الکتروکاردیوگرافی | چیستی، دستگاه‌ها، تشخیص‌ها، فرآیند و خطرات
تا کنون این سؤال برایتان پیش‌آمده است که پزشکان از چه طریقی به بیماری‌ها و مشکلات قلبی پی می‌برند؟ اگر به متخصص قلب و عروق مراجعه کرده باشید احتمالاً پیشاپیش پاسخ این سؤال را می‌دانید. در فصل چهارم زیست‌شناسی سال دهم نیز با پاسخ این سؤال آشنا شده‌اید؛ الکتروکاردیوگرافی. الکتروکاردیوگرافی فعالیت الکتریکی قلب را نشان می‌دهد. در بسیاری از شرایط، پزشک متخصص قلب و عروق برای تشخیص آسیب‌ها و اختلالات احتمالی قلب و شروع فرایند درمان یا حتی تجویز یا تغییر دارو، انجام آن را توصیه می‌کند و بر اساس نتایج حاصل از آن به درمان بیماران خود می‌پردازد.
الکتروکاردیوگرافی یا نوار قلب دقیقاً چیست و چطور انجام می‌شود؟ این آزمایش چه مواردی را در خصوص عملکرد و وضعیت قلب که بدون شک مهم‌ترین ارگان در بدن انسان است، نشان می‌دهد؟ آیا انجام آن عوارضی دارد؟ در این مقاله از مجلهی بیوزوم، به طور کامل با الکتروکاردیوگرافی آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.
ماهیچه‌های قلبی، برای اینکه بتوانند خون را به سراسر بدن پمپ کنند، به یک تحریک الکتریکی نیاز دارند. به وسیله این تحریک الکتریکی، انقباض و انبساط قلب به خوبی انجام می‌شود. الکتروکاردیوگرام (EKG/ECG) از الکترودهای موقت تعبیه شده بر روی قفسه‌ی سینه و اندام‌ها، به‌منظور نظارت، ردیابی و مستندسازی فعالیت الکتریکی قلب برای اهداف تشخیصی استفاده می‌کند. رایانه، اطلاعات را به الگوهایی موج مانند ترجمه می‌کند که کادر درمان می‌توانند آن را تفسیر کنند. الکتروکاردیوگرافی یک روش تشخیصی و آزمایشی سریع و غیرتهاجمی است که هیچ‌گونه عوارضی ندارد و افراد می‌توانند در حالت‌های مختلفی آن را انجام دهند. به‌عنوان‌مثال در حالت درازکشیدن، در حال استراحت یا حتی در حال تحرک و زمانی که مشغول ورزش به‌عنوان بخشی از تست ورزش قلب یا تست استرس اکو هستید نیز می‌توان نوار قلب را دریافت کرد.
مطلب مرتبط: سیستم گردش خون | تکامل، آناتومی، اجزا و عملکرد
انواع دستگاه‌های الکتروکاردیوگرافی
ازآنجایی‌که الکتروکاردیوگرافی معمولی، فعالیت الکتریکی قلب را برای مدت کوتاهی ردیابی می‌کند، احتمالاً در تشخیص بی‌نظمی‌هایی که هر چند وقت یک‌بار اتفاق می‌افتد، ناتوان است. برای جلوگیری از این مشکل و پی‌بردن به بی‌نظمی‌هایی که ممکن است به‌سختی قابل‌تشخیص باشند، کادر درمان از دو دستگاه زیر برای پایش فعالیت قلب کمک می‌گیرد:
هولتر مانیتورینگ (Holter Monitoring)
این دستگاه کوچک و قابل حمل که به وسیله ی باتری کار می‌کند، به مدت 24 تا 48 ساعت توسط الکترودهایی سکه مانند، روی قفسه‌ی سینه فرد متصل می‌ماند تا به طور مداوم فعالیت الکتریکی قلب را در آن بازه زمانی ضبط کند. پس از مدت زمان طی شده، دستگاه به پزشک تحویل داده شده و پزشک، گزارش را تفسیر می‌کند. هولتر مانیتورینگ جهت بررسی سرعت ریتم قلب استفاده می‌شود.
خبر علمی مرتبط: پیوند قلب خوک به انسان برای دومین بار
ایونت مانیتورینگ (Event Monitoring)
این دستگاه نیز مانند دستگاه هولتر مانیتورنگ عمل می‌کند اما از آن کوچک‌تر است و بر خلاف آن بصورت پیوسته ریتم قلب را ذخیره نمی‌کند. بلکه فرد در صورت احساس علائم قلب، دکمه‌ای را می‌فشارد تا ضبط فعالیت قلب، آغاز شود.
تفاوت ECG با EKG چیست؟
در پاسخ به این سؤال که تفاوت EKG و ECG چیست باید گفت که هر دو اصطلاح به یک معنا هستند. تنها تفاوتشان این است که کلمه‌ی EKG از کلمه‌ی آلمانی Elektrokardiogram گرفته شده است که در دو قسمت، حرف “k” جایگزین حرف “c” شده است. بااین‌حال EKG و ECG هر دو با اکوکاردیوگرام (Echocardiogram) که یک سونوگرافی است و تصاویری از ضربان قلب را ایجاد می‌کند، متفاوت هستند.
