آلرژی | چیستی، علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان

همان‌طور که در فصل پنجم کتاب زیست‌شناسی یازدهم درباره‌ی آلرژی خواندیم سیستم ایمنی از طریق سدهای دفاعی و مکانیسم‌های مختلف بدن از ورود میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا به بدن جلوگیری می‌کند و از سلامت بدن محافظت می‌کند. ولی گاهی سیستم ایمنی بدن در برخی افراد در مقابل برخی مواد که مضر نیستند نیز واکنش نشان می‌دهد که این اتفاق منجر به علائم و عوارضی برای سلامت فرد می‌شود که به‌اصطلاح حساسیت گفته می‌شود؛ اما چه عاملی باعث این واکنش می‌شود و چه خطری برای سلامت بدن ممکن است داشته باشد؟ در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا پاسخ این سؤالات را دریابید.

آلرژی چیست؟

آلرژی یا حساسیت واکنش بدن شما به یک پروتئین خارجی است که آن را آلرژن می‌نامند. معمولاً این پروتئین‌ها (آلرژن‌ها) بی‌ضرر هستند. بااین‌حال، اگر به پروتئین خاصی حساسیت دارید، سیستم ایمنی بدن نسبت به حضور آن در بدن بیش‌ازحد واکنش نشان می‌دهد.

مطلب مرتبط: پروتئین چیست به زبان ساده

واکنش آلرژیک چیست؟

واکنش آلرژیک فرایندی است که بدن به یک آلرژن پاسخ می‌دهد.

اگر سیستم ایمنی بدن انسان با یک عامل خارجی برخورد کند، با تولید آنتی‌بادی از خود دفاع می‌کند و به عامل خارجی پاسخ می‌دهد. آنتی‌بادی یا ایمونوگلوبین معمولاً از جنس پروتئین است و برای مقابله با عوامل خارجی توسط سلول‌های ایمنی تولید می‌شود. در بدن انسان 5 نوع متفاوت آنتی‌بادی در شرایط متفاوتی تولید می‌شود. اگر حساسیت دارید، اولین باری که با یک آلرژن خاص مواجه می‌شوید، بدن شما با ایجاد ایمونوگلوبولین E (IgE) به آن عامل خارجی پاسخ می‌دهد.

آنتی‌بادی‌های IgE به ماست‌سل‌ها (سلول‌های پاسخ‌دهنده به آلرژن) که در پوست، مجاری تنفسی و غشای مخاطی هستند، متصل می‌شوند.

آنتی‌بادی‌ها، آلرژن‌ها را در بدن پیدا می‌کنند و با بردن آن‌ها به ماست‌سل، به سطحی از ماست‌سل که گیرنده خاص آلرژن است متصل می‌شوند و به حذف آن‌ها توسط ماست‌سل کمک می‌کنند. این عمل باعث می‌شود که ماست‌سل‌ها هیستامین آزاد کنند. هیستامین ماده‌ای شیمیایی است که باعث ایجاد علائم حساسیت می‌شود.

مطلب مرتبط: سیستم ایمنی بدن انسان | چیستی، آناتومی، عملکرد و ناهنجاری‌ها

شایع‌ترین آلرژی‌ها

آلرژی بسیار رایج است. سالانه بیش از 50 میلیون نفر در ایالات‌متحده یک واکنش آلرژیک دارند و ششمین علت اصلی بیماری‌های طولانی‌مدت در ایالات‌متحده هستند.

شایع‌ترین آلرژی‌ها عبارت‌اند از:

غذاهای خاص

حساسیت غذایی زمانی ایجاد می‌شود که بدن یک آنتی‌بادی خاص را برای یک غذای خاص آزاد می‌کند. یک واکنش آلرژیک در عرض چند دقیقه پس از خوردن غذا رخ می‌دهد و علائم می‌تواند شدید باشد. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خارش در سراسر بدن (خارش عمومی)
• خارش فقط در یک قسمت خاص از بدن (خارش موضعی)
• تهوع و استفراغ
• کهیرها
• تورم در اطراف دهان، ازجمله گلو، زبان یا صورت.

