اندورفین | چیستی، انواع، عملکرد و ساختار شیمیایی
همانطور که می‌دانیم هورمون‌ها ( مانند هورمون اندورفین ) توسط غدد مختلفی مانند غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی، تخمدان‌ها، بیضه‌ها، پانکراس، غده تیروئید و غیره تولید شده، نقش حیاتی در عملکرد بدن ایفا کرده و به‌عنوان پیام‌رسان‌های شیمیایی عمل می‌کنند. حال یکی از این مواد شیمیایی، هورمون شادی نام دارد که به آن اندورفین می‌گوییم. در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا با یکی از مهم‌ترین هورمون‌های مؤثر بر خلق‌وخو آشنا شوید.
اندورفین‌ها، مواد شیمیایی (هورمون‌هایی) هستند که بدن هنگام احساس درد یا استرس آزاد می‌کند. آن‌ها در طول فعالیت‌های لذت‌بخش مانند ورزش، ماساژ، غذا خوردن و رابطه جنسی نیز آزاد می‌شوند. اندورفین به تسکین درد، کاهش استرس و بهبود حس خوب کمک می‌کند
اندورفین‌ها که گروهی از پپتیدهای شیمیایی هستند، در غده هیپوفیز و هیپوتالاموس ایجاد می‌شوند که هر دو در مغز قرار دارند. اندورفین‌ها نوعی انتقال‌دهنده عصبی (نوروترانسمیتر) یا پیام‌رسان در بدن هستند. نوروترانسمیتر اندورفین به مراکز پاداش مغز (گیرنده‌های مواد افیونی) متصل می‌شوند و سیگنال‌ها را به سیستم عصبی منتقل می‌کنند. مراکز پاداش مغز در درجه اول در سیستم دوپامین مزولیمبیک، به‌ویژه در ناحیه تگمنتال شکمی (VTA) و هسته اکومبنس (NAcc) قرار دارند.
مطلب مرتبط: نوروترانسمیتر دوپامین، پاداشی از سوی مغز
این ساختارهای مغزی نقش حیاتی در تسهیل فرآیندهای فیزیولوژیکی و شناختی مرتبط با پاداش‌ها دارند. به‌عنوان‌مثال، دوپامین در این بخش به‌عنوان یک عامل انتقال عصبی مرکزی، در انتقال سیگنال‌های مربوط به ارزش پاداش‌های مختلف مانند غذا، روابط جنسی، تعاملات اجتماعی و سوءمصرف مواد، نقش اساسی دارد.
مطلب مرتبط: اعتیاد، بلای پیکر سوز
اندورفین از دو کلمه “Endogenous” به معنای درون بدن و “مورفین” که یک مسکن مخدر است، گرفته‌شده است. مورفین یک ماده مخدر غیر مصنوعی مشتق شده از تریاک است که به دلیل پتانسیل بالای سوءمصرف آن شناخته‌شده است. در درجه اول برای مدیریت درد، تسکین درد فیزیکی، کاهش گرسنگی و مهار رفلکس سرفه استفاده می‌شود. این دارو در اشکال مختلف مانند محلول‌های خوراکی، قرص‌هایی که مواد آن‌ها فوری و یا در مدت طولانی در بدن آزاد می‌شود، کپسول‌ها و محلول‌های آماده تزریقی موجود است. این موارد در کنار هم، نشان‌دهنده این است که نوروترانسمیتر اندورفین یک مسکن طبیعی است. اندورفین‌ها به‌عنوان ترکیبات شیمیایی “احساس خوب” شناخته می‌شوند، زیرا قادرند بهبود حالت احساسی شما را فراهم کنند و شما را در وضعیت ذهنی مثبت قرار دهند.
انواع اندورفین
بدن انسان بیش از ۲۰ نوع نوروترانسمیتر اندورفین تولید می‌کند که هرکدام عملکرد خاصی دارند. انواع مختلف اندورفین‌ها شامل بتا اندورفین‌ها، گاما اندورفین‌ها و آلفا اندورفین‌ها هستند که هرکدام دارای زنجیره‌های اسیدآمینه خاصی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد با گیرنده‌های مواد افیونی در مغز تعامل داشته باشند. در این میان، بیشترین مطالعه در مورد بتا اندورفین‌ها صورت گرفته است و به‌عنوان مسکن‌های قوی استرس و درد برجسته هستند و حتی از اثرات قدرتمند مورفین نیز پیشی می‌گیرند. بتا اندورفین‌ها در پاسخ به درد یا استرس آزاد می‌شوند و به مسدود کردن سیگنال‌های درد در سیستم عصبی کمک می‌کنند و حالت ذهنی مثبت را ارتقا می‌دهند.
مکانیسم عمل اندورفین
در سیستم عصبی محیطی (PNS)، بتا اندورفین‌ها با اتصال به گیرنده‌های مواد افیونی (Opioid) (به‌ویژه زیرگروه Mu) در پایانه‌های عصبی پیش و پس سیناپسی، اثر خود را عمدتاً از طریق اتصال پیش‌سیناپسی، اعمال و بی‌حسی نسبت به درد ایجاد می‌کنند.
