بیماری مالتیپل اسکلروزیس، وقتی بدن بیگانه می‌شود

بیماری مالتیپل اسکلروزیس که با نام اختصاری ام اس (MS) نیز شناخته می‌شود، برای اولین بار در قرن نوزدهم توسط استاد مارتن شارکو که یک آناتومیست فرانسوی بود کشف و توصیف شد.

بیماری مالتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis)، نوعی بیماری التهابی و از دسته‌ی ناهنجاری‌های خود ایمنی (Auto immune) است. در این بیماری، غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع به دلیل حمله‌ی سیستم ایمنی بدن آسیب می‌بینند.

در این مطلب سعی داریم تا با نگاهی موشکافانه این بیماری را به همراه علل پیدایش، علائم و درمان مورد بررسی قرار دهیم.

بیماری مالتیپل اسکلروزیس چیست؟

مالتیپل اسکلروزیس یا بیماری MS  یک بیماری خودایمنی (Auto immune) بوده و باعث ناتوانی مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) می‌شود.

در بیماری MS  سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین که رشته‌های عصبی را احاطه کرده‌اند، حمله می‌کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و دستگاه عصبی محیطی (سایر نواحی بدن) می‌شود.

گفتنی است که علائم بیماری مالتیپل اسکلروزیس (که در ادامه به بیان آن‌ها خواهیم پرداخت) بسیار متفاوت بوده و به میزان آسیب عصبی که توسط سیستم ایمنی ایجاد می‌شود، بستگی دارد. به طوری که بعضی از افراد مبتلا به بیماری MS (در صورت بیماری شدید) ممکن است توانایی راه رفتن را از دست بدهند، این در حالی است که برخی دیگر ممکن است روند بهبودی را بدون بروز هیچ گونه علائم جدید و یا ناتوانی طی کنند.

ارتباط غلاف میلین و بیماری MS

همان‌طور که از مطلب آناتومی نورون به خاطر دارید، غلاف میلین لایه‌ای است از جنس غشا که توسط سلول‌های پشتیبان روی برخی رشته های عصبی قرار می‌گیرد. این موضوع باعث افزایش سرعت هدایت پیام‌های الکتریکی در طول تار سلول عصبی می‌شود.

غلاف میلین علاوه‌بر افزایش سرعت انتقال پیام‌های عصبی، وظیفه‌ی محافظت از سلول‌های عصبی را نیز بر عهده دارد. با توجه به این موضوع، اگر به هر دلیلی غلاف میلین آسیب ببیند ممکن است در صورت شدید بودن این آسیب، در برخی از فیبرهای عصبی که مسئول ارتباطات سریع هستند اختلال ایجاد شده و باعث بوجود آمدن علائم و نشانه‌های  ناسالم جسمی شود.

علت ابتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس

علت قطعی بیماری MS هنوز به درستی مشخص نیست و تحقیقات درباره‌ی آن همچنان ادامه دارد. اما نکته‌ای که حائز اهمیت می‌باشد، آن است که مکانیسم اصلی آن آسیبی است که توسط سلول‌های ایمنی بدن به غلاف‌های میلین زده می‌شود.

حمله‌ی سلول‌های ایمنی به سلول‌های خودی 2 دلیل عمده دارد که در بخش زیر به آن می‌پردازیم:

1- دلایل وراثتی

طبق تحقیقات ژنتیک محیطی، ام اس در انسان‌هایی که نژاد شان به اروپای شمالی بر می‌گردد شایع‌تر است. همانطور که می‌دانیم بروز بیماری مالتیپل اسکلروزیس صرفا به دلایل ژنتیکی نیست و ممکن است عوامل محیطی نیز در بروز آن نقش داشته باشد.

2- دلایل محیطی

امروزه برخی از پاتوژن‌ها (ویروس‌ها و باکتری‌ها) مظنون به ایجاد شرایط برای بروز بیماری مالتیپل اسکلروزیس هستند. علاوه بر این، امروزه مشخص شده است که کمبود ویتامین D نیز می‌تواند عاملی برای بروز ام اس در افراد مستعد باشد.

علائم بیماری MS

تخریب غلاف میلین در سیستم عصبی مخصوصا سیستم عصبی مرکزی، باعث ایجاد اختلال در انتقال پیام‌های عصبی بین مغز، نخاع و سایر قسمت‌های بدن شده که این اختلال در انتقال پیام، باعث ایجاد علائم اولیه‌ی بیماری مالتیپل اسکلروزیس می‌شود. نکته: نوع علائمی که در فرد بروز پیدا می‌کند نسبت به محلی که در آن غلاف میلین تخریب شده است متغیر است.

