها ممکن است نشان‌دهنده اختلالی در بدن باشد. در ادامه بازه طبیعی گلبول‌های سفید و اختلالات ناشی از افزایش یا کاهش در تعداد آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
بازه طبیعی تعداد گلبول سفید
طبق مقاله‌ای در American Family Physician، بازه طبیعی (در هر میلی‌متر مکعب) گلبول‌های سفید بر اساس سن عبارت‌اند از:
| سن | بازه طبیعی تعداد گلبول‌های سفید |
| نوزاد تازه متولدشده | 38000-13000 |
| نوزاد 2 هفته‌ای | 20000-5000 |
| بزرگ‌سالان | 11000-4500 |
بیشتر بدانید: بازه طبیعی برای زنان باردار در سه ماهه سوم 5800 تا 13200 در میلی‌متر مکعب است.
تعداد بالای گلبول سفید در بدن
اگر بدن فردی بیش ازآنچه باید، گلبول‌های سفید تولید کند، به این اختلال لکوسیتوز می‌گویند.
بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید ممکن است نشان‌دهنده شرایط پزشکی زیر باشد:
- پاسخ‌های آلرژیک، مانند حمله آسم
- عواملی که ممکن است باعث مرگ سلول‌ها شوند، مانند سوختگی، حمله قلبی و تروما
- شرایط التهابی، مانند آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی روده، یا واسکولیت
- عفونت‌هایی مانند عفونت‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی یا انگلی
- سرطان خون (لوسمی)
نکته: فرآیندهای جراحی که باعث مرگ سلول‌ها می‌شوند نیز می‌توانند باعث افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون شوند.
تعداد پایین گلبول سفید در بدن
اگر بدن فردی کمتر ازآنچه باید، گلبول‌های سفید تولید کند، به این اختلال لکوپنی می‌گویند.
شرایطی که می‌تواند باعث لکوپنی شود عبارت‌اند از:
- بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس و HIV
- آسیب مغز استخوان، ناشی از شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، یا قرار گرفتن در معرض سموم
- اختلالات مغز استخوان
- سرطان خون (لوسمی)
- لنفوم
- سپسیس، که یک نوع شدید عفونت است
- کمبود ویتامین B-12
پزشکان ممکن است به‌طور مداوم گلبول‌های سفید خون را بررسی کنند تا مشخص شود که آیا بدن در حال پاسخ ایمنی به عفونت است یا خیر.
بیماری‌ها و اختلالات گلبول‌های سفید
اگر تعداد گلبول‌های سفید خون فردی پایین باشد (لکوپنی)، احتمالاً به عفونت مبتلا است. اگر تعداد گلبول‌های سفید خون فردی بیش‌ازحد بالا باشد (لکوسیتوز)، ممکن است یک عفونت یا یک بیماری زمینه‌ای مانند لوسمی، لنفوم یا یک اختلال ایمنی داشته باشد.
علائم و نشانه‌های بیماری‌های مرتبط با گلبول سفید
علائم بیماری‌های گلبول سفید، که در این بیماری‌ها ممکن است تعداد بسیار زیاد یا بسیار کم سلول‌ها وجود داشته باشد، عبارت‌اند از:
- تب، بدن‌درد و لرز
- زخمی که قرمز و متورم است، چرک ترشح می‌کند یا بهبود نمی‌یابد
- عفونت‌های مکرر
- سرفه مداوم یا مشکل در تنفس
درمان‌های رایج برای اختلالات گلبول‌های سفید
درمان اختلالات گلبول سفید بر اساس تشخیص و شدت بیماری متفاوت است. درمان‌های رایج بر اساس بازه‌های درمان عبارت‌اند از:
- مصرف ویتامین‌ها
- مصرف آنتی‌بیوتیک
- جراحی برای جایگزینی یا ترمیم مغز استخوان
- تزریق خون
- پیوند سلول‌های بنیادی
جمع‌بندی
همانطور که اشاره شد، گلبول‌های سفید، سلول‌های تخصص‌یافته سیستم ایمنی هستند که وظیفه مقابله با عوامل بیگانه و عفونت‌های باکتریایی، قارچی، انگلی و ویروسی را بر عهده‌دارند. این سلول‌ها عمل مبارزه با عوامل آسیب‌زا و محافظت از بدن را، اغلب با تولید پروتئین‌هایی به نام آنتی‌بادی و یا گاهی اوقات با حمله مستقیم و کشتن سلول‌های عامل عفونت، انجام می‌دهند. گلبول‌های سفید در خون مستقر هستند و حدود 1 درصد از کل خون را تشکیل می‌دهند. هرگونه کاهش یا افزایش در تعداد این سلول‌ها می‌تواند نشان‌دهنده نوعی اختلال یا بیماری در بدن فرد باشد. بنابراین با توجه به نقش گلبول‌های سفید در بدن، بررسی دوره‌ای تعداد این سلول‌ها، می‌تواند سلامتی یا وجود نشانه‌هایی از اختلال در بدن را گزارش دهد؛ به‌این‌ترتیب می‌تواند در پیشگیری و روند درمان بسیاری از بیماری‌ها دارای اهمیت بالایی باشد.
سوالات متداول گلبول سفید
1- تعداد نرمال گلبول‌های سفید خون چقدر است؟
تعداد گلبول‌های سفید به سن افراد و شرایط آن‌ها وابسته است و با توجه به این موارد، مقادیر متفاوتی برای آن وجود دارد. به‌عنوان‌مثال این مقدار برای نوزادان تازه متولدشده، بین 13000 تا 38000، برای نوزادان دوهفته‌ای، 5000 تا 20000، برای بزرگ‌سالان بین 4500 تا 11000 و برای مادران باردار در سه‌ماهه سوم، 5800 تا 13200 در میلی‌متر مکعب است.
2- آیا بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید خطرناک است؟
بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید که به آن لکوسیتوز می‌گویند ممکن است نشان‌دهنده اختلالاتی در بدن باشد که عبارت‌اند از: پاسخ‌های آلرژیک مانند حمله آسم، عواملی که ممکن است باعث مرگ سلول‌ها شوند مانند سوختگی، حمله قلبی، جراحی‌ها و تروما، شرایط التهابی مانند آرتریت روماتوئید، بیماری التهابی روده، یا واسکولیت، عفونت‌هایی مانند عفونت‌های باکتریایی، ویروسی، قارچی یا انگلی و سرطان خون (لوسمی).
3- آیا پائین بودن تعداد گلبول‌های سفید خطرناک است؟
پائین بودن تعداد گلبول‌های قرمز که به آن لکوپنی می‌گویند ممکن است نشان‌دهنده اختلالاتی در بدن باشد که عبارت‌اند از: بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس و HIV، آسیب مغز استخوان ناشی از شیمی درمانی، پرتودرمانی، یا قرار گرفتن در معرض سموم، اختلالات مغز استخوان، سرطان خون (لوسمی)، لنفوم، سپسیس که یک نوع شدید عفونت است و کمبود ویتامین B-12.
