آدرنالین | چیستی، غدد مترشحه، فیزیولوژی و ناهنجاری‌ها
همانطور که در فصل چهارم زیست‌شناسی یازدهم درباره‌ی هورمون‌هایی مانند آدرنالین آموختیم، هورمون‌ها مولکول‌های شیمیایی هستند که از غدد یا سلول‌های خاصی ترشح شده و عملکرد سلول یا بافت هدف آن هورمون را تنظیم می‌کنند. آدرنالین یا اپی‌نفرین هورمونی است که از غدد فوق کلیوی ترشح شده و از طریق جریان خون به بخش‌های مختلف بدن می‌رسد. این هورمون در شرایط ستیز و گریز ترشح شده و بدن را در هنگام ترس یا استرس شدید در شرایط آماده‌باش قرار می‌دهد.
در ادامه با مجله بیوزوم همراه باشید تا اطلاعات بیشتری راجع به هورمون آدرنالین و عملکرد آن در بدن کسب کنیم.
آدرنالین (اپی نفرین) هورمونی است که در غدد فوق کلیوی تولید و از طریق جریان خون انتقال می‌یابد. هنگام احساس ترس ناگهانی یا داشتن استرس، این هورمون به سرعت وارد بدن می‌شود. این اتفاق معمولاً به عنوان هجوم آدرنالین شناخته شده و بسیار سریع اتفاق می‌افتد. احتمالاً نام «ستیز و گریز» را شنیده‌اید؛ این هورمون بدن شما را برای مبارزه یا فرار از خطر آماده می‌کند.
این هورمون به افراد کمک می‌کند در صورت مواجهه با یک موقعیت هیجان انگیز، استرس زا یا خطرناک به سرعت واکنش نشان دهند. این عمل به “پاسخ ستیز و گریز” معروف است. در این نوع شرایط، مغز پیام‌های شیمیایی را به غدد فوق کلیوی (که درست بالای کلیه‌ها قرار دارند) فرستاده تا شروع به ترشح هورمون در خون کنند و در عرض چند دقیقه اثرات آدرنالین احساس خواهد شد.
وقتی استرس از بین رفت، غدد فوق کلیوی اپی‌نفرین تولید نمی‌کنند ولی ممکن است هنوز هم اثرات این هورمون – مانند لرزش، ضربان سریع قلب یا رنگ پریدگی – برای حدود 20 دقیقه احساس شود. اپی نفرین همچنین به عنوان دارو در شرایط اضطراری مانند واکنش‌های آلرژیک شدید استفاده می‌شود.
در ادامه بیشتر با پاسخ ستیز و گریز و نشانه‌های آن در بدن آشنا خواهیم شد.
پاسخ ستیز و گریز چیست؟
پاسخ ستیز و گریز به واکنش بدن فرد به یک موقعیت استرس زا، مانند نیاز به فرار از خطر (دور شدن از سگ در حال غرغر) یا مواجهه با ترس (سخنرانی برای مدرسه یا محل کار) اشاره دارد. این اصطلاح از انتخابی نشأت می‌گیرد که اجداد ما هنگام مواجهه با یک موقعیت خطرناک با آن مواجه بودند: ماندن و جنگیدن یا فرار به سمت موقعیت امن.
در طول پاسخ ستیز و گریز، افراد خطر را درک می‌کنند، در مرحله بعد، اعصاب ناحیه‌ای از مغز به نام هیپوتالاموس، سیگنالی را به سمت نخاع و سپس به بدن می‌فرستند. نوراپی نفرین (نورآدرنالین) انتقال دهنده عصبی است که پیام سیستم عصبی مغز را در مورد کارهایی که فرد باید انجام دهد، منتقل می‌کند. انتقال دهنده عصبی نورآدرنالین به اندام‌ها و بافت‌های زیر رسیده و واکنش‌های سریع بدن اشاره شده را ایجاد می‌کند:
چشم‌ها: مردمک‌ها گشاد شده تا نور بیشتری وارد بدن شود و فرد محیط اطراف را بهتر ببیند.
