دیابت | چیستی، انواع، علل و تشخیص

در دنیای پرشتاب امروزی، نگرانی از ابتلا به بیماری‌ها، بیش از هر زمان دیگری شایع شده است و یکی از بیماری‌های شایع که سن مشخصی ندارد، دیابت است. همان‌طور که در فصل 5 زیست دهم خواندیم؛ با افزایش شیوع دیابت در سطح جهان، این بیماری به یک چالش مهم بهداشت عمومی تبدیل شده است. هدف این مطلب از مجله‌ی بیوزوم، کمک به شما برای درک عمیق‌تر بیماری دیابت و مدیریت آن است. اما به راستی دیابت دقیقاً چیست و چگونه بر عملکرد بدن تأثیر می‌گذارد؟ آیا دیابت انواع مختلفی دارد و اگر چنین است، چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ علائم و نشانه‌های رایج دیابت چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را تشخیص داد؟ چه عواملی در ایجاد دیابت نقش دارند و آیا می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ عوارض احتمالی دیابت چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را کاهش داد؟ افراد مبتلابه دیابت چه تغییراتی در سبک زندگی و راهبردهای مدیریتی می‌توانند اتخاذ کنند تا زندگی سالم و رضایت‌بخشی داشته باشند؟ در این سفر، با مجله‌ی بیوزوم همراه باشید تا با بررسی این سؤالات و موارد دیگر در مورد بیماری دیابت، به درک عمیق‌تری نسبت به این بیماری دست پیدا کنید.

دیابت چیست؟

دیابت یک بیماری مزمن است و زمانی اتفاق می‌افتد که قند خون (گلوکز) بیش از حد بالاتر از میزان طبیعی باشد. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که پانکراس اصلاً انسولین تولید نمی‌کند یا به میزان ناکافی به تولید این ماده می‌پردازد، در نوع دیگری از این بیماری، بدن شما به‌درستی به اثرات انسولین پاسخ نمی‌دهد. دیابت افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار می‌دهد. اکثر اشکال دیابت مزمن (مادام‌العمر) هستند و همه اشکال آن با داروها و یا تغییرات سبک زندگی قابل‌کنترل هستند.

مطلب مرتبط: کربوهیدرات‌ ها، سوخت اصلی سلول‌

گلوکز (قند) عمدتاً از کربوهیدرات‌های موجود در غذا و نوشیدنی شما می‌آید و منبع انرژی بدن و سوخت رایج سلول است. خون، گلوکز را به تک‌تک سلول‌های بدن می‌رساند تا سلول‌ها از آن برای انرژی استفاده کنند.

وقتی گلوکز در جریان خون قرار دارد، برای رسیدن به مقصد نهایی خود به کمک یک «کلید» نیاز دارد. این کلید، هورمون انسولین است. اگر لوزالمعده انسولین کافی تولید نکند یا بدن به‌درستی از آن استفاده نکند، گلوکز در جریان خون تجمع می‌یابد و باعث افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) می‌شود.

با گذشت زمان، داشتن قند خون بالا به‌طور مداوم می‌تواند باعث مشکلات سلامتی، مانند بیماری‌های قلبی، آسیب‌های عصبی و مشکلات چشمی شود.

نام تخصصی دیابت، دیابت شیرین است. نوع دیگری از بیماری‌ها به نام دیابت بی‌مزه نیز وجود دارد، اما دیابت بی‌مزه و دیابت شیرین با یکدیگر متفاوت هستند. هر دوی آن‌ها نام دیابت» را دارند؛ زیرا هر دو باعث تشنگی و تکرر ادرار می‌شوند. دیابت بی‌مزه بسیار نادرتر از دیابت شیرین است

انواع دیابت چیست؟

انواع مختلفی از دیابت وجود دارد. رایج‌ترین اشکال عبارت‌اند از:

• دیابت نوع 2
• پیش دیابت
• دیابت نوع 1
• دیابت بارداری
• دیابت نوع C3
• دیابت خودایمنی نهفته در بزرگ‌سالان
• دیابت با شروع بلوغ در جوانان
• دیابت نوزادی
• دیابت شکننده

در ادامه‌ی این مقاله، با هر یک از انواع دیابت آشنا خواهیم شد.

دیابت نوع1

این نوع دیابت، در حقیقت یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به دلایل نامشخصی به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. تا 10% از افراد مبتلابه دیابت نوع 1 دارند. این نوع از بیماری دیابت، معمولاً در کودکان و بزرگ‌سالان جوان تشخیص داده می‌شود، اما در هر سنی ممکن است ایجاد شود.

مطلب مرتبط: سیستم ایمنی بدن انسان | چیستی، آناتومی، عملکرد و ناهنجاری‌ها

پیش دیابت

این نوع از بیماری دیابت، مرحله قبل از دیابت نوع 2 است که در آن سطح گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی است؛ اما به‌اندازه‌ای بالا نیست که به‌طور رسمی دیابت نوع 2 تشخیص داده شود.

