جواب فعالیت های زیست دهم – آپدیت 1402

همان‌طور که می‌دانیم، آموزش زیست شناسی علاوه‌بر تدریس تئوری، بر پایه‌ی پژوهش و آزمایش نیز استوار است. به همین علت، در کتب درسی شاهد بخش‌هایی تحت عنوان فعالیت هستیم که با طرح یک آزمایش یا تحقیق مرتبط با سرفصل، به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا فرآیند آموزش را به شکلی مفهومی‌تر طی کرده و صرفا مباحث زیست شناسی را حفظ نکنند. با این حال، متاسفانه ما در برخی از مدارس شاهد آن هستیم که آموزش زیست شناسی را صرفا به صورت تئوری تدریس نموده و دانش‌آموزان اغلب پس از اتمام سال تحصیلی، آموخته‌های خود را از یاد می‌برند. به همین علت، ما در مجله‌ی بیوزوم قصد داریم تا با استفاده از پاسخ‌های مفهومی، تصاویر و ویدئوهای آموزشی، به نیمه‌ی دوم آموزش زیست که شامل تحقیق، پژوهش و آزمایش هست پرداخته تا شما دانش‌آموزان عزیز تجربه‌ی یادگیری بهتری داشته باشید.

در این مطلب که به بررسی جواب فعالیت های زیست دهم پرداخته است، با مجله‌ی بیوزوم همراه باشید.

مطلب مرتبط: جواب فعالیت های زیست یازدهم

مطلب مرتبط: جواب فعالیت های زیست دوازدهم

جواب فعالیت های زیست دهم فصل اول

همان‌طور که می‌دانیم، فصل اول کتاب زیست دهم به مباحث پایه‌ای زیست شناسی پرداخته است. به همین دلیل توجه به آزمایش‌ها و سوالات پژوهشی آن برای فراگیری بهتر، از اهمیت بالایی برخوردار است. پس با مجله‌ی بیوزوم همراه باشید تا جواب فعالیت های زیست دهم (فصل اول) را با یکدیگر بررسی کنیم.

جواب فعالیت‌ فصل اول صفحه‌ 2 زیست دهم

1- یک روزنامه خبری معمولی تهیه کنید. خبرهای مربوط به زیست شناسی را انتخاب کنید (برای تعیین خبرهای مربوط به زیست شناسی از معلم خود کمک بگیرید)

در روزنامه‌ای که انتخاب کرده‌اید، چند درصد از خبرها به زیست شناسی مربوط است؟ از این خبرها چند خبر خوب و چند خبر بد هستند؟

می‌توانید به جای روزنامه از وبگاه‌های خبری در بازه زمانی خاصی استفاده و درصد خبرهای زیستی آن را پیدا کنید.

از آن‌جایی که بیشتر اخبار زیست شناسی در روزنامه‌ها را مسائل محیط زیستی در بر می‌گیرد، پس معمولا حدود 5 الی 7 درصد کل اخبار زیست شناسی به آن اختصاص پیدا می‌کند.

روزنامه همشهری (خبر بد): تلف شدن تنها بازمانده یوزپلنگ آسیایی (پیروز) مورخ 9 اسفند 1401

خبرگزاری تسنیم (خبر بد): کاشت گونه نامناسب گیاهی در شهرها و تشدید حساسیت‌های فصلی و هجوم سفید بالک‌ها 17 فروردین 1402

خبرگزاری تسنیم (خبر خوب): مشاهده‌ی خرس قهوه‌ای در همدان پس از نیم قرن 16 فروردین 1402

جواب فعالیت‌ فصل اول صفحه‌ 3 زیست دهم

2- مجری یک برنامه تلوزیونی گفته است (( زیست شناسان ثابت کرده‌اند که شیر، مایعی خوشمزه است)). این گفته درست است یا نادرست؟

صحیح نیست، چرا که خوشمزه بودن یا نبودن چیزی مربوط به تفسیر مغز هر فرد از آن می‌باشد. پس به همین دلیل نمی‌توان با علم تجربی آن را با قطعیت ثابت کرد.

جواب فعالیت‌ فصل اول صفحه‌ 6 زیست دهم

3- اگرچه سوخت‌های فسیلی نیز منشا زیستی دارند و از تجزیه پیکر جانداران به وجود آمده‌اند، اما امروزه سوخت زیستی به سوخت‌هایی می‌گویند که از جانداران امروزی به دست می‌آیند. مزایا و زیان‌های سوخت‌های فسیلی و زیستی را از دید محیط زیستی با هم مقایسه کنید.

مزایای سوخت‌های فسیلی:

• حتی سوزاندن مقدار کمی از سوخت‌های فسیلی انرژی بالایی آزاد می‌کند
• تا به امروز نسبت به جمعیت جهانی فراوان بوده و با توجه به پیشرفته بودن صنعت استخراج آن، ارزان اند.

معایب سوخت‌های فسیلی:

• وقتی منابع آن تمام شود، مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا دوباره جایگزین شوند. سوخت‌های فسیلی در اصل جز منابع دیر تجدید پذیر هستند ولی در برخی منابع از آن‌ها به عنوان منابع تجدیدناپذیر یاد می‌شود.
• ترکیب آن‌ها با اکسیژن (سوختن)، باعث آزاد شدن گازهایی همچون دی اکسید کربن، مونوکسید کربن و دی اکسید گوگرد می‌شود که علاوه بر اعمال اثر گل‌خانه‌ای و گرم کردن زمین، موجب بارش باران‌های اسیدی نیز می‌شود.

مزایای سوخت‌های زیستی

• تجدید پذیر هستند و سریع‌تر در دسترس قرار می‌گیرند
• فرآیند تشکیل و استخراج آن‌ها نسبت به سوخت‌های فسیلی از آلودگی کم‌تری برخوردار است.

معایب سوخت‌های زیستی

• تکنولوژی تشکیل، استخراج و استفاده از آن‌ها هزینه‌ی زیادی دارد.
• موقع سوزاندن، نسبت به سوخت‌های فسیلی (با حجم یکسان) انرژی کم‌تری آزاد می‌کنند.

جواب فعالیت‌ فصل اول صفحه‌ 6 زیست دهم

4- با مراجعه به منابع معتبر درباره زمینه‌های فعالیت زیست شناسان در ایران و جهان اطلاعاتی جمع‌آوری و در کلاس ارائه دهید.

از آن‌جایی که بنیان‌گذاران و به پیشرویان علم زیست شناسی همگی در خارج از کشور هستند، پس زمینه‌ی فعالیت های دو گروه داخل و خارج ایران مشابه یکدیگر بوده و فقط ممکن است در برخی جزئیات با یکدگیر تفاوت داشته باشند. در این بخش به بیان برخی از زمینه‌های علمی می‌پردازیم که امروزه در سراسر جهان و همچنین ایران، بیش‌تر به آن توجه می‌شود:

زیست شناسی تکوینی: کار با سلول‌های بنیادی، لقاح مصنوعی، تحقیق بر روی سرطان‌های سینه و تخمدان و…

زیست شناسی سلولی و مولکولی: بررسی عوامل بیماری‌زا که بر روی انسان و محیط پیرامون آن اثر می‌گذارد در میکروبیولوژی عمومی، بررسی تولید اسیدها و مواد صنعتی با استفاده از میکروب‌ها و همچنین تولید و استخراج بیوگاز در میکروبیولوژی صنعتی

ژنتیک: تحقیق بر روی دلایل ژنتیکی و اپی ژنتیکی سرطان‌ها، بررسی ژنوم و توالی‌یابی موجودات زنده و رفع نواقص آن توسط مهندسی ژنتیک

علوم اعصاب: بررسی بالینی سیستم عصبی انسان و دیگر موجودات دارای طناب عصبی (علوم اعصاب بالینی)، بررسی ساز و کارهای سیستم عصبی با بهره‌گیری از علوم محاسباتی و کامپیوتر در گرایش نوروفیزیولوژی و علوم اعصاب محاسباتی و…

جواب فعالیت‌ فصل اول صفحه‌ 16 زیست دهم

5- ساختار و کار انواع بافت‌های ماهیچه‌ای بدن را در یک جدول فهرست کنید

جواب فعالیت های زیست دهم فصل دوم

فصل دوم زیست شناسی دهم به بررسی دستگاه گوارش انسان و دیگر موجودات می‌پردازد. پس برای آن‌که شما دانش‌آموزان عزیز با آناتومی و فیزیولوژی این سیستم بسیار مهم و حیاتی بهتر آشنا شوید، بیایید جواب فعالیت های زیست دهم (فصل دوم) را با یکدیگر بررسی کرده و آزمایش‌های خواسته شده را انجام دهیم.

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 19 زیست دهم

1- مری یک گوسفند یا گاو را تهیه و لایه‌های آن را مشاهده کنید.