در این قسمت برخی از علائم بیماری MS را به صورت موردی بیان می‌کنیم:

1- خستگی: خستگی، اصلی‌ترین و شایع‌ترین علامت ام اس است. خستگی بر میزان توانایی فرد در انجام امورات روزمره‌اش تاثیر بسیار زیادی گذاشته و می‌تواند در فعالیت‌های روزانه محدودیت ایجاد کند.

2- خواب رفتگی صورت، دست‌ها و پاها: خواب رفتگی اندام‌ها اغلب جز اولین علائم بیماری مالتیپل اسکلروزیس است که در بیماران ظهور پیدا می‌کند

3- مشکلات راه رفتن: مشکل در راه رفتن، حفظ تعادل و هماهنگی اعضای بدن از جمله دیگر علائم بیماری MS است.

4- اختلال عملکرد مثانه: این اختلال در 80 درصد افراد مبتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس بوجود می‌آید.

5- اختلال عملکرد روده

6- مشکلات بینایی: این علامت نیز جز اولین علائم دسته بندی می‌شود. اگر به طور ناگهان دوبینی، درد چشم یا تاری بوجود بیاید می‌تواند نگران کننده باشد.

7- سرگیجه و احساس منگی

8- درد

9- تغییرات شناختی: تغییرات شناختی در میان 50 درصد از مبتلایان به بیماری MS دیده می‌شود.

10- تغییرات خلق و خو و عواطف احساسی: این اختلال در پاسخ به استرس‌های ناشی از زندگی با یک بیماری مزمن و غیرقابل پیش‌بینی و به دلیل تغییرات ایمنی و عصبی حاصل از بیماری MS بوجود می‌آید.

11- اختلال در بلع

12- کاهش شنوایی: این علامت شایع نیست و فقط در 6 درصد بیماران دیده می‌شود.

حالات بروز بیماری مالتیپل اسکلروزیس

بیماری MS به 2 شکل نمود پیدا می‌کند:

• عود مرحله‌ای (برگشت پذیر): در این حالت علائم بیماری به شدت بروز پیدا کرده اما بعد از مدتی مرحله‌ی استراحت شروع می‌شود یعنی علائم از بین رفته و فرد تجربه علائم را تا مدتی ندارد.

• در طول زمان (متناوب): این حالت بعد از مراحل ابتدایی بروز علائم در بیماری MS ، شروع شده و در جریان بدتر شدن روند بیماری رخ می‌دهد. به طوری که علائم همیشه قابل مشاهده بوده و فرد در عین داشتن علائم، روند بدتر شدن بیماری را تجربه می‌کند.

انواع بیماری MS

بیماری مالتیپل اسکلروزیس انواع مختلفی دارد که شایع‌ترین آن‌ها عبارت اند از:

1. ام اس عود کننده – فروکش کننده (Relapsing-Remitting MS)
2. ام اس پیشرونده اولیه (Primary Progressive MS)
3. ام اس پیشرونده ثانویه (Secondary Progressive MS)

1- ام اس عود کننده – فروکش کننده

اکثر کسانی که به بیماری مالتیپل اسکلروزیس مبتلا می‌شوند در ابتدا وارد فازی به نام عود کننده – فروکش کننده می‌شوند. این فاز معمولا در دهه‌ی 20-30 زندگیشان بروز پیدا می‌کند.

نحوه‌ی بروز این مرحله به طوری است که اگر شما مبتلا به بیماری MS عود کننده – فروکش کننده باشید ممکن است در زمان‌هایی به شما حمله دست بدهد که به این حالت عود گفته می‌شود. پس از عود این مرحله، شاهد مرحله‌ای دیگر به نام فاز ریکاوری هستیم.

ام اس عود کننده – فروکش کننده ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها به طول بیانجامد و در طول این مدت بدتر نمی‌شود. اما پس از گذشت مدت زمان زیادی فرد مبتلا مرحله‌ی دیگری از بیماری MS را به نام ام اس پیش‌رونده ثانویه تجربه می‌کند.