دیابت نوع2

در این نوع، بدن انسولین کافی تولید نمی‌کند و یا سلول‌های بدن به‌طورمعمول به انسولین پاسخ نمی‌دهند که به آن مقاومت به انسولین می‌گویند و این، شایع‌ترین نوع دیابت است دیابت نوع 2 به‌طور عمده بزرگ‌سالان را مبتلا می‌کند، اما کودکان نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند.

دیابت بارداری

این نوع از دیابت، در برخی از افراد در دوران بارداری ایجاد می‌شود. دیابت بارداری معمولاً بعد از بارداری از بین می‌رود. بااین‌حال، افرادی که مبتلابه دیابت بارداری هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در مراحل بعدی زندگی قرار دارند.

دیابت نوع C3

این نوع دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که پانکراس آسیب ببیند (به‌غیراز آسیب خودایمنی) که بر توانایی آن در تولید انسولین تأثیر می‌گذارد. پانکراتیت، سرطان پانکراس، فیبروز کیستیک و هموکروماتوز همگی می‌توانند منجر به آسیب پانکراس شوند که باعث دیابت می‌شود. برداشتن پانکراس (پانکراتکتومی) نیز منجر به نوع 3c می‌شود.

دیابت خود ایمنی نهفته در بزرگسالان LADA

مانند دیابت نوع 1، LADA نیز از یک واکنش خودایمنی ناشی می‌شود، اما بسیار کندتر از نوع 1 ایجاد می‌شود. افراد مبتلابه LADA معمولاً بالای 30 سال سن دارند:

دیابت با شروع بلوغ در جوانان

این بیماری که دیابت تک ژنی نیز نامیده می‌شود، به دلیل یک جهش ژنتیکی ارثی اتفاق می‌افتد که بر نحوه ساخت و استفاده بدن از انسولین تأثیر می‌گذارد. در حال حاضر بیش از 10 نوع مختلف MODY وجود دارد. این بیماری تا 5% از افراد مبتلابه دیابت را تحت تأثیر قرار می‌دهد و معمولاً در خانواده‌ها دیده می‌شود.

دیابت نوزادی

دیابت نوزادی، نوعی نادر از بیماری دیابت است که در شش ماه اول زندگی رخ می‌دهد و همچنین نوعی دیابت تک ژنی است. حدود 50% از نوزادان مبتلابه دیابت نوزادی دارای شکل مادام‌العمر به نام دیابت شیرین نوزادان دائمی هستند. برای نیمی دیگر، این عارضه در عرض چند ماه پس از شروع ناپدید می‌شود، اما می‌تواند بعداً در زندگی فرد عود کند. به این بیماری دیابت شیرین نوزادی گذرا می‌گویند.

دیابت شکننده

دیابت شکننده شکلی از دیابت نوع 1 است که با دوره‌های مکرر و شدید سطوح بالا و پایین قند خون مشخص می‌شود. این بی‌ثباتی اغلب منجر به بستری‌شدن در بیمارستان می‌شود. در موارد نادر، پیوند پانکراس ممکن است برای درمان دائمی دیابت شکننده لازم باشد.

علل دیابت چیست؟

گردش بیش‌ازحد گلوکز در جریان خون بدون درنظرگرفتن نوع آن باعث دیابت می‌شود؛ بااین‌حال، دلیل بالا بودن سطح گلوکز خون بسته به نوع دیابت متفاوت است.

علل دیابت عبارت‌اند از:

• مقاومت به انسولین
• بیماری خودایمنی
• عدم تعادل هورمونی
• آسیب پانکراس
• جهش‌های ژنتیکی
• استفاده طولانی‌مدت از برخی داروها

در ادامه به بررسی برخی از متداول‌ترین علل بروز دیابت می‌پردازیم.

مقاومت به انسولین

دیابت نوع 2 عمدتاً ناشی از مقاومت به انسولین است. مقاومت به انسولین زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های ماهیچه‌ها، چربی و کبد آن‌طور که باید به انسولین پاسخ نمی‌دهند. عوامل و شرایط مختلفی در درجات مختلف مقاومت به انسولین نقش دارند، ازجمله چاقی، کمبود فعالیت بدنی، رژیم غذایی، عدم تعادل هورمونی، ژنتیک و برخی داروها.

مطلب مرتبط: سیستم درون ریز | چیستی، اجزا، عملکرد و ناهنجاری‌ها

بیماری خود ایمنی

دیابت نوع 1 و LADA زمانی اتفاق می‌افتند که سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند.