پوست: پوست رنگ پریده می‌شود زیرا رگ‌های خونی سیگنالی را دریافت می‌کنند تا خون را به مناطقی که بیشتر به اکسیژن خون نیاز دارند، مانند ماهیچه‌ها، هدایت کنند، بنابراین فرد می‌تواند بجنگد یا فرار کند.
قلب: قلب قوی‌تر و سریعتر خون را پمپاژ می‌کند تا خون اکسیژن‌دار بیشتری را به مناطقی که بیشتر نیاز دارند، مانند ماهیچه‌ها، برساند. فشار خون نیز افزایش می‌یابد.
ماهیچه‌ها: ماهیچه‌ها جریان خون و اکسیژن بیشتری دریافت می‌کنند تا بتوانند با قدرت و سرعت بیشتری واکنش نشان دهند.
کبد: گلیکوژن ذخیره شده در کبد، برای تامین انرژی بیشتر به گلوکز تبدیل می‌شود.
مسیرهای هوایی: تنفس عمیق‌تر و سریعتر شده و راه‌های هوایی باز می‌شوند تا اکسیژن بیشتری به خون و سپس به عضلات .
انتقال دهنده عصبی نورآدرنالین همچنین به غده فوق کلیوی می‌رسد که هورمون‌های آدرنالین (اپی نفرین) و نورآدرنالین (نوراپی نفرین) را آزاد می‌کند. این هورمون‌ها از طریق خون به تمام قسمت‌های بدن از جمله به چشم‌ها، قلب، راه‌های هوایی، رگ‌های خونی در پوست و غده فوق کلیوی می‌رسند. “پیام” رسیده به این اندام‌ها و بافت‌ها این است که تا زمانی که از خطر خارج شوید به واکنش ادامه دهید.
نکته: این توضیح ساده‌ای از پاسخ ستیز و گریز است. سایر قسمت‌های سیستم عصبی و همچنین سایر اندام‌ها، هورمون‌ها و انتقال دهنده‌های عصبی نیز درگیر هستند.
برای درک بهتر مطالب، در ادامه ساختار و عملکرد غده آدرنال را بیشتر مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نگاهی بر غده آدرنال
غدد فوق کلیوی، غدد مثلثی شکل کوچکی هستند که در بالای هر یک از دو کلیه قرار دارند. آن‌ها بخشی از سیستم غدد درون ریز بوده و هورمون‌های خاصی تولید می‌کنند که به تنظیم چندین عملکرد مهم بدن کمک می‌کنند، از جمله:
- متابولیسم (چگونه بدن شما انرژی را از غذایی که می‌خورید تغییر داده و مدیریت می‌کند)
- سیستم ایمنی
- فشار خون
- پاسخ به استرس
- توسعه خصوصیات جنسی
غدد فوق کلیوی از دو قسمت تشکیل شده است:
- قشر (ناحیه بیرونی)
- مدولا (قسمت داخلی)
هر قسمت مسئول تولید هورمون‌های مختلف است.
عملکرد آدرنالین در بدن انسان
به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، این هورمون نقش کوچکی ایفا می‌کند. فقط مقدار کمی از این هورمون در اعصاب تولید شده و در متابولیسم، توجه، تمرکز، وحشت و هیجان نقش دارد. سطوح غیر طبیعی این هورمون با اختلالات خواب، اضطراب، فشار خون بالا و کاهش ایمنی مرتبط است.
عملکرد اصلی آدرنالین نقش آن به عنوان یک هورمون است. اپی نفرین در پاسخ به استرس توسط غدد فوق کلیوی ترشح شده و این واکنش باعث ایجاد تعدادی تغییرات در بدن می‌گردد و به عنوان پاسخ ستیز و گریز شناخته می‌شود.