مری گاو و گوسفند نیز مثل مری انسان شامل 4 لایه اصلی می‌باشد که عبارت‌اند از (از بیرون به داخل):

• لایه پیوندی سست
• لایه ماهیچه‌ای
• زیر مخاط
• لایه پوششی لومن

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 22 زیست دهم

2- آزمایشی طراحی کنید که نشان دهد آنزیم پپسین در حضور کلریدریک اسید، پروتئین سفیده تخم مرغ را گوارش می‌دهد. توجه کنید که آنزیم‌ها در دمای ویژه‌ای فعالیت می‌کنند.

نکاتی که پیش از انجام آزمایش باید به آن دقت کنیم:

• آنزیم پپسین در دمای داخلی بدن (37 درجه سانتی‌گراد بویژه در کبد و اندام‌های گوارشی نزدیک به آن مانند معده) و در محیطی اسیدی حداکثر فعالیت را داشته و اصطلاحا سینتیک آنزیمی (Enzyme kinetics) بالایی دارد
• برای انجام این آزمایش باید سفیده‌ی تخم مرغ را بپزیم.

ابتدا با اضافه کردن 10cc آنزیم تریپسین به یک لوله‌ی آزمایش کار خود را آغاز می‌کنیم و سپس تا رساندن pH محلول به عدد 2 یا 3، به لوله‌ی آزمایش قطره قطره کلریدریک اسید اضافه می‌کنیم. سپس قطعه‌ای از سفیده‌ی تخم مرغ را درون لوله قرار داده و لوله‌ی آزمایش را به مدت 24 ساعت درون دستگاه انکوباتور (Incubator) با دمای 37 درجه‌ی سانتی‌گراد می‌گذاریم. در پایان مشاهده می‌کنیم که سفیده‌ی تخم مرغ تجزیه شده است.

برای گروه کنترل خود، یک لوله‌ی آزمایش دیگر را این‌بار بدون اضافه کردن اسید، آزمایش می‌کنیم و در پایان مشاهده می‌کنیم که تنها مقدار بسیار کمی از سفیده تخم مرغ تجزیه شده است.

نکته: گروه کنترل به آزمایشی موازی با آزمایش اصلی می‌گویند که در آن فاکتور مورد آزمایش وجود ندارد. به طور مثال در آزمایش بالا می‌خواستیم بدانیم که آنزیم تریپسین در محیط اسیدی فعال می‌شود یا خیر؟ پس فاکتور مورد آزمایش ما اسید بود که در گروه کنترل آن را حذف کردیم.

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 23 زیست دهم

3- پروتئازهای لوزالمعده قوی و متنوع‌اند و می‌توانند خود لوزالمعده را تجزیه کنند. فکر می‌کنید بدن چگونه از این مسئله جلوگیری می‌کند؟

با توجه به آن‌که می‌دانیم پانکراس یا همان لوزالمعده به عنوان غده‌ی ضمیمه دستگاه گوارش دارای آنزیم‌های قوی است که می‌تواند بافت خودش را نیز تجزیه کند. اما ساز و کارهای تعبیه شده در آن، این اجازه را نمی‌دهد. این ساز و کارها عبارت‌اند از:

• وجود عامل غیر فعال کننده‌ی تریپسین در لوزالمعده
• غیرفعال بودن آنزیم‌ها در لوزالمعده و فعال شدن آن در لوله گوارش (روده)

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 24 زیست دهم

4- اثر آمیلاز بزاق بر نشاسته

مواد و وسایل لازم: یک گرم نشاسته، محلول لوگول، آب، 3 لوله‌ی آزمایش، جالوله‌ای، 3 ظرف شیشه‌ای با حجم‌های 150، 100 و 50 سی سی، شعله‌ی گاز آزمایشگاه، توری و سه پایه

روش کار:

• یکی از افراد گروه، دهان خود را 2 یا 3 مرتبه با آب بشوید و سپس بزاق خود را درون ظرف شیشه‌ای تمیزی بریزد.
• در یک ظرف شیشه‌ای 150 میلی‌لیتری، یک گرم نشاسته بریزید و به آن 100 میلی‌لیتر آب اضافه کنید.
• 3 لوله‌ی آزمایش تمیز بردارید و آن‌ها را شماره گذاری کنید.
• در لوله‌ی آزمایش شماره1، 2میلی‌لیتر از محلول نشاسته و در لوله آزمایش شماره2، 1 میلی‌لیتر بزاق بریزید و سپس به محتویات هر لوله، 1 قطره لوگول اضافه کنید.
• در لوله آزمایش شماره3، 2 میلی‌لیتر محلول نشاسته و 2 میلی‌لیتر بزاق و 1 قطره لوگول بریزید
• هر3 لوله آزمایش را با استفاده از حمام آب گرم، در دمای 37 درجه قرار دهید.

تغییرات را مشاهده و یادداشت کنید و سپس علت تغیراتی را که مشاهده کردید، توضیح دهید.

لوله‌ی شماره1: با توجه به آن‌‌که در این لوله فقط نشاسته و لوگول وجود دارد، رنگ محلول آبی پر رنگ خواهد بود.

لوله‌ی شماره2: در این لوله فقط محلول بزاق و لوگول وجود دارد که در نتیجه رنگ آن آبی کم‌رنگ خواهد بود.

لوله‌ی شماره3: در این لوله علاوه بر نشاسته و لوگول، بزاق نیز وجود دارد و همانطور که می‌دانیم فعالیت آنزیم آمیلاز بزاق سبب تجزیه‌ی نشاسته شده و به همین علت لوگول تغییر رنگی نخواهد داشت.

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 26 زیست دهم

5- یک برگه‌ی آزمایش خون را که مواد موجود خون در آن ثبت شده است، بررسی کنید. میزان طبیعی لیپوپروتئین پرچگال (HDL)، لیپوپروتئین کم چگال (LDL)، نسبت LDL به HDL و تری‌گلیسرید در خون چقدر است؟

HDL: بیش از 60 میلی‌گرم در دسی لیتر

LDL: کم‌تر از 130 میلی‌گرم در دسی لیتر

تری‌گلیسرید: کم‌تر از 200 میلی‌گرم در دسی لیتر

نسبت LDL به HDL: 3

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 28 زیست دهم

6- ذخیره‌ی بیش از اندازه‌ی چربی در کبد موجب بیماری ((کبد چرب)) می‌شود. چگونه می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد؟ در این‌باره اطلاعاتی جمع‌آوری کرده و به کلاس ارائه دهید.

طبق نظر سازمان بهداشت جهانی رعایت برخی موارد و انجام بعضی از کارها مانند: پیروی از رژیم غذایی سالم، داشتن تناسب اندام و کنترل وزن، ورزش و عدم مصرف الکل و دخانیات می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به کبد چرب بسیار موثر باشد.

جواب فعالیت‌ فصل دوم صفحه‌ 32 زیست دهم

7- درباره‌ی ارتباط بین گوارش نشخوارکنندگان با گرم شدن کره زمین اطلاعاتی جمع‌آوری کنید و در کلاس ارائه دهید.

همان‌طور که می‌دانیم در دستگاه گوارش معمولا فلور میکروبی (جمعیت میکروبی همزیست) وجود دارد که به روش همزیستی با جانور میزبان زندگی می‌کنند. این باکتری‌ها اغلب به روش بی‌هوازی فعالیت کرده و در نتیجه‌ی فرآیندهای متابولیسمی‌شان گازهایی همچون CH4 (متان) تولید می‌کنند.

باکتری‌های لوله گوارش گیاه‌خوارانی مانند گاو به علت جمعیت زیاد و نرخ متابولیسم بالا، همواره گاز متان زیادی تولید می‌کنند که عمده‌ی این گاز (در حدود 95 درصد) هنگام نشخوار از راه دهان گاو وارد جو زمین می‌شود. گفتنی است که این گاز متانِ خارج شده از لوله گوارش گاوها 10 الی 15 درصد از گاز متان کل کره‌ی زمین را تشکیل می‌دهند و این خود به مرور زمان باعث گرم‌تر شدن بیوسفر (کره‌ی زمین) می‌شود.

جواب فعالیت های زیست دهم فصل سوم

فصل سوم کتاب زیست شناسی دهم به مبحث تبادلات گازی می‌پردازد. در این فصل از کتاب، یاد می‌گیرید که دستگاه تنفس انسان چه ساختاری داشته و عملکرد آن چگونه است. و پس از آن، با انواع سیستم‌های تبادل گازی را در موجودات مختلف آشنا خواهید شد. پس اگر شما نیز علاقه‌مند به یادگیری مفهومی این مبحث هستید، پیشنهاد می‌کنیم جواب فعالیت های زیست دهم (فصل سوم) را که در این بخش برایتان قرار داده‌ایم مطالعه کرده و آزمایش‌های مربوطه را در مدرسه انجام دهید.

