سیستم برون ریز | چیستی، آناتومی، انواع و عملکرد

همان‌طور که در فصل چهارم کتاب زیست‌شناسی سال یازدهم درباره‌ی سیستم برون ریز خواندیم ارتباط بین بخش‌های مختلف بدن  برای حفظ عملکرد بافت‌های مختلف و حیات بدن ضروری است. پیک‌های شیمیایی و عصبی مختلف باعث ارتباط بین بخش های دور و نزدیک بدن با هم شده است. در ادامه با نوعی دیگر از سیستم‌های ارتباطی جذاب که در جهت ارتباط و حفظ عملکرد بخش های مختلف بدن است آشنا می‌شویم، پس با مجله بیوزوم همراه باشید.

سیستم برون ریز چیست؟

سیستم برون‌ ریز از غددی که  در سراسر بدن هستند تشکیل شده است که وظایف بسیاری را انجام می‌دهند. سیستم برون‌ریز بخشی از سیستم عصبی خودمختار است که اعمال غیرارادی را کنترل می‌کند که از تندرستی فرد حمایت می‌کند.

غدد اندام‌های کوچکی هستند که موادی را ترشح می‌کنند که فرآیندهای بیولوژیکی خاصی را تحریک می‌کنند. به عنوان مثال، غدد بزاقی بزاق تولید می‌کنند تا دهان را مرطوب نگه دارند.

مطلب مرتبط: سیستم درون ریز | چیستی، اجزا، عملکرد و ناهنجاری‌ها

تفاوت‌های بین سیستم درون‌ریز و برون‌ریز

سیستم غدد درون‌ریز: غدد درون‌ریز هورمون‌ها را ترشح می‌کنند و آن‌ها را مستقیماً وارد جریان خون می‌کنند، سپس جریان خون هورمون‌ها را به بافت‌های هدف می‌رساند.

سیستم برون‌ریز: غدد برون‌ریز موادی را در مجاری ترشح می‌کنند که این مواد را به سطح بافت‌های هدف می‌رسانند.

غدد سیستم برون ریز در کجای بدن یافت می‌شوند؟

غدد برون ریز عملکردهای خاصی را در بدن کنترل می‌کنند و به طور خاص در اندام‌های زیر یافت می‌شوند:

• سینه‌ها
• دهان، به طور خاص تولید بزاق
• پانکراس
• پوست و مو
• روده باریک (دئودنوم)

ساختار غدد  سیستم برون ریز

همان‌طور که قبلا اشاره شد غدد برون ریز روی یک سطح ترشح می‌کنند و دارای “مجرای” پوشیده از اپیتلیوم هستند و می‌توانند ساده یا مرکب باشند.

غدد ساده: این غدد یک مجرای واحد و بدون انشعاب دارند. به عنوان مثال می‌توان به غدد چربی، کریپت‌های روده و غدد رحم اشاره کرد.

غدد مرکب: این غدد دارای مجراهای متعدد و منشعب هستند. به عنوان مثال می‌توان به غدد بزاقی و پانکراس اشاره کرد.

غدد برون ریز را می توان بر اساس روش ترشح، ترکیب تولید شده یا شکل غده طبقه بندی کرد.

غدد برون‌ریز بر اساس شکل واحد ترشحی آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند:

غدد لوله‌ای: این غدد دارای واحدهای ترشحی هستند که شبیه شکل لوله مانند هستند و در رحم، دستگاه گوارش و غدد عرق یافت می‌شوند.

غدد آسینار (آلوئولی): این غدد دارای واحد ترشحی گردتری هستند و در سینه یافت می‌شوند.

واحدهای ترشحی هر دو شکل، به عنوان غده توبولوآسینار یا توبولوآلوئولار شناخته می‌شوند و در پانکراس و غدد بزاقی یافت می‌شوند.

سه نوع غدد برون ریز بر اساس روش ترشح عبارتند از:

غدد مروکرین

این غدد شایع‌ترین زیرگروه غدد برون‌ریز هستند. سلول‌های غده محصولات خود را از طریق غشای سلولی به داخل مجرای مجرای بدون از دست دادن هیچ بخشی از سلول دفع می‌کنند.

غدد آپوکرین

این غدد محصولات خود را با فشار دادن بخشی از غشای سلولی که حاوی ترشحات است به داخل مجرا ترشح می‌کنند.