عدم تعادل هورمونی

در دوران بارداری، جفت هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که باعث مقاومت به انسولین می‌شوند. اگر پانکراس نتواند انسولین کافی برای غلبه بر مقاومت به انسولین تولید کند، ممکن است فرد به دیابت بارداری مبتلا شود. سایر بیماری‌های مرتبط با هورمون مانند آکرومگالی و سندرم کوشینگ نیز می‌توانند باعث دیابت نوع 2 شوند.

آسیب پانکراس

آسیب فیزیکی ناشی از یک بیماری، جراحی یا جراحت به لوزالمعده، می‌تواند بر توانایی پانکراس در ساخت انسولین تأثیر بگذارد و منجر به دیابت نوع 3c شود.

جهش‌های ژنتیکی

برخی جهش‌های ژنتیکی می‌توانند باعث MODY و دیابت نوزادی شوند.

استفاده طولانی مدت از برخی داروها

استفاده طولانی‌مدت از برخی داروها نیز می‌تواند منجر به دیابت نوع 2 شود، ازجمله داروهای HIV/AIDS و کورتیکواستروئیدها.

علائم دیابت چیست؟

علائم دیابت عبارت‌اند از:

• افزایش تشنگی (پلی دیپسی) و خشکی دهان
• تکرر ادرار
• خستگی
• تاری دید
• کاهش وزن غیرقابل توضیح
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن در دست یا پا
• زخم‌ها یا بریدگی‌هایی که به‌کندی بهبود می‌یابند
• عفونت‌های مکرر پوستی یا قارچی واژن

در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علائم، مهم است که فرد، با پزشک خود مشورت کند.

جزئیات بیشتر در مورد علائم هر نوع دیابت

دیابت نوع 1

علائم T1D می‌تواند به‌سرعت ایجاد شود. طی چند هفته یا چند ماه علائم این نوع از دیابت ظاهر می‌شود. ممکن است علائم دیگری ایجاد شوند که نشانه‌های یک عارضه شدید به نام کتواسیدوز مرتبط با دیابت (DKA) است. کتواسیدوز مرتبط با دیابت، تهدیدکننده‌ی زندگی است و نیاز به درمان فوری پزشکی دارد. علائم DKA شامل استفراغ، درد معده، تنفس با بوی میوه و تنفس سخت است.

دیابت نوع 2 و پیش دیابت

ممکن است فرد اصلاً علائمی نداشته باشد، یا ممکن است متوجه آن نشود؛ زیرا به‌کندی ایجاد می‌شوند. آزمایش خون معمول ممکن است قبل از تشخیص علائم، سطح قند خون بالا را نشان دهد. یکی دیگر از نشانه‌های احتمالی پیش دیابت، تیره شدن پوست در قسمت‌های خاصی از بدن (آکانتوز نیگریکانس) است.

دیابت بارداری

معمولاً نمی‌توان متوجه علائم دیابت بارداری شد. به همین دلیل پزشک بین هفته‌های 24 تا 28 بارداری فرد را ازنظر دیابت بارداری آزمایش می‌کند.

تشخیص دیابت

ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی دیابت را با بررسی سطح گلوکز شما در آزمایش خون تشخیص می‌دهند. سه آزمایش سطح گلوکز خون شما را اندازه‌گیری می‌کنند که در ادامه با هریک از این آزمایش‌ها آشنا می‌شویم.

• آزمایش قند خون ناشتا
• آزمایش تصادفی قند خون
• A1C

آزمایش قند خون ناشتا

برای این آزمایش، به ناشتایی نیاز است و حداقل هشت ساعت قبل از آزمایش، مصرف انواع مواد غذایی و نوشیدنی‌ها ممنوع است. این آزمایش به پزشک شما اجازه می‌دهد قند خون پایه شما را بررسی کند.

آزمایش تصادفی قند خون

آزمایش قند خون تصادفی به این معنی است که شما می‌توانید این آزمایش را در هرزمانی صرف‌نظر از اینکه ناشتا هستید یا خیر انجام دهید.

A1C

این آزمایش که HbA1C یا آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله نیز نامیده می‌شود، میانگین سطح گلوکز خون شما را در دو تا سه ماه گذشته نشان می‌دهد.

برای غربالگری و تشخیص دیابت بارداری، پزشکان یک آزمایش تحمل گلوکز خوراکی را تجویز می‌کنند.

نتایج آزمایش معمولاً وضعیت دیابت را مشخص می‌کند و نشان می‌دهد که شما دیابت ندارید، پیش دیابت دارید یا دیابت دارید. این مقادیر ممکن است کمی متفاوت باشد. علاوه بر این، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی برای تشخیص دیابت به بیش از یک آزمایش متکی هستند.

کنترل و مدیریت دیابت

دیابت یک وضعیت پیچیده است، بنابراین مدیریت آن شامل چندین استراتژی است. علاوه بر این، دیابت روی همه افراد متفاوت تأثیر می‌گذارد، بنابراین برنامه‌های مدیریتی کاملاً منحصربه‌فرد هستند.