جواب فعالیت‌ فصل سوم صفحه‌ 35 زیست دهم

1- آیا هوای دمی با هوای بازدمی متفاوت است؟

پژوهش‌های دانشمندان در ابتدا، وجود 3 گاز نیتروژن، اکسیژن و کربن‌دی اکسید را در هوا نشان داد. در این آزمایش، هوای دمی و بازدمی را از نظر مقدار نسبی کربن‌دی اکسید بررسی می‌کنیم. اما چگونه می‌توان مقدار کربن‌دی اکسید هوا را تشخیص داد؟

برای انجام این آزمایش می‌توان از محلول آب آهک (بی رنگ) یا برم تیمول بلو رقیق (آبی رنگ) که معرف کربن‌دی اکسید هستند استفاده کرد. با دمیدن کربن‌دی اکسید به درون این محلول‎ها، آب آهک شیری رنگ و برم تیمول بلو، زرد رنگ می‌شود.

الف) دستگاه را مطابق شکل سوار کنید. انتهای لوله بلند را درون محلول و انتهای لوله کوتاه را در بالای محلول قرار دهید.

ب) به آرامی از طریق لوله مرکزی، عمل دم و بازدم را انجام دهید. در هنگام دم، در کدام ظرف، حباب هوا مشاهده می‌شود؟ هنگام بازدم چطور؟

ج) دم و بازدم را ادامه دهید تا رنگ معرف در یکی از ظرف‌ها تغییر کند. آن را یادداشت کنید.

د) چند دقیقه دیگر نیز به دم و بازدم ادامه دهید و تغییرات بعدی رنگ را در هر دو ظرف مشاهده و یادداشت کنید.

ی) اکنون به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:

– چرا هوای دمی، به یک ظرف و هوای بازدمی، به ظرف دیگر وارد می‌شود؟

– نخست در کدام ظرف تغییر رنگ مشاهده کردید؟

– آیا معرف در هر دو ظرف سرانجام تغییر رنگ داد؟ این موضوع چه چیزی را برای ما روشن می‌کند؟

موادی که به عنوان معرف دی‌اکسید کربن عمل می‌کنند:

آب آهک: در ابتدا بی‌رنگ است و سپس در اثر دمیدن شیری رنگ می‌شود

برم تیمول بلو: در ابتدا آبی رنگ است و سپس در اثر دمیدن زرد رنگ می‌شود

پاسخ بخش ب:

در موقع دم شاهد آن هستیم که حباب هوا از انتهای لوله‌ی بلند، درون ظرف A خارج می‌شود

در موقع بازدم شاهد آن هستیم که حباب هوا از انتهای لوله‌ی بلند، درون ظرف B خارج می‌شود

پاسخ بخش ج و د:

در ابتدا می‌بینیم که ظرف B دچار تغییر رنگ می‌شود و سپس ظرف A

پاسخ بخش ی:

جواب الف:

وقتی فرد آزمایش‌گر شروع به نفس کشیدن می‌کند، هوا از لوله‌ی کوتاه ظرف A وارد سیستم تنفسی فرد می‌شود. دلیل وارد شدن هوا از این ظرف به ریه‌های فرد این است که لوله‌ی کوتاه ظرف A به صورت مستقیم با هوای بیرون در ارتباط می‌باشد، در حالی که لوله‌ی بلند ظرف B داخل مایع قرار دارد. گفتنی است که به جای هوایی که موقع نفس کشیدن فرد آزمایش‌گر از ظرف A خارج شد، هوا از محیط اطراف بوسیله‌ی لوله‌ی بلند به درون ظرف A وارد می‌شود.
وارد شدن هوای اطراف به مایعی که در ظرف A وجود دارد، باعث تشکیل حباب می‌شود.

لازم به ذکر است که با انجام عمل دم فقط از ظرف A ،ورود هوا به دستگاه تنفس امکان دارد و از ظرف B کمی مایع وارد لوله شده و بالا می‌آید که این بالا آمدن مایع به دلیل ایجاد حالت مکش در هنگام دم است.
هنگام مرحله‌ی بازدم بیش‌تر هوای اطراف به لوله‌ی بلند ظرف B وارد می‌شود. این هوا، پس از ورود به مایع می‌تواند بوسیله‌ی لوله‌ی کوتاه ظرف B خارج شود. در این هنگام ورود هوای اطراف به مایعِ ظرف B به شکل حباب‌هایی در انتهای لوله دیده می‌شود.
لازم به ذکر است که مقدار اندکی هوای بازدم هم وارد ظرف A می‌شود. در ظرف A فضای کافی و مناسبی برای وارد شدن حجم بالای هوا از  طریق لوله‌ی کوتاه وجود ندارد چرا که با کم‌ترین میزان هوا پر می‌شود. همچنین باید بدانیم هوایی که از این راه به ظرف A وارد می‌شود، نه تنها محلی برای خروج ندارد بلکه به درون مایع نیز نمی‌تواند وارد شود و فقط با سطح آن تماس برقرار می‌کند. به همین علت بخش زیاد هوای بازدمی وارد ظرف B می‌شود.

جواب فعالیت‌ فصل سوم صفحه‌ 41 زیست دهم

2- تشریح شش گوسفند

الف) ویژگی ظاهری: شش به علت دارا بودن کیسه‌های حبابکی فراوان، حالتی اسفنج گونه دارد. شش راست از شش چپ بزرگ‌تر است. شش راست از 3 قسمت یا لوب . شش چپ از 2 قسمت تشکیل شده است.

ب) تشخیص شش راست و چپ: اگردرنمونه ای که تهیه کرده اید مری نیزوجود دارد به محل قرار گیری آن توجه کنید.نای درجلو ومری درپشت قرار گرفته است و به این ترتیب می توانید سطح جلویی و پشتی نای وشش ها را نیز مشخص کنید.
مری را جدا کنید. برای تشخیص سطح جلویی وپشتی نای، درحالتی که مری ازآن جدا شده است،کافی است که به یاد داشته باشید که غضروف های نای C شکل اند. این وضعیت باعث می شود که در نای، قسمت دهانه حرف C از سایر قسمت ها نرم ترباشد.با لمس کردن،این قسمت راپیدا کنید. این  قسمت، محل اتصال نای به مری و بنابراین سطح پشتی نای است.

ج) بررسی ویژگی کشسانی شش‌ها: با یک تلمبه از نای به درون شش ها بدمید وخاصیت انبساط پذیری و قابلیت کشسانی شش‌ها را مشاهده کنید.

د) بررسی ساختارهای درونی: نای را از قسمت نرم آن (دهانه حرفC) در طول، برش دهید تا به نزدیکی شش‌ها برسید. در نای گوسفند، قبل از دو نایژه اصلی، یک انشعاب سوم هم مشاهده می‌شود که به شش راست می‌رود. مدخل این انشعاب و بعد از نایژه‌های اصلی را مشاهده کنید.

برش طولی نای را از مدخل نایژه اصلی ادامه دهید. دقت کنید که بریدن نایژه اصلی به سادگی نای نیست و این به علت ساختار غضروف‌های نایژه است که در ابتدا به صورت حلقه کامل و بعد به صورت قطعه قطعه است. در طول نای، مدخل نایژه‌های بعدی قابل مشاهده است.

اگر تکه‌ای از شش را ببرید، در مقطع آن سوراخ‌هایی را مشاهده می‌کنید که به 3 گروه قابل تقسیم‌اند. نایژه‌ها، سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها. لبه‌ی نایژه‌ها به علت دارا بودن غضروف، زبر است و به این ترتیب از 2 رگ دیگر قابل تشخیص است. سرخرگ‌ها دیواره‌ی محکم تری نسبت به سیاهرگ‌ها دارند و به همین علت، برخلاف سیاهرگ‌ها دهانه‌ی آن‌ها حتی در نبود خون هم باز است. اما دهانه‌ی سیاهرگ‌ها در نبود خون بسته است.

اگر تکه‌ای از شش را ببرید و در ظرفی پر از آب بیاندازید خواهید دید که روی سطح آب شناور می‌ماند. چرا؟

به علت وجود آلوئول‌های هوایی زیادی که در آن هر تکه از شش‌ها وجود دارد، و مقدار هوای مرده‌ی درون هر آلوئول، و از آن‌جا که می‌دانیم چگالی هوا نسبت به آب کم‌تر است، مشاهده می‌شود که شش‌ها روی آب شناور می‌مانند.

جواب فعالیت‌ فصل سوم صفحه‌ 43 زیست دهم

3- ظرفیت شش‌های افراد مختلف مساوی نیست. با ساختن دستگاهی مانند شکل زیر، می‌توانید گنجایش شش‌های خود و هم‌کلاسی‌هایتان را اندازه‌گیری بگیرید. گنجایش ظرف وارونه، حداقل باید 5 لیتر باشد. در ابتدا ظرف را از آب پر و سپس در تشت وارونه کنید.