غدد هولوکرین

این غدد محصولات خود را با پارگی کل سلول آزاد می‌کنند.

بر اساس ترکیب تولید شده غدد برون‌ریز به صورت زیر دسته بندی می‌شوند:

• غدد مخاطی مخلوط گلیکوپروتئین (مخاط) ترشح می‌کنند.
• غدد سروزی مایعی آبکی حاوی انواع آنزیم‌ها ترشح می‌کنند.
• و در نهایت غدد مختلط مخلوطی از ترشحات مخاطی و سروزی ترشح می‌کنند.

انواع غدد سیستم برون ریز

بسیاری از اندام‌های بدن شما از غدد برون ریز برای عملکرد صحیح استفاده می‌کنند. نمونه‌هایی از غدد برون‌ریز عبارتند از:

غدد عرق

غدد عرق، عرق را ایجاد و ترشح می‌کنند. نوعی غده عرق به نام غدد عرق اکرین تقریبا تمام سطح بدن شما را می‌پوشاند. این غدد عرق عرق شفاف و غیر روغنی تولید می‌کنند که به کنترل دمای بدن کمک می‌کند.

غدد چربی

غدد چربی نیز روی پوست قرار دارند، اما آن‌ها به فولیکول‌های موی شما باز می‌شوند. غدد سباسه سبوم ترشح می‌کنند. سبوم یک ماده روغنی است که مو و پوست را روان و محافظت می‌کند.

غدد بزاقی

غدد بزاقی بزاق ایجاد و ترشح می‌کنند. بزاق به جویدن، بلع و هضم غذا کمک می‌کند. همچنین به روغن‎کاری (کاهش اصطکاک) و محافظت از پوشش داخلی بافت‌های بدن کمک می‌کند.

غدد اشکی

غدد اشکی شما در بالای پلک بالایی قرار دارند. آن‌ها مایعی را ایجاد و ترشح می‌کنند که هر بار که پلک می زنید وارد چشم شما می‌شود. این مایع به حفظ رطوبت چشم کمک می‌کند.

غدد پستانی

غدد پستانی شیر تولید می‌کنند. شیر سرشار از مواد مغذی است و به محافظت از سیستم ایمنی در حال رشد کودک کمک می‌کند.

غدد سرومینوز

غدد پستانی شیر تولید می‌کنند. شیر سرشار از مواد مغذی است و به محافظت از سیستم ایمنی در حال رشد کودک کمک می‌کند.

غدد معده

غدد معده آنزیم‌هایی را آزاد می‌کنند که به تجزیه غذا کمک می‌کند، آن‌ها همچنین به بدن شما کمک می‌کنند تا مواد مغذی مهم را جذب کند.

غدد برونر

غدد برونر در قسمت اول روده کوچک شما قرار دارند. این دوازدهه شما نامیده می‌شود. غدد برونر مخاطی تولید می‌کنند که از اثنی عشر در برابر اسید معده محافظت می‌کند. غدد برونر همچنین به بدن در هضم غذا و جذب مواد مغذی کمک می‌کنند.

عملکرد سیستم برون ریز

غدد سیستم برون ریز عملکردهای مختلفی را بر عهده می‌گیرند.

• غدد پستانی شیر تولید می‌کنند.
• غدد مخاطی برای پوشش و محافظت از بافت ظریف مخاط تولید می‌کنند.
• غدد چربی یک ماده روغنی را روی سطح مو و پوست شما تولید می‌کنند.
• غدد سروزی مواد آبکی مانند عرق و بزاق تولید می‌کنند.

جمع‌بندی

در این مبحث با سیستم برون‌ریز و تفاوت آن یا سیستم درون‌ریز آشنا شدیم. آموختیم که سیستم برون‌ریز مجموعه‌ای از غدد در سراسر بدن است که موادی را از طریق مجاری روی سطوح بدن ترشح می‌کند. این غدد بخشی از سیستم عصبی خودمختار هستند که اعمال غیرارادی را کنترل می‌کند که از سلامت بدن حمایت می‌کند. غدد برون ریز موادی ترشح می‌کنند که باعث تحریک فرآیندهای بیولوژیکی خاصی مانند عرق، اشک، بزاق، شیر و مخاط می‌شوند.