چه زمانی نیاز به انجام الکتروکاردیوگرافی است؟
پزشک متخصص برای تشخیص بیماری‌ها و اختلالات قلبی و شروع فرایند درمان به نتیجه‌ی این آزمایش نیاز دارد. از همین رو، ممکن است انجام الکتروکاردیوگرافی را در موارد زیر استفاده توصیه کند:
- ارزیابی ریتم قلب و قضاوت در خصوص اینکه آیا این ریتم طبیعی است یا خیر
- تشخیص جریان خون ضعیف در عضله قلب (ایسکمی) به دلیل بیماری عروق کرونر
- تشخیص حمله قلبی
- تشخیص ناهنجاری‌های قلب مانند بزرگ‌شدن محفظه‌ی قلب و اختلال در ساختار و عملکرد دریچه‌های قلب
- بررسی هدایت الکتریکی قلب
- تشخیص آسیب قلبی یا نارسایی قللی
- به‌منظور چکاپ قبل از جراحی
پیام نویسنده: البته از روش‌های دیگری به‌جز الکتروکاردیوگرافی نیز می‌توان به وجود بیماری‌های قلبی یا حملات قلبی پی برد. یکی از این روش‌ها، آزمایش تروپونین (Troponin Test) است. از این آزمایش به‌منظور تشخیص حمله‌ی قلبی، آسیب احتمالی به عضله‌ی قلب یا در شرایطی که آنژین قفسه‌ی صدری رو به وخامت است، استفاده می‌شود. آزمایش تروپونین بر روی نمونه خون وریدی که معمولاً از ناحیه بازو گرفته می‌شود، انجام می‌گیرد.
علاوه بر مواردی که ذکر شد، از نوار قلب در وضعیت‌ها و شرایط زیر نیز استفاده می‌شود:
- استفاده از ضربان‌ساز قلب (Pacemaker)
- شروع به مصرف دارو برای بیماری قلبی
- تجربه‌ی حمله قلبی
علائمی که توسط الکتروکاردیوگرافی تشخیص داده می‌شوند
پزشک متخصص قلب و عروق ممکن در است شرایط مختلفی انجام این آزمایش را توصیه کند. برخی از این شرایط عبارت‌اند از:
- درد در قفسه سینه
- تنگی نفس
- خستگی
- سرگیجه
- تپش قلب یا بی‌نظمی در ضربان قلب
- ضربان قلب تند (تاکی‌کاردی)
فرایند انجام الکتروکاردیوگرافی
الکتروکاردیوگرام را می‌توان در مطب پزشک متخصص یا بیمارستان انجام داد. در ادامه، اقدامات انجام شده در طول این فرایند را توضیح خواهیم داد. با مجلهی بیوزوم همراه باشید.
قبل
پیش از گرفتن نوار قلب، از افراد خواسته می‌شود که لباس استریل بیمارستان را به تن کنند. اگر افراد در قسمت‌هایی از بدنشان که الکترودها در آن قرار می‌گیرند، مو داشته باشند، پزشک ممکن است موها را بتراشد تا الکترودها به بدن بچسبند.
بعد انجام این اقدامات و آماده‌شدن برای شروع فرایند، از فرد خواسته می‌شود که روی میز یا تخت معاینه دراز بکشد.
حین
در طول الکتروکاردیوگرافی، 12 تا 15 حسگر (الکترود) به ژل به قفسه‌ی سینه و اندام‌ها متصل می‌شود. الکترودها تکه‌های سکه‌مانند چسبنده به علاوه‌ی سیم‌هایی هستند که به مانیتور متصل می‌شوند. آن‌ها سیگنال‌های الکتریکی را که باعث ضربان قلب می‌شود، ضبط می‌کنند. کامپیوتر، این اطلاعات را ثبت می‌کند و به‌صورت امواجی روی مانیتور یا روی کاغذ (الکتروکاردیوگراف) نمایش می‌دهد.
افراد می‌توانند در طول آزمایش نفس بکشند، اما باید بی‌حرکت دراز کشیده باشند. حرکت، صحبت‌کردن یا لرزیدن ممکن است در نتایج آزمایش اختلال ایجاد کند. روش استاندارد، چند دقیقه طول می‌کشد.
بعد
معمولاً نیازی به انجام اقدام خاصی بعد از اتمام این فرایند نیست و افراد پس از نوار قلب به فعالیت‌های معمول خود بازمی‌گردند.
چه کسی الکتروکاردیوگرافی را انجام می‌دهد؟
الکتروکاردیوگرافی معمولاً به توصیه پزشک متخصص قلب و عروق تجویز و انجام می‌شود؛ با این‌حال، سایر اعضای کادر درمان که صلاحیت و شایستگی‌شان تأیید شده نیز می‌توانند از افراد نوار قلب بگیرند، به‌خصوص اگر به‌جای قرار برنامه‌ریزی‌شده در مطب پزشک متخصص، نیاز باشد تا در آمبولانس یا به طور اورژانسی و در بیمارستان‌ها این آزمایش انجام شود.