ابتدا نفس بسیار عمیقی بکشید و بعد تا جایی که می‌توانید در لوله فوت کنید. هنگام فوت کردن بینی خود را بگیرید.

الف) آیا عددی که در این‌جا نشان داده می‌شود ظرفیت واقعی شش‌های شماست؟

ب) چگونه می‌توانید به کمک این دستگاه، مقدار هوای دم و بازدم خود را نیز اندازه بگیرید؟

جواب الف: به علت آن‌‌که همیشه بین نیم الی یک لیتر هوا درون شش‌ها باقی می‌ماند (به آن هوای مرده می‌گوییم)، عددی که نشان داده می‌شود نشان‌دهنده‌ی ظرفیت تام (ظرفیت واقعی) شش‌ها نیست.

جواب ب: اگر تنها عمل دم از طریق لوله انجام بشود، برای اندازه‌گیری مقدار هوای دم و بازدم کفایت می‌کند. چون حجم هوای دمی و بازدمی جاری تقریبا یکسان است.

جواب فعالیت های زیست دهم فصل چهارم

وقتی موجودات از حالت تک سلولی به پرسلولیِ خشکی‌زی تغییر کردند، آن‌گاه به دلیل حذف آب نیازمند سیستمی شدند که با آن بتوانند غذا و گازهای تنفسی را به سلول‌هایشان رسانده و مواد زائد را از آنان دور کنند. به همین علت طی روند تکامل، سیستم گردش مواد در جانوران مختلف ایجاد شد که در این فصل علاوه بر دستگاه گردش مواد انسان، به برخی دیگر از انواع آن پرداخته شده است. حال اگر بخواهید این فصل را بهتر یاد بگیرید توصیه ما این است که جواب فعالیت‌های زیست دهم (فصل چهارم) را بررسی کرده و با هم‌کلاسی‌هایتان به اشتراک بگذارید.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 50-51 زیست دهم

1- تشریح قلب گوسفند

وسایل و مواد لازم: قلب سالم گوسفند، تشتک تشریح، قیچی، سوند شیار دار

الف) مشاهده شکل ظاهری: سطح پشتی، شکمی، چپ و راست قلب را مشخص کنید.

ضخامت دیواره قلب در بطن‌ها را باهم مقایسه کنید. چرا بطن چپ، دیواره قطورتری دارد؟

• رگ‌های اکلیلی را مشاهده و آن‌ها را در جلو و عقب قلب، مقایسه کنید.
• در بالای قلب، سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها قابل مشاهده‌اند. دیواره سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها را باهم مقایسه کنید.
• با وارد کردن یک سوند یا مداد به داخل رگ‌ها و این‌که به کجا می‌روند، می‌توان آن‌ها را از یک‌دیگر تمیز داد.

ب)مشاهده بخش‌های درونی قلب

– سوند شیاردار را از دهانه سرخرگ ششی به بطن راست وارد کنید. دیواره‌ی سرخرگ و بطن را در امتداد سوند، با قیچی ببرید. با باز کردن آن، دریچه سینی، سه لختی، برآمدگی‌های ماهیچه‌ای و طناب‌های ارتجاعی را می‌توان دید.

– به همین روش، سرخرگ آئورت و بطن چپ را شکاف دهید و جزئیات بطن چپ را مشاهده کنید.

– در ابتدای سرخرگ آئورت، بالای دریچه سینی، می‌توانید دو ورودی سرخرگ‌های اکلیلی را ببینید.

– با عبور دادن سوند از میان دریچه‌های دو لختی و سه لختی به سمت بالا و بریدن دیواره در مسیر سوند، می‌توانید دیواره داخلی دهلیزها و سیاهرگ‌های متصل به آن‌ها را بهتر ببینید.

به دهلیز چپ، چهار سیاهرگ ششی و به دهلیز راست، سیاهرگ‌های زبرین، زیرین و سیاهرگ اکلیلی وارد می‌شود. اگر رگ‌های قلب از ته بریده نشده باشد، با سوند به راحتی می‌تواند آن‌ها را تشخیص داد.

سطح پشتی:

• فرم برآمده دارد. یعنی محدب است.
• رگ‌های کرونر به صورت کج (اُریب) دیده می‌شوند.
• سرخرگ‌ها به مقدار بیش‌تری در این‌جا دیده می‌شوند.

سطح شکمی:

• حالت تخت یا مسطح دارد.
• رگ‌های کرونر به شکل عمودی حضور دارند.
• سیاهرگ‌ها بیش‌تر در این‌جا دیده می‌شوند.

پاسخ‌های بخش الف)

• اگر سطح پشتی را روی سینه و سطح شکمی را به سمت جلو قرار بدهیم، در این صورت چپ و راست قلب مانند دستان چپ و راست هستند.
• با لمس کردن سمت چپ قلب، در می‌یابیم که قسمت بطن چپ، دیواره‌ی ضخیم‌تری دارد. دلیل ضخامت بیش‌تر سمت چپ قلب آن است که به دلیل وظیفه‌ی پمپاژ خون در تمامی بدن (گردش خون بزرگ) باید میوکارد ضخیم‌تری داشته باشد.
• همان‌طور که در بخش بالا توضیح دادیم، کرونر در سطح شکمی قلب به صورت عمودی و در سطح پشتی آن به صورت اُریب دیده می‌شود.
• با استفاده از سوند، آن را وارد هر رگی که مد نظر داریم می‌کنیم. در این صورت سوند از آئورت به بطن چپ و از سرخرگ‌های ششی به سمت بطن راست وارد می‌شود. همچنین گفتنی است که اگر از سیاهرگ ششی سوند را وارد کنیم، در نهایت به دهلیز چپ وارد می‌شود.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 52 زیست دهم

2- با توجه به شکل بافت گرهی در قلب، اهمیت دو مورد زیر را در کار قلب توضیح دهید:

• فرستادن پیام از گره دهلیزی بطنی به درون بطن، با فاصله زمانی انجام می‌شود
• انقباض بطن‌ها از قسمت پایین آن‌ها شروع می‌شود و به سمت بالا ادامه می‌یابد.

• برای آن‌که بطن‌ها فرصت پر شدن داشته باشند، همیشه شاهد آن هستیم که ارسال پالس الکتریکی جهت انقباض میوکارد بطنی با تاخیر زمانی همراه است.
• با توجه به آن‌که پمپاژ خون پستانداران، بویژه انسان‌ها که بر روی دو پا راه می‌روند، خلاف جهت گرانش زمین است، بهتر است تا انقباض عضلات بطن از پایین به بالا باشد تا همانند فشاری که به تیوب خمیردندان وارد می‌کنیم، خون نیز از پایین قلب به سمت بالا پمپاژ شود.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 53 زیست دهم

3- با توجه به چرخه ضربان قلب، به موارد زیر پاسخ دهید:

الف) در هر مرحله از چرخه قلبی، وضعیت دریچه‌های قلبی را بررسی، و باز یا بسته بودن آن‌ها را مشخص کنید.

 ب) با توجه به زمان‌های مشخص شده در چرخه قلبی، تعداد ضربان طبیعی قلب را در دقیقه محاسبه کنید.

پاسخ الف)

استراحت عمومی:

• در مرحله‌ی استراحت عمومی، هم دهلیز‌ها و هم بطن‌ها در حالت دیاستول یا استراحت هستند.
• در این مرحله دهلیزها و بطن‌ها اصطلاحا خون‌گیری شده (از خون پر می‌شوند) و آماده‌ی گردش آن در سیستم هستند.
• در مرحله‌ی استراحت عمومی دریچه‌های دولتی و سه لتی باز و دریچه‌های سینی بسته هستند.
• زمان استراحت عمومی: 0.4 ثانیه

سیستول دهلیزی:

• در مرحله‌ی انقباض یا همان سیستول دهلیزی، بطن‌ها کاملا خون‌گیری شده ولی در حالت استراحت هستند.
• در این مرحله دریچه‌های دو لتی و سه لتی باز و دریچه‌های سینی بسته هستند.
• زمان سیستول دهلیزی: 0.1 ثانیه

سیستول بطنی:

• در هنگام انقباض بطن‌ها، خون از بطن‌ها به سمت سرخرگ‌ها حرکت کرده و آن‌ها را پر می‌کند. بخشی از خون بطنی (خون بطن راست) به ریه‌ها و بخش دیگر (خون بطن چپ) به کل بدن می‌رود.
• در این حالت دریچه‌های دولتی (میترال) و سه لتی بسته هستند و شاهد باز بود دریچه‌های سینی هستیم.