اگر آلرژی غذایی با واسطه IgE رخ دهد، علائم ممکن است شامل آنافیلاکسی نیز باشد. علائم آلرژی ممکن است به‌صورت هر یک از علائم بالا یا ترکیبی از علائم بالا ظاهر شود. معمولاً در عرض 30 دقیقه پس از خوردن غذایی که فرد به آن حساسیت دارد رخ می‌دهد.

شایع‌ترین عوامل حساسیت‌های غذایی در بزرگسالان و کودکان عبارت‌اند از:

• شیر
• تخم مرغ
• گندم
• سویا
• بادام زمینی
• آجیل درختی

مواد استنشاقی

آلرژن‌های استنشاقی موادی هستند که در هوا تنفس می‌شوند، و شامل دو نوع آلرژن‌های دائمی (که ممکن است در طول سال روی شما تأثیر بگذارند) و آلرژن‌های فصلی هستند.

علائم حساسیت استنشاقی عبارت‌اند از:

• آبریزش بینی
• گرفتگی بینی
• خارش بینی
• عطسه کردن
• خارش چشم
• چشمان اشک‌آلود

اگر آسم دارید، آلرژن‌های استنشاقی نیز می‌تواند علائم شما ازجمله خس‌خس سینه و تنگی نفس را تحریک یا بدتر کند.

آلرژن‌های دائمی

• حیوانات خانگی: آلرژن‌های حیوانات خانگی شامل پروتئین‌های خاصی در خز حیوانات، پوست (شوره)، ادرار و بزاق هستند.
• کنه‌های گرد و غبار: کنه‌های گرد و غبار کوچک و هشت پا، از خویشاوندان عنکبوت‌ها هستند. کنه‌های گرد و غبار برای دیدن با چشم بسیار کوچک هستند، آن‌ها در گرد و غبار و الیاف اشیاء خانگی مانند بالش، تشک، فرش و اثاثه یا لوازم داخلی زندگی می‌کنند.
• سوسک‌ها: سوسک‌ها حشرات قهوه‌ای مایل به قرمزی هستند که 1.5 تا 2 اینچ طول دارند. پروتئین‌های موجود در مدفوع، آب دهان، تخم و قسمت‌های مرده بدن آن‌ها می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک شود.
• کپک‌ها: کپک‌ها قارچ‌های کوچکی هستند (تجمع قارچ)، آن‌ها هاگ‌هایی دارند که مانند گرده در هوا شناور هستند. آلرژن‌های رایج کپک شامل آسپرژیلوس (Aspergillus)، کلادوسپوریوم (Cladosporium) و آلترناریا (Alternaria) هستند.
• گرده گل: آلرژن‌های فصلی شامل گرده می‌شود. گرده‌ها میکروسپورهای درختان، علف‌ها یا علف‌های هرز هستند که به‌صورت گرد و غبار ریز روی سطوح ظاهر یا در هوا شناور می‌شوند. ازآنجاکه گرده‌افشانی گیاهان عموماً در فصل بهار رخ می‌دهد، گرده درختان و گیاهان گل‌دار عموماً در بهار ظاهر می‌شوند، درحالی‌که گرده‌های علف‌های هرز عموماً در پاییز ظاهر می‌شوند.

داروها

برخی از داروها می‌توانند باعث واکنش آلرژیک شوند. داروها ممکن است گیاهی، بدون نسخه (OTC) یا نسخه‌ای باشند.

داروهای رایجی که باعث حساسیت می‌شوند عبارت‌اند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
• انسولین
• داروهای شیمی‌درمانی

علائم حساسیت به داروها عبارت‌اند از:

• راش یا بثورات پوست
• کهیرهای پوستی
• خارش
• تنگی نفس
• تورم

لاستیک

حساسیت به لاتکس یا لاستیک پس از تماس مکرر با لاستیک طبیعی ایجاد می‌شود.