چهار جنبه اصلی مدیریت دیابت عبارت‌اند از:

پایش قند خون

نظارت بر قند خون (گلوکز) برای تعیین میزان عملکرد برنامه درمانی فعلی، کلیدی است. این اقدام، اطلاعاتی در مورد نحوه مدیریت دیابت به‌صورت روزانه و گاهی اوقات حتی ساعتی می‌دهد. فرد می‌تواند سطح قند خون خود را با بررسی‌های مکرر با گلوکز متر و یا با یک مانیتور قند مداوم (CGM) کنترل کند.

داروهای خوراکی دیابت

داروهای خوراکی دیابت (که از طریق خوراکی مصرف می‌شوند) به مدیریت سطح قند خون در افرادی که دیابت دارند؛ اما هنوز مقداری انسولین تولید می‌کنند – عمدتاً افراد مبتلابه دیابت نوع 2 و پیش دیابت – کمک می‌کنند. افراد مبتلابه دیابت بارداری ممکن است به داروهای خوراکی نیز نیاز داشته باشند. چندین نوع مختلف وجود دارد. متفورمین رایج‌ترین است.

انسولین

افراد مبتلابه دیابت نوع 1 برای زندگی و مدیریت دیابت نیاز به تزریق انسولین مصنوعی دارند. برخی از افراد مبتلابه دیابت نوع 2 نیز به انسولین نیاز دارند. انواع مختلفی از انسولین مصنوعی وجود دارد که هرکدام با سرعت‌های متفاوتی شروع به کار می‌کنند و برای مدت‌زمان متفاوتی در بدن شما باقی می‌مانند. چهار راه اصلی که می‌توانید انسولین مصرف کنید شامل انسولین تزریقی با سرنگ (شات)، قلم انسولین، پمپ انسولین و انسولین استنشاقی سریع‌الاثر است.

رژیم غذایی

برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی و انتخاب یک رژیم غذایی سالم، یکی از جنبه‌های کلیدی مدیریت دیابت است، زیرا غذا تأثیر زیادی بر قند خون دارد. اگر فرد انسولین مصرف می‌کند، شمارش کربوهیدرات‌ها در غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کند بخش بزرگی از مدیریت دیابت است. مقدار کربوهیدراتی که فرد می‌خورد تعیین‌کننده‌ی میزان انسولین موردنیاز در وعده‌های غذایی است. عادات غذایی سالم نیز می‌تواند در مدیریت وزن و کاهش خطر بیماری قلبی به افراد کمک کند.

ورزش

فعالیت بدنی منظم، حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد (و به کاهش مقاومت به انسولین کمک می‌کند)، بنابراین ورزش منظم بخش مهمی از مدیریت برای همه افراد مبتلابه دیابت است.

باتوجه‌به افزایش خطر بیماری قلبی، حفظ سلامتی نیز مهم است:

• وزن
• فشارخون
• کلسترول

پیشگیری از ابتلا به دیابت

علی‌رغم اینکه نمی‌توان از اشکال خودایمنی و ژنتیکی دیابت جلوگیری کرد، اما اقداماتی وجود دارد که می‌توان برای کاهش خطر ابتلا به‌پیش دیابت، دیابت نوع 2 و دیابت بارداری انجام داد، ازجمله:

• استفاده از یک رژیم غذایی سالم مثل رژیم مدیترانه‌ای
• فعالیت بدنی به مقدار حداقل پنج روز در هفته و 30 دقیقه در روز
• نگه‌داشتن وزن در محدوده‌ی ایده آل و مطلوب
• مدیریت استرس
• محدود کردن مصرف الکل
• خواب کافی (معمولاً 7 تا 9 ساعت) و درمان اختلالات خواب
• ترک سیگار
• مصرف منظم داروهای تجویزشده توسط پزشک متخصص

توجه به این نکته مهم است که برخی از عوامل خطر دیابت وجود دارد که نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد، مانند ژنتیک و سابقه خانوادگی، سن و نژاد. باید دانست که دیابت نوع 2 یک وضعیت پیچیده است که عوامل مؤثر بسیاری را در برمی‌گیرد.

جمع‌بندی

در این مقاله از مجله‌ی بیوزوم، با بیماری شایع دیابت به‌طور مفصل آشنا شدیم. دانستیم که دیابت چیست انواع دیابت را شناختیم و با راه‌های تشخیص این بیماری به‌طور مختصر آشنا شدیم. دانستیم که علی‌رغم اینکه بیماری دیابت به‌خودی‌خود یک بیماری کشنده نیست، اما بی‌توجهی به نکات مدیریت و نحوه‌ی کنترل بیماری، می‌تواند به قیمت جان ما و عزیزانمان تمام شود.