پاسخ ب)

از آن‌جایی که می‌دانیم هر سیکل قلبی 0.8 ثانیه زمان می‌برد، پس با یک ضرب و تقسیم ساده در می‌یابیم که تعداد نرمال ضربان قلب در یک فرد بالغ بزرگسال و در حالت عادی و سالم، 70 الی 75 ضربان است.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 54 زیست دهم

4- گفتیم که برون‌ده قلبی در بزرگسالان، در حالت استراحت حدود 5 لیتر در دقیقه است. با توجه به تعداد ضربان قلب در هر دقیقه، حجم ضربه‌ای را بر حسب میلی‌لیتر محاسبه کنید.

می‌دانیم که برون‌ده قلب برابر است با تعداد ضربان‌هایی که قلب در یک دقیقه انجام می‌دهد در حجم ضربه‌ای

برون‌ده قلب = 5 لیتر

با این اوصاف می‌گوییم چه عددی ضربدر 75 می‌شود 5000؟ (5000 همان 5 لیتر است که به میلی‌لیتر تبدیل شده است)

و پاسخ که همان حجم ضربه‌ای است می‌شود = 66

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 56 زیست دهم

5- دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار خون انواع زیادی دارند، از جمله عقربه‌ای و جیوه‌ای که انواع دیجیتال هم به آن‌ها اضافه شده است. یکی از انواع آن‌ها را به کلاس بیاورید و با کمک معلم خود فشار هم‌کلاسان را اندازه‌گیری کنید.

(ویدئوی آموزشی به زودی…)

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 57 زیست دهم

6- درمورد این‌که آیا نوشیدن قهوه بر فشار خون افراد تاثیر می‌گذارد یا نه، پژوهشی را طراحی کنید و با همکاری گروه درسی خود، آن را انجام دهید و نتیجه را در کلاس ارائه کنید.

برای آن‌که نتیجه‌ی پژوهش ما قابل استناد باشد بهتر است که از حداقل 20 نفر برای انجام آن استفاده کنیم ولی به دلیل آن‌که این امر ممکن است برای دانش‌آموزان عزیزمان در مدرسه فراهم نباشد، می‌توان این پژوهش را تنها با یک نفر انجام داد.

در ابتدا از یک فرد (هم‌کلاسی‌تان) می‌خواهیم که تا در جایی ثابت نشسته و سپس فشار خون او را اندازه‌گیری می‌کنیم. پس از ثبت فشار خون وی، به او قهوه می‌نوشانیم (با دوز معین) و پس از گذشت مدت زمانی، فشار خون فرد مورد آزمایش را چندین بار چک کرده و ثبت می‌کنیم. در نتیجه شاهد آن هستیم که فشار خون فرد به علت خوردن قهوه بالاتر از اندازه‌ی اولیه می‌باشد.

(توجه کنید که فرد انتخاب شده عادت زیاد به خوردن قهوه نداشته باشد چون در این صورت ممکن است تغییر چندانی در فشار خون او مشاهده نشود)

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 58 زیست دهم

7- پیوسته بودن مویرگ‌ها در مغز و ناپیوسته بودن آن‌ها در جگر چه مزیتی دارد؟

با توجه به مطلب سیستم عصبی انسان، یاد گرفتیم که دستگاه عصبی (بویژه دستگاه عصبی مرکزی CNS) به دلیل تکامل‌یافتگی بالایی که دارد، از حساسیت ویژه‌ای نیز برخوردار است و به این دلیل باید از انواع پاتوژن‌ها، غلظت‌های بالا یا پایین مواد معدنی و آلی و… در امان بماند. به همین علت، سیستم ویژه‌ای تحت عنوان سد خونی مغزی برای این دستگاه تعبیه شده که دارای مویرگ‌های بسیار پیوسته می‌باشد و حضور این مویرگ‌ها، باعث حفاظت بسیار زیادی از مغز و نخاع می‌شود

از طرف دیگر در اندام‌های مبادلاتی مانند کبد که به عنوان سفارتخانه‌ی بدن هم شناخته می‌شود، وجود مویرگ‌های منفذ دار جهت تبادل انواع مولکول‌ها بویژه درشت مولکول‌ها لازم و ضروری است.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 59 زیست دهم

8- مشاهده گردش خون در باله‌ی دمی ماهی

بدن یک ماهی کوچک را در پنبه خیس بپیچید به طوری که فقط باله‌ی دمی آن بیرون باشد. ماهی را در پتری دیش قرار دهید که مقداری آب دارد. روی باله‌ی دمی، یک تیغه بگذارید تا باله‌ی دمی گسترده شود و ماهی تکان نخورد. مجموعه را روی صفحه‌ی میکروسکوپ طوری قرار دهید که نور از باله‌ی دمی عبور کند. ابتدا با بزرگ‌نمایی کم و سپس با بزرگ‌نمایی متوسط آن را مشاهده کنید.

• با توجه به معکوس بودن تصویر در میکروسکوپ، چگونه می‌توانید سرخرگ و سیاهرگ را در باله‌ی دمی تشخیص دهید؟
• گزارشی از آن‌چه مشاهده می‌کنید به معلم خود ارائه کنید.
• پس از پایان کار، ماهی را به آب برگردانید.

به طور کلی قاعده بر آن است که رگ‌هایی که خون را به انتهای باله می‌برند سرخرگ بوده و آن‌هایی که خون را از بالا دور می‌کنند (خارج می‌کنند)، سیاهرگ هستند.

نکته‌ای که در این آزمایش باید رعایت کرد آن است که از چه نوع میکروسکوپی استفاده می‌کنیم؟ به خاطر داشته باشید که اگر میکروسکوپ شما از نوع مرکب است باید جهت‌ها را برعکس کنید. ولی اگر از میکروسکوپ‌های تشریحی استفاده می‌کنید نیازی به این کار نیست.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 62 زیست دهم

9- الف) به نظر شما چرا در انسان و بسیاری از پستانداران، گلبول‌های قرمز، هسته و بیش‌تر اندامک‌های خود را از دست می‌دهند؟

ب) چرا غشای گلبول‌های قرمز در دو طرف، حالت فرو رفته دارد؟

ج) محصور بودن هموگلوبین در غشای گلبول قرمز چه اهمیتی دارد؟

الف) در جانوران تکامل‌یافته‌تر، جهت بالا رفتن بازدهی عملکردی آن‌ها، گلبول‌های قرمز طی فرآیند‌های تکوینی، هسته و بیش‌تر اندامک‌های خود را از دست می‌دهند تا بتوانند هموگلوبین بیش‌تری در خود جای دهند.

ب) گلبول‌های قرمز از ‌آن‌جایی که باید این قابلیت را داشته باشند تا بتوانند از ظریف‌ترین مویرگ‌ها نیز عبور کنند، به همین دلیل دو طرف آن‌ها مقعر بوده تا در صورت نیاز بتوانند حالت ارتجاعی داشته باشند.

ج) همان‌طور که از مطلب پروتئین آموختیم، اغلب این مولکول‌ها مانند هموگلوبین در آب محلول‌اند و به این علت، اگر هموگلوبین در داخل گلبول قرمز محصور نباشد، آن‌گاه داخل پلاسما حل شده و نه تنها امکان تجزیه‌ی آن وجود داشت بلکه باعث بالا رفتن فشار اسمزی خون نیز می‌شد.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 63 زیست دهم

10- شاید برگه‌های جواب آزمایش خون را دیده باشید. در این برگه‌ها اطلاعات زیادی در مورد یاخته‌ها و ترکیبات خون وجود دارد. یکی از این برگه‌ها را بررسی کنید و با توجه به آن، به سوالات زیر پاسخ دهید:

الف) تعداد طبیعی هریک از یاخته‌های خونی (WBC و RBC) و پلاکت‌ها (PLT) را در واحد اندازه‌گیری میکرولیتر مشخص کنید

• میزان انواع لیپید هایی را که در آزمایش خون سنجیده می‌شود، مشخص کنید.
• گفتیم که روزانه تقریبا یک درصد گویچه‌های قرمز تخریب می‌شوند. با توجه به تعداد RBC اگر حجم کل خون ما پنج لیتر باشد، روزانه چه تعداد از این یاخته‌ها تخریب می‌شوند و باید جایگزین شوند؟

الف) تعداد گلبول‌های خونی در هر میکرولیتر

ب) میزان لیپیدها در خون

ج) با توجه به آن‌که می‌دانیم، در هر میکرولیتر از خون حدودا 5 میلیون گلبول قرمز وجود دارد، و هر شخص بالغ 5 لیتر خون داشته باشد. در این صورت روزانه چیزی نزدیک به 250.000.000.000 گلبول قرمز تخریب شده و بایستی با گلبول‌های جدید جایگزین شوند.