علائم هجوم آدرنالین (طوفان آدرنالین)
هنگامی که این هورمون در جریان خون ترشح می‌شود:
قلب تندتر میزند.
نفس کشیدن سریعتر می‌شود.
هضم غذا کند می‌شود، بنابراین سایر ماهیچه‌ها می‌توانند از خونی که اندام‌های گوارشی به طور معمول بهره می‌برند، استفاده کنند.
احساس هوشیاری بیشتر می‌شود.
علل ایجاد طوفان آدرنالین
فعالیت‌های خطرناک، ماجراجویی و ورزش‌های شدید می‌توانند باعث افزایش اپی‌نفرین شوند. شامل:
- صخره نوردی
- اسنو بورد
- زیپ لاین
- پریدن
همچنین افراد از طریق موارد زیر می‌توانند به هجوم ناخواسته اپی‌نفرین دچار شوند:
- حمله پانیک
- تصادف رانندگی
- یک تجربه ترسناک
سطوح کاهش‌یافته یا افزایش‌یافته اپی‌نفرین می‌تواند منجر به ایجاد شرایطی خاص در بدن شود که در ادامه به این شرایط اشاره می‌کنیم.
سطوح پایین آدرنالین در بدن
شرایط ناشی از سطوح پایین اپی نفرین عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- سردرد
- مشکلات خواب
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی)
- تغییرات در فشار خون و ضربان قلب
سطوح بالای آدرنالین در بدن
شرایط ناشی از سطوح بالای اپی نفرین عبارتند از:
- فشار خون بالا
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- تعریق مفرط
- پوست سرد یا رنگ پریده
- سردردهای شدید
- احساس عصبانیت و پریشانی
- مصرف بیش از حد اپی نفرین که می‌تواند منجر به فشار خون بالا، سکته مغزی و مرگ شود
- فئوکروموسیتوم که یک تومور غده فوق کلیوی است
شباهت‌ها و تفاوت‌های آدرنالین و نورآدرنالین
| نوع | اپی نفرین (آدرنالین) | نوراپی نفرین (نورآدرنالین) |
| انتقال دهنده عصبی (NT) | بله | بله، شایع ترین NT در سیستم عصبی سمپاتیک بوده و عمدتا به عنوان NT کار می‌کند |
| هورمون | بله، عمدتا به عنوان یک هورمون کار می‌کند | بله |
| بخشی از پاسخ ستیز و گریز | بله | بله |
| ساخته شده در/رها شده از | عمدتا در/از غدد فوق کلیوی | عمدتا در/از سیستم عصبی |
| ساخته شده از | نوراپی نفرین | دوپامین |
| عمل/تاثیر | روی تمام بافت‌های بدن کار می‌کند | عمدتاً برای افزایش یا حفظ فشار خون عمل می‌کند |
| زمان ورود به جریان خون | در زمان استرس | به طور مداوم |
| مصرف متداول در پزشکی | آسم شدید، آنافیلاکسی، فشار خون پایین در اثر شرایط سخت | شرایط فشار خون پایین اضطراری |
جمع‌بندی
همانطور که اشاره شد، هورمون‌ها مولکول‌هایی هستند که وظیفه تنظیم عملکرد سلول‌ها یا بافت‌های خاصی را در بدن بر عهده دارند. آدرنالین که به اپی‌نفرین نیز معروف است یک هورمون و انتقال دهنده عصبی است. به‌عنوان هورمون، تحت شرایط استرس‌زا یا ترس از غدد فوق کلیوی به داخل خون ترشح شده و پاسخ ستیز و گریز را در بدن شخص ایجاد می‌کند همچنین به عنوان انتقال دهنده عصبی در اعصاب تولید شده و در متابولیسم، توجه و تمرکز ایفای نقش می‌کند. با توجه به مطالب فوق، این هورمون مولکول بسیار مهمی است که در عملکرد صحیح بدن در مواقع تنش‌زا حائز اهمیت .