مطلب مرتبط: سیستم عصبی محیطی ، پلی به سوی زیستن + ویدئو
مواد افیونی که گاهی اوقات به‌عنوان مواد مخدر نیز شناخته می‌شوند، دسته‌ای از داروها هستند که شامل مسکن‌های تجویزی قوی مانند اکسی کدون، هیدروکودون، فنتانیل و ترامادول و همچنین ماده مخدر غیرقانونی هروئین است. این مواد را می‌توان از گیاه تریاک گرفته و یا در آزمایشگاه‌ها مشابه مواد افیونی طبیعی را سنتز کرد. مواد افیونی معمولاً توسط پزشک متخصص برای مدیریت درد شدید ناشی از شرایطی مانند جراحات بزرگ، جراحی‌ها یا بیماری‌های مزمن مانند سرطان تجویز می‌شوند.
گیرنده‌های مواد افیونی جزء مهمی از سیستم مدیریت درد بدن هستند که به‌طور گسترده در مغز، نخاع و اعصاب حسی و خودمختار محیطی توزیع می‌شوند. حداقل سه نوع مجزا از گیرنده‌های مواد افیونی وجود دارد: مو (Mu)، کاپا (Kappa) و دلتا (Delta).
مطلب مرتبط: دستگاه عصبی مرکزی انسان
این گیرنده‌ها نقش مهمی در میانجی‌گری پاسخ بدن به هورمون‌ها، انتقال‌دهنده‌های عصبی و داروها دارند و بر عملکردهای فیزیولوژیکی مختلف مانند درک درد، تنظیم خلق‌وخو، ترشح هورمون‌ها و پاسخ‌های ایمنی تأثیر می‌گذارند.
هنگامی‌که بتا اندورفین به گیرنده خود متصل می‌شود، آبشاری از فعل‌وانفعالات منجر به مهار آزاد شدن تاکی‌کینین‌ها (خانواده‌ای از نوروپپتیدها که نقش مهمی در فرآیندهای فیزیولوژیکی و مکانیسم‌های بیماری ایفا می‌کنند)، به‌ویژه ماده P، که یک پروتئین کلیدی در انتقال درد است، می‌شود. در PNS، گیرنده‌های Mu-افیونی در سرتاسر اعصاب محیطی وجود دارند و در پایانه‌های مرکزی نورون‌های آوران اولیه، رشته‌های عصبی حسی محیطی و عقده‌های ریشه پشتی شناسایی شده‌اند.
در سیستم عصبی مرکزی (CNS) نیز، بتا اندورفین‌ها به‌طور مشابه به گیرنده‌های Mu افیونی یا اپیوئیدی (Mu-opioid) متصل می‌شوند و عملکرد اولیه خود را در پایانه‌های عصبی پیش‌سیناپسی انجام می‌دهند. بااین‌حال، آن‌ها به‌جای مهار ماده P، اثر ضد دردی خود را با مهار آزادسازی GABA، یک انتقال‌دهنده عصبی مهارکننده، اعمال می‌کنند. درنتیجه تولید بیش‌ازحد دوپامین کاهش یا مهار GABA رخ می‌دهد که با لذت همراه است. در CNS، گیرنده‌های Mu-افیونی در مدارهای کنترل درد نزولی ازجمله آمیگدال، تشکیلات شبکه‌ای مزانسفالیک، ماده خاکستری دور قناتی (PAG) و مدولای منقاری – شکمی بصل‌النخاع (RVM) بسیار فراوان هستند.
فواید اندورفین
تسکین علائم افسردگی
اندورفین ناشی از ورزش توانایی خود را در کاهش مؤثر علائم افسردگی نشان داده است درواقع اندورفین‌ها از طریق توانایی خود در کاهش استرس، اضطراب و بهبود خلق‌وخوی نقش مهمی در تسکین علائم افسردگی دارند.
کاهش استرس و اضطراب
افزایش سطح نوروترانسمیتر اندورفین، به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند. شواهدی ارائه شده است که نشان می‌دهند اندورفین‌ها، ممکن است به‌عنوان هورمون‌های تروفیک (Trophic) وقتی عمل اصلی یک هورمون باعث ترشح هورمون دیگر شود هورمون اول را تروفیک می‌نامند. در اندام‌های هدف محیطی مانند مدولای آدرنال و پانکراس عمل کنند. به‌این‌ترتیب آن‌ها ممکن است بخشی از مکانیسم‌های فیزیولوژیکی باشند که واسطه ترشح آدرنالین و گلوکاگون در پاسخ به استرس هستند. اندورفین‌ها (انکفالین‌ها) همچنین در کنترل غده هیپوفیز در هنگام استرس نقش دارند بنابراین اندورفین‌ها با توجه به موقعیت ممکن است به‌عنوان عوامل آزادکننده یا بازدارنده هورمون‌ها عمل کنند. درنهایت، به نظر می‌رسد که اندورفین‌ها در همراهی‌های رفتاری استرس نقش دارند و به‌عنوان تعدیل‌کننده‌های دستگاه‌های عصبی که در بسط و بیان مؤلفه‌های واکنشی/عاطفی استرس واسطه هستند، شناخته‌شده‌اند.