جواب فعالیت‌ فصل چهارم صفحه‌ 64 زیست دهم

جواب فعالیت‌های زیست دهم فصل پنجم

وقتی چرخه‌ی متابولیسمی در سلول کامل می‌شود، دو گروه ماده به نام‌های مواد آنابولیکی (ساخته شده) و کاتابولیکی (تجزیه شده) بوجود می‌آیند که تشکیل این‌ فرآورده‌های متابولیسمی با سنتز مواد زائد و بعضا سمی همراه است. این مواد زائد باید هرچه سریع‌تر از نزدیکی سلول دور شوند تا سلول دچار مسمومیت نشود. به همین خاطر این مواد پس از تشکیل، ابتدا به مایع میان سلولی وارد شده و سپس به جریان خون می‌روند. حال باید سیستمی برای تصفیه خون وجود داشته باشد تا دوباره مواد سمی در مجاورت سلول قرار نگیرند. این دستگاه در جانوران پر سلولی سیستم دفعی نام دارد که توسط اندامی به نام کلیه رهبری می‌شود. با توجه به آموخته‌های خود، به آزمایش و بررسی جواب فعالیت‌های زیست دهم (فصل پنجم) بپردازید تا به صورت مفهومی این مبحث را یادبگیرید.

جواب فعالیت‌ فصل پنجم صفحه‌ 71 زیست دهم

1- تشریح کلیه‌ی گوسفند

وسایل لازم: کلیه‌ی گوسفند، قیچی، چاقوی جراحی، گمانه

الف) یک عدد کلیه‌ی گوسفند تهیه کنید. اگر چربی‌های اطراف آن کنده نشده باشد بهتر است.

ب) در بین چربی‌های میزنای، سرخرگ و سیاهرگ کلیه را تشخیص دهید.

ج) کپسول کلیه با بریدن قسمتی از آن، به راحتی جدا می‌شود.

د) با یک برش طولی در سطح محدب کلیه، آن را باز کنید و مطابق شکل روبرو بخش‌های مختلف آن را تشخیص دهید.

ی) در وسط لگنچه، منفذ میزنای مشخص است. با وارد کردن گمانه و جلو بردن آن درون میزنای، می‌توانید اطمینان پیدا کنید که میزنای را درست تشخیص داده‌اید.

(ویدئوی آموزشی به زودی…)

جواب فعالیت‌های زیست دهم فصل ششم

اگر به زیست‌شناسی گیاهی علاقه‌مند هستید و می‌خواهید مباحث آن را به طور مفهومی یاد بگیرید، شاید آغاز کار شما مطالعه‌ی فصل ششم کتاب زیست دهم باشد. حال برای آن‌که راجع‌به سلول گیاهی، انواع بافت‌ها و ساختار گیاهان بهتر یاد بگیرید، حتما جواب فعالیت‌های زیست دهم (فصل ششم) را بررسی کرده و با هم‌کلاسی‌هایتان به اشتراک بگذارید.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 81 زیست دهم

1- با استفاده از ابزار و مواد مناسب، نمونه‌ای از یاخته‌ی گیاهی بسازید. در این نمونه، لایه‌های دیواره و ارتباط بین یاخته‌های گیاهی را نیز نشان دهید.

برای انجام این طرح و نشان دادن نمونه‌ای از سلول گیاهی می‌توانید از کاغذهای رنگی و یا کاموا استفاده کنید. به طوری‌که روی یک کاغذ فیلی یا مقوا یک کاموا یا کاغذ رنگی را به عنوان غشای سلولی و یک کاموای دیگر را به عنوان تیغه میانی بچسبانید و برای نشان دادن هسته نیز می‌توانید از تکه‌ای پنبه یا پارچه‌ای رنگی استفاده کنید.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 82 زیست دهم

2- تورژسانس و پلاسمولیز در یاخته‌های گیاه

آب بر اساس اسمز می‌تواند از غشای پروتوپلاست و واکوئل، آزادانه و بدون صرف انرژی عبور کند.

الف) برای مشاهده‌ی تورژسانس و پلاسمولیز در یاخته‌ی گیاهی آزمایشی طراحی و اجرا کنید.

ب) گفتیم که یاخته‌های گیاه بر اساس تفاوت فشار اسمزی پروتوپلاست و محیط اطراف، به حالت تورژسانس یا پلاسمولیز در می‌آیند. آیا پلاسمولیز و تورژسانس یاخته‌ها، سبب تغییر در اندازه یا وزن بافت گیاهی می‌شود؟ چگونه با روش علمی به این پرسش پاسخ می‌دهید؟

الف) برای سهولت در انجام آزمایش، می‌توانیم از پوست پیاز استفاده کنیم که در این حالت توصیه ما به شما این است که ترجیحا از پوست پیاز قرمز استفاده کنید. برای آغاز آزمایش، ابتدا قسمتی از پوست پیاز را در آب مقطر و قسمتی دیگر را در محلول 10 درصدی آب نمک قرار می‌دهیم و مدتی صبر می‌کنیم. سپس نمونه‌ها را خارج کرده و زیر میکروسکوپ نگاه می‌کنیم. چیزی که مشاهده می‌کنیم آن است که سلول‌های پوست پیاز که در آب مقطر بوده‌اند حالت تورژسانس (آماس) پیدا کرده و سلول‌های بخشی از پوست پیاز که در محلول آب نمک 10 درصدی بوده دچار پلاسمولیز یا چروکیدگی شده است.

ب) پاسخ مثبت است ولی این تغییرات موقتی هستند. برای این‌که به روش علمی به این پرسش پاسخ دهیم، نیاز داریم تا آزمایشی انجام دهیم و نتایج را مشاهده کنیم. در ابتدا بخشی از پوست بیرونی گیاه پیاز را می‌بریم و توسط میکروسکوپ بافت و سلول‌های آن را مشاهده می‌کنیم. اگر از میکروسکوپ آنالوگ و معمولی استفاده کنیم باید شکل سلول‌ها را رسم کنیم ولی اگر با میکروسکوپ دیجیتال این مشاهده را انجام دهیم، تصویر را به کامپیوتر انتقال داده و ذخیره می‌کنیم. پس از این مرحله، بافت جدا شده را در محلول‌های آب نمک 10-20-30 درصد، آب معمولی و آب مقطر قرار می‌دهیم و تصویر سلول‌ها را ذخیره می‌کنیم. با مقایسه تصاویر درمیابیم که چند دقیقه پس از پلاسمولیز یا تورژسانس، تغییر حجم و وزن به شکل موقت قابل تشخیص است. اما این موضوع به دلیل وجود دیواره‌ی سلول دائمی نبوده و مجددا سلول‌ها به حالت اولیه‌ی خود باز می‌گردند.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 83 زیست دهم

3- غشای واکوئل مانند غشای یاخته، ورود مواد به واکوئل و خروج از آن را کنترل می‌کند. برگ کلم بنفش را چند دقیقه در آب معمولی قرار دهید، چه اتفاقی می‌افتد؟ اکنون آن را به مدت چند دقیقه بجوشانید. چه می‌بینید؟ مشاهده‌ی خود را تفسیر کنید.

با توجه به آن‌که غشای سلولی دارای ویژگی نفوذپذیری انتخابی است، پس تا زمانی که غشا سالم و اصطلاحا asymmetry آن حفظ شده باشد، می‌تواند از ورود و خروج برخی مواد مانند رنگیزه‌ها جلوگیری کند. وقتی برگ‌های کلم بنفش را در آب معمولی قرار می‌دهیم، چون غشای سلولی هنوز سالم است پس رنگ آب تغییر نمی‌کند. اما وقتی برگ‌ها را در آب جوش قرار می‌دهیم، دمای بالا ساختار غشا را برهم زده و آن را از بین می‌برد. در این صورت رنگیزه‌ها از داخل واکوئل سلول خارج شده و درون آب می‌ریزند و رنگ آب عوض می‌شود.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 84 زیست دهم

4- مشاهده‌ی رنگ دیسه

وسایل و مواد لازم: تیغه و تیغک، میکروسکوپ نوری، تیغ، آب مقطر، پوست گوجه فرنگی.

روش کار: برای مشاهده‌ی رنگ دیسه، با استفاده از تیغ، سمت داخلی پوست گوجه فرنگی را خراش دهید و از آن نمونه‌ی میکروسکوپی تهیه و با میکروسکوپ مشاهده کنید.