محصولات متداول لاستیکی طبیعی عبارت‌اند از:

• دستکش لاستیکی
• بالن
• کاندوم
• بانداژ
• توپ‌های لاستیکی

شایع‌ترین واکنش به لاتکس، تحریک پوست (درماتیت تماسی) است. این به‌صورت بثورات در ناحیه‌ای از پوست که لاستیک را لمس کرده است ظاهر می‌شود. ممکن است در عرض چند دقیقه پس از قرار گرفتن در معرض لاتکس ایجاد شود. علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کهیرها
• آبریزش بینی
• خارش بینی
• دشواری در تنفس

زهر یا حشرات نیش دار

حشرات گزنده می‌توانند زهری را تزریق کنند که یک ماده سمی است. سم موجود در نیش حشرات می‌تواند باعث ایجاد حساسیت شود. رایج‌ترین حشرات گزنده که باعث واکنش‌های آلرژیک می‌شوند عبارت‌اند از:

• زنبورعسل
• مورچه‌های آتشین
• زنبور سرخ
• زنبور زرد

 علائم زهر با آنافیلاکسی همخوانی دارد. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• دشواری در تنفس
• کندوها
• تورم در صورت، دهان یا گلو
• خس‌خس سینه
• مشکل در بلع
• نبض سریع
• سرگیجه
• افت فشارخون

چه چیزی باعث آلرژی می‌شود؟

حساسیت زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن به یک ماده یا پروتئین خارجی واکنش نشان دهد.

آیا آلرژی مسری است؟

آلرژی مسری نیست. شما نمی‌توانید حساسیت خود را به فرد دیگری منتقل کنید.

تشخیص آلرژی

اگر فکر می‌کنید آلرژی دارید، منتظر نمانید تا ببینید علائم شما از بین می‌رود یا خیر. اگر علائم شما بیش از یک یا دو هفته طول بکشد یا در زمان‌های خاصی از سال عود کند، با یک متخصص ملاقات کنید.

متخصص آلرژی یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی یا پزشک است که در این زمینه تخصص دارد. آن‌ها می‌توانند از طریق آزمایش‌ها به تشخیص آلرژی شما کمک کنند.

درمان آلرژی

‌ اجتناب از آلرژن‌ها یک رویکرد درمانی و پیشگیرانه مهم است. بااین‌حال، اغلب واکنش‌های آلرژیک را به‌طور کامل پایان نمی‌دهد. داروهای ضد آلرژی بدون نسخه و نسخه‌ای نیز راه‌حلی برای مدیریت آلرژی هستند این داروها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

آنتی‌هیستامین‌ها (Antihistamines)

• فکسوفنادین (Fexofenadine)
• لوراتادین (Loratadine)
• ستیریزین (Cetirizine)

اسپری بینی (Nasal sprays)

این داروها برای استفاده روزانه بسیار مؤثر و بی‌خطر هستند، اما درمان در این مورد ممکن است چند روز تا یک هفته طول بکشد.

• اسپری بینی فلوتیکاسون (Fluticasone)
• کرومولین سدیم (Cromolyn sodium)
• اسپری بینی آنتی‌هیستامین (Antihistamine)

ضد احتقان‌ها (Decongestants)

این داروها باید با احتیاط در درمان آلرژی به دلیل عوارض جانبی بیشتر و نگرانی‌های مربوط به استفاده طولانی‌مدت استفاده شوند.

• اکسی متازولین (Oxymetazoline)
• فنیل آفرین (Phenylephrine)
• سودوافدرین (Phenylephrine)

داروهای آسم (Asthma medications)

• گشادکننده‌های برونش استنشاقی یا خوراکی
• استروئیدهای استنشاقی
• آنتی لوکوترین‌های خوراکی، ازجمله مونتلوکاست (Montelukast)، زفیرلوکاست (Zafirlukast) و زیلوتون (Zileuton)
• داروهای تزریقی، ازجمله Omalizumab، Dupilumab یا Benralizumab.