افزایش عشق به خود
مطالعات نشان می‌دهد که نوروترانسمیتر اندورفین می‌تواند اعتمادبه‌نفس را افزایش دهد و عزت‌نفس را بهبود بخشد. مطالعات نشان داده است که عزت‌نفس بالا، سرسختی و ثبات عاطفی با سطوح بالای کورتیزول و بتا اندورفین پلاسما همراه است.
حفظ وزن سالم
ترشح نوروترانسمیتر اندورفین با تأثیر بر اشتها، رفتار غذا خوردن و فرآیندهای متابولیک وزن را تنظیم می‌کنند. این انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش مهمی در کنترل گرسنگی و سیری دارند و بر میزان و زمان غذا خوردن افراد تأثیر می‌گذارند. اندورفین‌ها در تنظیم دستگاه‌های بیولوژیکی اساسی از جمله رفتار غذا خوردن نقش دارند. علاوه بر این، اندورفین‌ها می‌توانند بر گرمازایی تأثیر بگذارند، فرآیندی که بدن طی آن گرما تولید می‌کند و کالری می‌سوزاند. افراد با وزن معمولی گرمازایی کارآمدی دارند که به آن‌ها کمک می‌کند کالری‌های اضافی را به‌طور خودکار بسوزانند، حتی زمانی که فعالانه درگیر فعالیت بدنی نیستند. در مقابل، افرادی که ترموژنز معیوب دارند ممکن است برای سوزاندن کالری‌های اضافی به‌طور مؤثر تلاش کنند و به افزایش وزن کمک کنند.
کاهش درد زایمان
سطوح بالای نوروترانسمیتر اندورفین می‌تواند به مدیریت درد در هنگام زایمان کمک کند. اندورفین‌ها با ایجاد تسکین طبیعی درد، تنظیم سرعت زایمان، تأثیرگذاری بر حالات عاطفی، تقویت پیوند بین مادر و نوزاد، و به‌طورکلی کمک به یک تجربه زایمان مثبت، نقش حیاتی در کاهش درد زایمان دارند.
چه فعالیت‌هایی به ترشح اندورفین کمک می‌کنند؟
برای تحریک بدن به‌منظور ترشح و حفظ سطح بالای اندورفین، راه‌های متعددی وجود دارد. می‌توانید از لذت چشیدن شکلات تلخ بهره‌مند شوید، به موسیقی‌های موردعلاقه‌تان گوش فرا دهید، آلات موسیقی نواخته، فیلم‌های خنده‌دار تماشا کرده، یک اثر هنری خلق کنید، با دوستان خود بخندید، آروماتراپی را امتحان نمایید، به کارهای داوطلبانه بپردازید یا حتی جلسات مدیتیشن را تجربه کنید.
- اصولاً فعالیت‌های زیر در افزایش ترشح اندورفین همیشه مؤثر هستند:
- ورزش‌هایی مانند دویدن، پیاده‌روی باقدرت، شنا، پیاده‌روی و رقصیدن
- غذا خوردن
- ماساژ
- طب سوزنی
- ارتباط جنسی
سطح پایین اندورفین باعث چه اختلالاتی می‌شود؟
اگر بدن انسان نتواند اندورفین کافی تولید و آزاد کند، ممکن است دچار اضطراب، دردهای بدنی، افسردگی، تکانش گری، مشکلات خواب و حتی اعتیاد شود. نوروترانسمیتر اندورفین در افزایش ترشح دوپامین که یکی دیگر از انتقال‌دهنده‌های عصبی است که بر تنظیم خلق‌وخو تأثیر می‌گذارد، نقش دارد. هنگامی‌که کمبود اندورفین وجود دارد، می‌تواند منجر به کاهش سطح دوپامین شود که به‌طور بالقوه به علائم افسردگی و سایر مشکلات سلامتی مانند موارد زیر منجر می‌شود:
- فیبرومیالژیا (Fibromyalgia): فرد درد مزمن در سراسر بدن خود احساس می‌کند.
- خودآزاری (Self-harm): برخی افراد به دلیل تحریک ترشح اندورفین به خود آسیب می‌زنند.
- اعتیاد به ورزش (Exercise addiction): برخی از افراد به ورزش بیش از حد معتاد هستند، زیرا آن‌ها احساس دوندگی شدید را که پس از ورزش طولانی و شدید ایجاد می‌شود، دوست دارند.
جمع‌بندی
امید است مجله بیوزوم توانسته باشد با ارائه این مطلب دانش کافی در مورد نوروترانسمیتر اندورفین و عملکرد آن را به شما بدهد. اندورفین‌ها مواد شیمیایی طبیعی هستند که توسط بدن برای کمک به تسکین درد، کاهش استرس و بهبود خلق‌وخوی آزاد می‌شوند. اندورفین در طول فعالیت‌هایی مانند ورزش، رابطه جنسی، خنده و حتی تجربه‌های دردناک تولید می‌شود. به‌طورکلی، حفظ سطح اندورفین بهینه برای مدیریت درد، بهبود خلق‌وخو و حمایت از تندرستی کلی بسیار مهم است.