گوجه فرنگی در ابتدا سبز رنگ و با گذشت زمان رنگ آن تغییر می‌کند. چه توضیحی برای این رویداد دارید؟ چگونه می‌توانید به طور تجربی، درستی توضیح خود را تایید کنید؟

با از بین رفتن و تجزیه‌ی کلروپلاست، بقیه‌ی رنگیزه‌ها شامل کروموپلاست لیکوپن آشکار شده و گوجه فرنگی از حالت کال به حالت رسیده تغییر می‌کند. اگر بخواهیم به شکلی تجربی این فرآیند را تایید کنیم، گوجه فرنگی‌های کال را در محیطی تاریک و گرم نگه می‌داریم و پس از مدتی مشاهده می‌کنیم که گوجه فرنگی‌ها تغییر رنگ داده و از سبز به قرمز تبدیل می‌شوند.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 85 زیست دهم

5- برگ بعضی گیاهان بخش‌های غیر سبز، مثل سفید، زرد، قرمز یا بنفش دارد. دیده می‌شود که کاهش نور در چنین گیاهانی، سبب افزایش مساحت بخش‌های سبز می‌شود. چه توضیحی برای این مشاهده دارید؟ این تغییر رنگ در برگ چه اهمیتی در ماندگاری گیاه دارد؟

گیاهانی که برگ‌هایشان بخش‌های غیر سبز دارند نسبت به سایر گیاهان با برگ‌های سبز، حاوی کلروفیل کمتری هستند. همان‌طور که می‌دانیم، کلروفیل اهمیت بسیار زیادی در عمل فتوسنتز دارد و بقیه‌ی کروموپلاست‌ها نقش کمکی دارند. حال اگر میزان نور موجود در اطراف گیاه کم شود، بازده فتوسنتز در این گیاهان کم شده و به همین دلیل، برای جبران این افت بازده، کلروفیل زیادتری می‌سازند که در نتیجه‌ی این اعمال، کاهش چشم‌گیری در فرآیند فتوسنتز دیده نمی‌شود. همچنین گفتنی است که با صورت گرفتن فرآیند فتوسنتز و تولید فرآورده‌های زیستی (مواد آلی) بیش‌تر، انرژی در دسترس گیاه افزایش پیدا کرده و باعث طول عمر گیاه می‌شود.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 87 زیست دهم

6- سامانه‌ی بافت زمینه‌ای در گیاهان آبزی از پارانشیمی ساخته می‌شود که فاصله‌ی فراوانی بین یاخته‌های آن وجود دارد. این فاصله‌ها با هوا پر شده‌اند. این ویژگی چه اهمیتی برای گیاهی دارد که در آب زندگی می‌کند؟

اولین مزیتی که هوای موجود در فاصله‌ی بین سلول‌های پارانشیمی دارد آن است که باعث سبکی اندام گیاهی شده و این امر سبب می‌شود تا مقاومت گیاه در مقابل جریان آب اطراف خود کاهش یابد. (این امر باعث کم شدن احتمال آسیب ساختاری به گیاه می‌شود)
مزیت بعدی آن است که هوای موجود در بافت پارانشیمی، نقش موثری در تامین اکسیژن مصرفیِ اندام‌های گیاهان آبزی دارد.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 89 زیست دهم

7- الف) سه سامانه‌ی بافتی و انواع یاخته‌های سامانه‌ی بافت زمینه‌ای را باهم مقایسه کنید.

ب) مقدار بافت آوند چوبی در ساقه‌ی چوبی شده، به مراتب بیش‌تر از بافت آوند آبکشی است. این وضع چه اهمیتی برای گیاه دارد؟

الف)

ب)

به دلیل این‌که گیاه برای حیات خود به آب و مواد معدنی نیاز دارد. این ترکیبات بوسیله‌ی آوند چوبی منتقل می‌شوند. آوندهای چوبی علاوه بر انتقال آب و مواد معدنی در حفظ ساختار و پایداری ساقه‌های چوبی نیز دخیل‌اند. به همین علت اندازه‌ی آوندهای چوبی در یک ساقه‌ی چوبی بزرگ‌تر از آوندهای آبکشی است. همچنین گفتنی است چون همیشه آب زیادی در گیاه تبخیر می‌شود. بنابراین این موجود اتوتروف به آوندهای چوبی‌اش بیش‌تر از آوندهای آبکشی نیازمند است.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 92-91 زیست دهم

8- ساختار نخستین ساقه و ریشه

شکل‌های زیر، ساختار نخستین ساقه و ریشه را در نوعی گیاه تک لپه و نوعی گیاه دولپه نشان می‌دهد. برای مشاهده‌ی چگونگی قرارگیری 3 سامانه‌ی بافتی در ساختار نخستین گیاه، باید از ریشه و ساقه، برش تهیه کنیم.

الف) با توجه به تصاویر، ساختار نخستین این گیاهان را باهم مقایسه کنید.

ب) برای مشاهده‌ی ساختار نخستین ریشه و ساقه در گیاهان، با استفاده از میکروسکوپ نوری روش زیر را به کار گیرید.

وسایل و مواد لازم: میکروسکوپ نوری دوچشمی، تیغه و تیغک، تیغ تیز، شیشه ساعت، آب مقطر، ساقه و ریشه‌ی گیاه.

روش کار: در شیشه‌ی ساعت مقداری آب مقطر بریزید. با استفاده از تیغ، برش‌های عرضی و نازک تهیه کنید و در شیشه ساعت قرار دهید. در استفاده از تیغ نکات ایمنی را رعایت کنید!

برش‌ها را با میکروسکوپ مشاهده کنید. برای مشاهده، ابتدا از بزرگنمایی کم و سپس از بزرگنمایی بیش‌تر استفاده کنید. شکل برش عرضی را ترسیم و نامگذاری کنید.

برای مشاهده‌ی بهتر می‌توانید برش‌ها را با یک یا دو رنگ، رنگ‌آمیزی کنید. برای این‌کار به محلول رنگ‌بر، یا سفید کننده‌، استیک اسید یک درصد (یا سرکه رقیق شده)، رنگ کارمن زاجی و آبی متیل نیاز دارید. برای رنگ‌آمیزی، برش‌ها را به ترتیب در هریک از محلول‌های زیر قرار دهید.

آب مقطر، محلول رنگ‌بر (15 تا 20 دقیقه)، آب مقطر، استیک اسید رقیق (1 تا 2 دقیقه)، آب مقطر، آبی متیل (1 تا 2 دقیقه)، آب مقطر، کارمن زاجی (20 دقیقه) آب مقطر.

پ) هریک از بافت‌های آوندی به چه رنگی درآمدند؟

الف) خصوصیات گیاهان دولپه:

ریشه صاف و راست دارند
برگ‌ این گیاهان غالبا پهن و آوندهای منشعب دارند
برگ‌ها بوسیله‌ی دمبرگ به ساقه اتصال می‌یابند
بخش‌های گل در این گیاهان مضربی از 4 یا 5 می‌باشد
دانه‌ی این گیاهان 2 قسمتی است
اگر ساقه را برش عرضی دهیم، می‌توانیم مغز ساقه را مشاهده کنیم
آوندهای چوبی و آوندهای آبکش در برش عرضی روی یک‌دیگر و تمامی دسته‌های آوندی روی 1 حلقه هستند
اگر ریشه را برش عرضی بزنیم، آوندهای چوبی و آوندهای آبکشی به شکل یک در میان بوده و به دلیل رسیدن آوندهای چوبی در وسط ریشه به یک‌دیگر، می‌توانیم حالتی ستاره‌ای شکل را ببینیم
منطقه پوست در برش عرضی ساقه دیده می‌شود
اگر ریشه را برش عرضی بزنیم، خواهیم دید که ضخامت پوست در این منطقه کم می‌باشد

خصوصیات گیاهان تک لپه:

برخلاف گیاهان دولپه‌ای، ریشه‌ی این گیاهان افشان است
اکثر برگ‌های این گیاهان دراز بوده و آوندهای موازی دارند
در گیاهان تک لپه‌ای، برگ‌ها بوسیله‌ی غلاف به ساقه وصل می‌شوند
بخش‌های گل در این گیاهان مضربی از عدد 3 است
همان‌طور که از اسمشان پیدا است، دانه‌ی 1 قسمتی دارند
اگر ریشه را برش عرضی بزنیم، مغز ریشه قابل مشاهده است
در برش عرضی ساقه، آوندهای چوبی و آوندهای آبکش بر روی یک‌دیگر و دسته‌های آوندی به شکل پراکنده و روی چندین دایره‌ی متحدالمرکز قرار دارند. گفتنی است که شمار گروه‌های آوندی در حلقه‌های خارجی بیش‌تر بوده اما اندازه‌ی آن‌ها کوچک‌تر می‌باشد.
اگر یک برش عرضی در ریشه بزنیم خواهیم دید که، آوندهای چوبی و آوندهای آبکشی به شکل یکی در میان بوده و به دلیل وجود مغز ریشه، فرم ستاره‌ای در آوندهای چوبی قابل مشاهده نیست.
اگر ساقه را برش عرضی بزنیم آن‌گاه، منطقه‌ی پوست در این بخش دیده نمی‌شود
در برش عرضی ریشه ضخامت بخش پوست نسبت به گیاهان دولپه بیش‌تر می‌باشد.

پ) دیواره‌های چوبی توسط آبی متیل به رنگ آبی و دیواره‌های سلولزی بوسیله‌ی کارمن زاجی به رنگ قرمز درمی‌آیند.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 94 زیست دهم

9- الف) مریستم نخستین و پسین را بر اساس محل تشکیل و عملکرد با هم مقایسه کنید.