ایمونوتراپی

اگر نتوانید علائم حساسیت خود را از طریق داروهای بدون نسخه و تجویزی و پرهیز از آلرژن‌ها مدیریت کنید، ممکن است یک متخصص ایمونوتراپی (واکسن‌های آلرژی) و/یا ایمونوتراپی زیرزبانی را برای درمان توصیه کند. پزشک متخصص شما را در معرض مقادیر کمی از آلرژن‌ها قرار می‌دهد و به‌تدریج دوز را طی چند ماه افزایش می‌دهد. در معرض قرار گرفتن تدریجی باعث ایجاد تحمل نسبت به آلرژن می‌شود.

شستشوی بینی با آب نمک

پوار وسیله‌ای است که بدون نسخه تجویز می‌شود که محلول نمکی را از طریق مجرای بینی شما به داخل مجاری فشار می‌دهد. این عمل به پاک‌سازی مخاط و آلرژن‌های محبوس شده در مجرای بینی کمک می‌کند.

بهترین درمان برای آلرژی چیست؟

‌ اسپری‌های استروئیدی بینی معمولاً مؤثرترین دارو برای افراد مبتلا به علائم رینیت آلرژیک هستند. آنتی‌هیستامین‌ها برخی از اثرات هیستامین را مسدود می‌کنند و ممکن است مزایای بیشتری را ارائه دهند. ایمونوتراپی به ایجاد تحمل نسبت به آلرژن‌ها کمک می‌کند و می‌تواند بسیاری از علائم مربوط به قرار گرفتن در معرض آلرژی استنشاقی را بهبود بخشد.

به یاد داشته باشید، بدن شما منحصربه‌فرد است. داروهای بدون نسخه یا نسخه‌ای برای یک فرد ممکن است برای شما خوب کار نکنند.

با یک پزشک یا متخصص آلرژی صحبت کنید، آن‌ها می‌توانند بهترین درمان را برای شما توصیه کنند.

پیشگیری از آلرژی

بهترین راه برای پیشگیری دوری از آلرژن‌ها است. همچنین می‌توانید روزانه آنتی‌هیستامین‌ها یا سایر داروها را برای کمک به کنترل علائم و کاهش واکنش آلرژیک مصرف کنید.

اگر به حیوانات حساسیت دارید، از نوازش، در آغوش گرفتن یا بوسیدن حیوانات خودداری کنید. اجازه ندهید آن‌ها در اتاق خواب یا روی مبلمان شما قرار گیرند.

جاروبرقی منظم فرش‌ها و سایر سطوح به حذف گرد و غبار، شوره حیوانات، گرده‌ها و سایر مواد حساسیت‌زا کمک می‌کند.

فیلترهای هوای ذرات با راندمان بالا (HEPA) نیز می‌توانند کمک کنند. این تصفیه‌کننده‌های هوا آلرژن‌های موجود در هوا را از محیط شما حذف می‌کنند.

جمع‌بندی

امید است با مطالعه این مطلب به شناختی کامل از حساسیت و عوامل به وجود آورنده آن رسیده باشید. حساسیت زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به یک ماده خارجی که به‌عنوان آلرژن شناخته می‌شود، واکنش نشان ‌دهد. محرک‌ها  یا آلرژن‌های رایج می‌توانند اعم از دانه‌های گرده تا برخی غذاها و داروها باشند. سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که در حالت آماده‌باش برای آن آلرژن خاص باقی می‌مانند. وقتی دوباره در معرض آلرژن قرار می‌گیرند، این آنتی‌بادی‌ها می‌توانند مواد شیمیایی سیستم ایمنی مانند هیستامین را آزاد کنند که باعث علائم حساسیت می‌شود. درمان آلرژی می‌تواند به تسکین علائم آن کمک کند، اما اکثر آن‌ها قابل درمان نیستند. اجتناب یا به حداقل رساندن آلرژن به شناسایی علت آلرژی و اتخاذ اقداماتی برای کاهش مواجهه با آلرژن بستگی دارد.