مطلب مرتبط: قلب مصنوعی | چیستی، انواع، عملکرد، مزایا و معایب
خطرات و ریسک‌های الکتروکاردیوگرافی
در مجموع، الکتروکاردیوگرافی روش بسیار بی خطری است. به این دلیل که الکترودهای استفاده شده الکتریسیته تولید نمی‌کنند؛ خطر برق‌گرفتگی در طول این آزمایش وجود ندارد. در این روش، الکترودها فقط فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کنند. با این‌وجود، هنگام برداشتن الکترودها برخی از افراد ممکن است ناراحتی ناچیزی را احساس کنند. احساس این ناراحتی تا حدی مشابه باز کردن بانداژ است و اصلاً موضوع مهمی نیست. برخی از افراد نیز در جایی که الکترودها قرار داده شده‌اند، راش و خارش خفیفی را احساس می‌کنند.
نتایج حاصل از الکتروکاردیوگرافی
کادر بهداشت و درمان ممکن است نتایج این آزمایش را در همان روز یا در قرار ملاقات بعدی با بیمار در میان بگذارد. نتایج به دست آمده از تفسیر نوار قلب، می‌تواند جزئیات و اطلاعات زیر را در اختیار پزشک متخصص یا سایر اعضای کادر درمان قرار بدهد:
- ضربان قلب: معمولاً ضربان قلب را می‌توان با بررسی نبض اندازه‌گیری کرد. اگر نبض به‌سختی احساس شود یا اینکه خیلی سریع و نامنظم باشد، در این صورت نمی‌توان آن را دقیق شمارش کرد. در چنین شرایطی ممکن است این آزمایش مفید واقع شود. الکتروکاردیوگرافی می‌تواند به شناسایی ضربان قلب غیرطبیعی سریع (تاکی‌کاردی) یا ضربان قلب غیرطبیعی آهسته (برادی‌کاردی) کمک کند.
- ریتم قلب: این روش، می‌تواند بی‌نظمی ضربان قلب (آریتمی) را تشخیص دهد. هنگامی که هر بخشی از سیستم الکتریکی قلب به‌درستی کار نکند، احتمال وقوع آریتمی وجود دارد.
- حمله قلبی: نوار قلب می‌تواند شواهدی از حمله قلبی پیشین یا حمله‌ی قلبی فعلی را نشان دهد. الگوهای الکتروکاردیوگرافی می‌تواند به تعیین قسمت آسیب‌دیده‌ی قلب و همچنین میزان آسیب کمک کند.
- خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به قلب: اگر علائمی مانند درد قفسه‌ی سینه داشته باشید، الکتروکاردیوگرافی می‌تواند علت و منشأ این درد را کشف کند و به کادر درمان کمک می‌کند تا پاسخ این پرسش را که آیا کاهش جریان خون‌رسانی به عضله قلب باعث درد قفسه‌ی سینه‌ی شده است یا خیر، تعیین کنند.
- تغییر ساختار قلب: علاوه بر مواردی که پیش از این ذکر شد، این آزمایش می‌تواند سرنخ‌هایی را در مورد بزرگ‌شدن قلب، نقایص قلبی و سایر مشکلات قلبی ارائه دهد.
اگر نتایج الکتروکاردیوگرافی، نشان‌دهنده‌ی وجود مشکلی در ریتم قلب باشد، ممکن است به نوار قلب دیگر یا آزمایش دیگری مانند اکوکاردیوگرام نیاز باشد. روند درمان بستگی به مشخص‌شدن علت و منشأ درد و مشکل قلبی دارد یا به زبان دیگر، دانستن اینکه چه چیزی باعث بروز علائم و نشانه‌ها شده است، در فرایند درمان اهمیت بسیار زیادی دارد.
جمع‌بندی
در این مقاله از مجلهی بیوزوم، با الکتروکاردیوگرافی و اهمیت آن در تشخیص بیماری های قلبی آشنا شدیم. ابتدا به تعریف این روش تشخیصی پرداختیم و سپس انواع دستگاه های به کار رفته در این فرایند را توضیح دادیم. سپس تفاوت بین دو اصطلاح علمی EKG و ECG را بیان کردیم. در ادامه به این سوال پاسخ دادیم که چه زمانی و در چه شرایطی نیاز به انجام آن است؟ بعد از این اشاره‌ی مختصری به این موضوع کردیم که این روش تشخیصی چه علائم و اختلالاتی را می‌تواند تشخیص دهد.
در نهایت، دراین‌خصوص توضیح دادیم که چه کسی مجاز به انجام این آزمایش هست و خطرات احتمالی این روش را نیز گوشزد کردیم. اگر این مطلب از مجلهی بیوزوم برای شما مفید بود، آن را با افراد دیگری که دراین‌خصوص ابهامی دارند، به اشتراک بگذارید.