ب) در یک پژوهش گروهی، 3 گیاه علفی در منطقه‌ی محل زندگی خود، انتخاب، ساختار ظاهری و بافتی آن‌ها را گزارش کنید.

الف)

ب) بر اساس پوشش گیاهی محل زندگی خود هر دانش‌آموز به این بخش از سوال پاسخ می‌دهد.

جواب فعالیت‌ فصل ششم صفحه‌ 95 زیست دهم

10- الف) با مراجعه به منابع معتبر، درباره‌ی ویژگی‌های درخت حرا، وضعیت جنگل‌های حرا در ایران، نقش این جنگل‌ها در حفظ گونه‌های جانوری و زندگی مردم محلی، به صورت گروهی گزارشی ارائه دهید.

ب) در منطقه‌ای که زندگی می‌کنید، آیا گیاهانی وجود دارند که با شرایط خاص آن منطقه سازگاری‌هایی داشته باشند؟ در صورت وجود چنین گیاهانی، گزارش به صورت گروهی از این سازگاری‌ها ارائه دهید.

الف) درخت حرا نوعی گیاه از خانواده‌ای به نام شاه‌پسند بوده که در خاورمیانه علاوه بر سواحل خلیج فارس و دریای عمانِ ایران، در سواحل کشورهای عربستان و مصر نیز یافت می‌شود. نکته‌ای که درباره‌ی این گیاه باید بدانیم آن است که بالاترین تراکم درختان حرا در منطقه‌ی نایبندِ استان بوشهر به چشم می‌خورد و این گیاهان زیست‌گاه خوبی برای حفاظت از پرندگانی همچون لک لک، مرغ صقا، حواصیل و… هستند.

ب) بر اساس پوشش گیاهی محل زندگی خود هر دانش‌آموز به این بخش از سوال پاسخ می‌دهد.

جواب فعالیت‌های زیست دهم فصل هفتم

فصل آخر (فصل هفتم) کتاب زیست شناسی سال دهم به مباحثی همچون نوع تغذیه‌ی گیاه، جاندارانی که در غذا رسانی به گیاهان موثراند و انتقال آب، مواد معدنی و شیره پرورده در گیاهان گوناگون می‌پردازد. با این اوصاف مباحثی که در این فصل مطرح شده است از اهمیت بالایی برای علاقه‌مندان به زیست شناسی گیاهی برخوردار بوده و یادگیری آن صرفا به آموزش تئوری محدود نمی‌شود. پس ما در این بخش از مطلب جواب فعالیت‌های زیست دهم (فصل هفتم) را برای شما دانش‌آموزان عزیز قرار داده‌ایم تا با مطالعه و بررسی آن، یادگیری بهتری در حوزه‌ی زیست شناسی گیاهی داشته باشید.

جواب فعالیت‌ فصل هفتم صفحه‌ 98 زیست دهم

1- خاک‌های مختلف، ذراتی با اندازه‌های مختلف دارند. تحقیق کنید که رشد ریشه‌ی گیاهان در خاک‌های رسی و ماسه‌ای با چه چالش‌ها و فرصت‌هایی روبه‌رو است؟

لازم است بدانیم که هرچقدر میزان شن در خاک بیش‌تر باشد، نفوذپذیری، زه‌کشی و تهویه بیشتر می‌شود اما مواد غذایی کمتری در دسترس خواهد بود. از طرفی هرچقدر رس خاک زیادتر باشد، نفوذپذیری، زه‌کشی و تهویه کمتر شده اما مواد غذایی بیشتری در دسترس گیاه قرار خواهد گرفت. پس در نتیجه اگر خاک مخلوطی از این دو باشد خاکی مطلوب است.

جواب فعالیت‌ فصل هفتم صفحه‌ 101 زیست دهم

2- آزمایشی را طراحی کنید که به کمک آن بتوان تاثیر کاهش یا افزایش مواد معدنی را در رشد و نمو گیاهان تعیین کرد.

آزمایشات زیادی وجود دارد که می‌توان با آن تاثیر کاهش یا افزایش مواد معدنی را در رشد و نمو گیاهان تعیین کرد. یکی از این آزمایش‌ها، رشد گیاه در محیط‌های کشت آزمایشگاهی است. این محیط‌های کشت که به محلول‌های هیدروپونیک نیز شناخته می‌شوند، حاوی تمامی فاکتورهای رشدی و شرایط مورد نیاز برای رشد گیاهان است (جز یک عامل که مورد آزمایش ما است). پس در این حالت می‌توانیم رشد یا عدم رشد گیاه را به عامل مجزا نسبت دهیم.

جواب فعالیت‌ فصل هفتم صفحه‌ 109 زیست دهم

3- مشاهده‌ی روزنه‌های سطح پشتی برگ

الف) یک برگ شاداب تره را انتخاب کرده و سطح پشتی و رویی آن را مشخص کنید.

ب) برگ را از محل رگبرگ میانی به بیرون شکسته ولی روپوست را پاره نکنید. هر نیمه را به نحوی به طرفین بکشید تا روپوست نازک آن از بافت‌های زیرین جدا شود. این کار اگر با دقت انجام شود روپوست غشایی و بی‌رنگ را جدا می‌کند.

پ) نمونه را در یک قطره‌ی آب، روی تیغه شیشه‌ای قرار دهید و با تیغک بپوشانید. یاخته‌های روپوست و نگهبان روزنه را در بزرگ‌نمایی‌های مختلف مشاهده کنید. آیا می‌توانید سبزدیسه‌ها را در این یاخته‌ها ببینید؟

ت) تعداد روزنه‌های موجود در میدان دید را شمارش کنید. تعداد روزنه را در واحد سطح برگ تعیین کنید.

ث) با استفاده از تیغ تیز و با احتیاط، نمونه‌های روپوست پشتی را از برگ گیاهان میخک، شمعدانی و برگ بیدی تهیه و زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. یاخته‌های روپوست و نگهبان روزنه را در این گیاهان و تره مقایسه کنید.

پ) بله، اندامک‌هایی که سایز بزرگی دارند قابل دیدن هستند

ت) بسته به میزان بزرگ‌نمایی میکروسکوپ، تعداد روزنه‌ها از 3 تا 9 عدد قابل تغییر است.

ث) در این بخش برگ بیدی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. روزنه‌ی هوایی و روپوست برگ بیدی 4 سلول همراه 2 به ‌2 بر یک‌دیگر عمود هستند و 2 سلول کوچک‌تر موازی با 2 سلول بعدی قرار داشته و 2 سلول همراه بزرگ‌تر بر این 4 سلول عمود هستند.

جواب فعالیت‌ فصل هفتم صفحه‌ 110 زیست دهم

4- مشاهده‌ی باز و بسته شدن روزنه‌های هوایی

الف) همانند فعالیت قبل، روپوست تره یا کاهو را تهیه کنید و درون محلول‌های 5/0 درصد KCL، آب خالص و آب نمک 4 درصد در روشنایی قرار دهید. مشابه این نمونه‌ها را تهیه و در تاریکی قرار دهید.

ب) پس از 15 دقیقه، روپوست را در یک قطره از همان مایعی که درون آن قرار دارد، زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. در کدام محلول‌ها روزنه‌ها باز و در کدام بسته‌اند؟ آیا میزان باز یا بسته بودن روزنه‌ها یکسان است؟ چرا؟

پ) پس از 15 دقیقه نمونه‌های تاریکی را به سرعت زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. چرا باید به سرعت آن‌ها را مشاهده کنیم؟ وضعیت روزنه‌ها را با مرحله‌ی قبل مقایسه کنید.

ب) مقدار باز شدن روزنه‌ها تابع عوامل درونی و بیرونی گیاه بوده و اگر تمامی شرایط جز یکی متغیر نباشد می‌شود نتیجه حاصل کرد که آن متغیر، عاملی بر عملکرد روزنه‌های گیاه می‌باشد. دهانه‌ی روزنه‌هایی که در محلول پتاسیم کلرید و آب هستند، باز بوده و آن‌هایی که در محلول آب و نمک 4% هستند، اکثرا بسته‌اند. لازم به ذکر است که مقدار باز یا بسته بودن روزنه‌ها مساوی نیست. به طوری که روزنه‌های حاضر در تاریکی همگی بسته‌اند ولی در روشنایی مقدار باز و بسته بودن به غلظت مواد محلول بستگی دارد. همچنین گفتنی است که روزنه‌هایی که داخل آب مقطر هستند، تورژسانس زیادی داشته و به مقدار بیش‌تری باز هستند ولی روزنه‌های موجود در محلول KCL آماس کم‌تری داشته و بنابراین کمتر باز هستند.

پ) اکثر روزنه‌ها به واسطه‌ی فعالیت پمپ‌های پتاسیم و کلر در معرض نور و همچنین اجتماع برخی قندها در سلول‌های نگهبان روزنه بسته می‌شوند.