2- ام اس پیش‌رونده اولیه

این نوع از ام اس که به آن پیش‌رونده اولیه گفته می‌شود حدود 10 درصد افراد مبتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ام اس پیش‌رونده اولیه نادرترین نوع ام اس بوده و همانند دیگر اشکال بیماری MS ، روند پیشرفت‌اش متغیر است.

به دلیل تفاوت بروز این نوع از بیماری در افراد مختلف، عده‌ای ممکن است فلج شوند و عده‌ای هم در طول عمر خود سالم و بدون علائم باقی می‌مانند.

3- ام اس پیش‌رونده ثانویه

این نوع از بیماری MS در افرادی بروز پیدا می‌کند که در ابتدا مبتلا به ام اس عود کننده – فروکش کننده بوده‌اند. ام اس پیش‌رونده ثانویه به عنوان مرحله دوم بیماری برای بسیاری از افراد بروز کرده و کسانی که مبتلا می‌شوند التهابات همراه با عود و یا بدون عود را تجربه می‌کنند.

ام اس پیش‌رونده ثانویه در نهایت از روند التهابی به مرحله‌ی پایدارتر می‌رسد که با آسیب یا از بین رفتن عصب همراه است.

درمان بیماری مالتیپل اسکلروزیس

معمولاً بیماری MS بر اساس نشانه‌ها و علائم و نتایج آزمایش‌های پزشکی تشخیص داده می‌شود. در زمان‌های گذشته درمانِ مشخصی برای بیماری مالتیپل اسکلروزیس وجود نداشت تا اینکه دانشمندان کانادایی موفق به درمان آن شدند.

داروهای موجود برای درمان بیماری MS به 3 گروه اصلی تقسیم می‌شود:

1. داروهایی برای حملات بیماری
2. داروهایی برای کنترل علائم بیماری
3. داروهایی برای کنترل سیر بیماری

داروهایی برای حملات بیماری

برای این نمونه می‌توان از متیل پردنیزولون تزریقی، ایمونوگلوبین داخل وریدی و تعویض خون نام برد.

داروهایی برای کنترل علائم بیماری

بیش از سی داروی مختلف به این منظور به‌ کار می‌روند.

به طور مثال از آمانتادین برای درمان خستگی و از باکلوفن برای مقابله با سفتی عضلانی (اسپاسم) استفاده می‌شود.

داروهایی برای کنترل سیر بیماری

از این گروه می‌توان به داروهای زیر اشاره کرد:

• اینترفرون‌ها
• گلاتیرامراستات
• میتوکسانترون
• ناتالی زوماب
• فینگولیمود

روش‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری مالتیپل اسکلروزیس

طبق تحقیقات انجام شده، موارد زیر علاوه بر جنبه‌ی پیشگیری می‌تواند به بهبود و کنترل جنبه‌های گوناگونی از بیماری MS کمک کند:

• ماساژ درمانی (برای کنترل درد و اسپاسم)
• طب سوزنی (برای کنترل درد)
• مدیریت استرس (برای مدیریت خلق و خو)
• ورزش (برای حفظ قدرت، انعطاف پذیری و کاهش سفتی عضلات)
• رژیم غذایی سالم (با مقدار زیادی میوه، سبزیجات تازه و فیبر)
• ترک یا اجتناب از سیگار

یک مطالعه‌ی جالب

مطالعات علمی نشان داده‌اند که ماری‌جوآنا با توجه به خواص درمانی که دارد، ممکن است به تسکین درد، بهبود سفتی عضلات و مشکل بی‌خوابی در بیماران مبتلا به ام اس کمک کند. با این حال، شواهد کافی برای تأیید این موضوع به صورت بالینی وجود ندارد.

اپیدمیولوژی

طبق آمارها، بیماری مالتیپل اسکلروزیس نیز مانند سایر بیماری‌ها در حال حرکت به سمت سنین پایین است. به طوری که این بیماری به‌طور معمول در سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی بروز پیدا کرده و در زنان حدود 2 برابر مردان شایع‌تر است.

جمع بندی

با خواندن این مطلب آموختیم که بیماری MS یک بیماری خود ایمنی است. یعنی تحت شرایط ژنتیکی و محیطی، سیستم ایمنی بدن انسان دچار اختلال شده به طوری که سلول‌های بیگانه را از خودی تشخیص نمی‌دهند.

طی این فرآیند یکی از بیماری‌هایی که به دلیل حمله‌ی سلول‌های ایمنی به غلاف میلین نورون‌ها بروز پیدا می‌کند، بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا همان MS معروف است.